Jastrzebowska, pierwsze trzy wieki chrześcijaństwa :
Albo od konca zycia Chrystusa albo od formowania się kościoła na koncu I wieku.
Ewangelie synoptyczne, marek Mateusz i lukasz, druga polowa I wieku, czwarta – Jana, przleom I i II, dzieje apostolskie z ok. 90 roku oraz listy sw Pawla – te teksty nie omawiaja wydarzen dlatego SA trudności w ustaleniu dat zycia Chrystusa. Ewangelie przekazuja Jego nauki. Jako tlo ukazano Zycie prostych mieszkańców. Dzieje apostolskie –praktyka wcielenia nauk i rozpowszechniene nauk. Misjonarska działalność apostolow.
Związek z judaizmem zerwano w latach 66-70 w wojnie żydowskiej wraz z upadkiem Jerozolimy. Przybycie sw Piotra i pawla do Rzymu, org gminy i meczenska śmierć za Nerona – najbardziej znany przykład rozprzestrzeniania religii chrześcijańskiej.
Prywatne domy modlitwy (notatki z krautheimera)
II wiek – pierwsze pisma liturgiczne – jeden bp przewodzi gminie.
Termin ecclesiae był dla pierwszych chrześcijan synoniem zebrania wiernych.
Prześladowania II wieku – nienawiść, oskarzenie o tworzenie panstwa w panstwie.
Septymiusz Sewer w 202 roku, oskarzenie przeciw prozelityzmowi żydowskiemu i chrześcijańskiemu ale Malo skuteczne.
Chrześcijaństwo w III wieku mimo nieoficjalnego statusu było silna organizacja dysponujaca wlasnymi cmentarzami i pomieszczeniami.
Najwcześniejsze zabytki sztuki chrzescijanskeij – mal katakumb i reliefy sarkofagowe, Dura europos, figurki marmurowe na wcshodzie – III wiek. Pozniej freski z hipogeum w Neapolu i Aleksandrii.
Rzym i Aleksandria, najliczniejsze gminy, cmentarze.
Antiochia i Kartagina, żadne zabytki III wieku.
Dura europos – gorna Mezopotamia, w ruinie do dzis.
Katakumby Rzymy - najwcześniej znane zabytki calego cesarstwa. Od nazwy doliny w via Apia.
(Mauzoleum obok wzgorz watykańskiego konies 2 wieku mozaiki poł3 w –mozikii mieszanina pogańskich i chrzescikansich symbolli- motyw rybaka – Jonasz paralelea zbawienia – dobry pasterz Chrystus słonce w karocy (jak helios) nimb z promieniami „sol In victus” poganski bóegsłonmca )
KATAKUMBY, cubicula rodzinno bogate, loculi dla biednych, lucerny – świetliki i odprowadzanie tufu.
Towarzyszyly im zabudowanie naziemne, mauzolea i domu zebran.
Zmartwychwstanie
Zbawienie
Zycie po śmierci
Katak domitylli
Tzw galeria Flawiuszy-prawdopodobnie fudowali poł 2 w. Kubikulum dobrego pasterza z lat 30 III wieku. – posrdku sklepienia pasterz niosący owieczke w bukolicznym kontekście fauny i flory. Nie wiadomo czy chodzi o Chrystusa czy o czysto bukoliczny wymiar sielskiej idealności Babla.
Kat pryscylli
Kaplica capella Greca, II wiek, potem IV . podluzne wnetrze z 3 nieregularnymi apsyda mi i wyskoim podium na sarkofagi w apsydzie iw zdluz lewej sciany. Dwie czesci – przednia kolebkowo sklepiona i tylnia o plaskiej kopule. Pierwsza - bialo otynkowane sciany, zdobi do dzis zachowane sceny z cyklu Zuzanny. Kolebkowe sklepienie zniszczone, z ornamentem roślinno geometrycznym, Mojżesz u zrodla skalnego, trzej młodzieńcy w piecu ognistym, poklon trzech magow i glowki amorkow, feniks. Kopula tylnej czesci – ciemnoczerwona, winnalatorosl podtrzymywana w narozach przez postacie o kozlich nogach, satyrowie chyba po prostu. Na dolnym jej Krancu slabo widoczne przedstawienia figuralne- miasto, niby Jerozolima, Noe w arce, daniel w srod Lwow, ofiara Abrahama, wskrzeszenie lazarza, naprzeciw wejścia – uczta nagrobna z 7 biesiadnikami w tym z jedna kobieta J
Dolna partia scian – malowana imitacja plyty marmurowych, luki sklepiej zdobi sztukateria z wijacym się ornamentem roślinnym. Zywe powiazania do dekoracji nagrobnej antyku
-łamanie chleba
Capela Della welata
-dobry pasterz – oranta – wczesne przedstawienie Marii z dzieciatkiem
Kat. Kaliksta pocz 3 w
Krypta papieska powstala z polaczenia w jedna całość dwoch kubikulow gdzie chowano od poncjana do eutychian biskupow Rzymu. Datowanie na podstawie inskrypcji i monet na okres przedkonstantynski:
Krypta lucyny przy via Apia- papiez Cornelius 2/3 dek 3 w
–cykl Jonasza
– Daniek w jaskini lwów – otoczona maskami w wiencach, pory roku, tanczaceg amorki, orantki i pasterze z owieczkami na ramionach.
Dobry pasterz delikatny modelunek twarzy i fałdów - Dory pasterz popularne figurki w willach rzymski bukoliczny sposób życia i pochodzenie zaadaptowane przez chrześcijan.
Orfeusz grajacy na lirze.
Portrety zmarłych – pośmiertne
Ramiona w modlitwie otoczeni girlandami z inskrypcjami;
Katakumby thraso – portret kobietyi u pryscylli- młodzieńcu w piecu ognistym z pocz 4 w.
Katakumby Piotra i marcellinusa – Adam i Ewa – motywy zbawienia łaski wiadomo- Noe mal jako młody człowiek duze oczy bogata gestykulacja
Katakunmy przy via Latina podziemny cmentarz.
Zbudowane dla rodzin chescijańskich i pogańskich datowane320-350 4 rgrupy malpwideł przeds ST i nt sceny mitologiczne (41 przeds starotestamentowych- nowoś dla mal katak)
Nowe sceny- przejście przez morze czerwone
Nowe sceny z NT- 2 nowe sceny Kazane na górze – - żołnierz rzucajacy kosci o o sztay Ch- wskrzeszenie łazarz z 80 gapiami
Obecność obok siebie motywow mit i bib – naturalne sąsiedztwo pogańskich i chrześcijańskich pochowkow w jednym rogu, ALE, groby chrzwscijan SA tez w pomieszczeniach dekorowanych mitologicznie. Czyli generalnie nie wiadomo. Postacie mitologiczne pozostawaly bliskie oczytanym chrześcijanom.
Szczególne znaczenie dla biblijnej ikonografii wczesnochrz. Tu mamy przedstawienie mitologiczne i bukoliczne i sceny biblijne gdzie indziej nie spotykane. Cale cykle – historia Adama i Ewy – w raju, wygnanie, zasmucenie w towarzystwie synow. Jakuba i Jozefa – drabina, blogoslatwienstwo efraima i menassesa, sny jozefowe, przybycie Jakuba z synami do Egiptu, bracia tamze witajacy Jozefa. Cykl Mojżesza – ocalenie z wod Nilu, cud ze źródłem, przejscie przez morze czerwone, zdjecie sandałów na gorze Synaj, otrzymanie dekalogu. Samsona – wygnanie lisow z zapalonymi ogonami na pola filistyńskie, walka z lwem, przepedzenie filistynow za pomoca oslej szczeki. Wyjkatkowe pojedyncze sceny znane tez z reliefow sarkofagow, jak – ucieczka Lota z sodomy, wstapienie Eliasza na rydwanie do nieba, spotkanie balama na oslicy z aniolem pańskim. Sceny unikatowe – pijaństwo Noego, pinchas zabijajacy wlocznia izraelite Zamry i Moabite Kozbe, kazanie Chrystusa na gorze. WRESZCIE, niejednoznaczne sceny zestawione z kilku elementow – Chrystus przed tlumem zydow, wskrzeszajacy lazarza albo może jest to Mojżesz przed przybytkiem bozym, Mojżesz klęczący na Synaju.
Chrystus, krol na globie, miedzy [Piotrem i pawlem.
Potop, Arystoteles wśród uczniow – sceny problematyczne.
Watek narracyjny czy ilustracja pisma świętego przeważają nad zamierzona symbolika sepulkralna wybranych scen, co może swiadyczc o pochodzeniu z iluminacji rękopisów biblii.
Katakumby Marcelina i Piotra i przy via Labicana – silny linearyzm , jak u via Latina, silny realizm, modelune kolorem i ostry światłocień. Oraz toporność proporcji i sumaryczne uchwycenie ruchu.
Sceny z życia codziennego
Styl maalarstwa sciennego tez było wazne w datowaniu, ale nie była to zbyt dokladna metoda. Kompozycje figuralno ornamentalne w sieci czerwono zielonych linii na białym tle – cale mal scienne III wieku tak wyglądało. Było takie tez w domach rzymskich z tego okresu.
Tematy bukoliczne – symbolizowaly ideal pelni zycia z ufnym i poboznym oddaniem się Bogu.
Wzory pogańskie w malarstwie – dobry pasterz, filozofowie, oranty, rybacy, tańczące amorki, personifikacje por roku, najrozmaitsze gatunki zwierzat ptakow drzew i kwiatow – bukoliczny, pasterski pejzaż. Wzor poganski a metafora chrzescijanska.
Dobry pasterz – również w kontekście biblijnym, nieco pozniej, w kubikulum sakramentow u Kaliksta. I w kubikilum Coronation w katakumbach pretekstata.
Skrocenie i typizowanie scen biblijnych, jedna postac, wzory ikonograficzne to niezachowane rekopisy biblijne.
Sens symboliczny – ratunek, zbawienie, uwolnienie od zla i grzechow przez boska ingerencja w Zycie ludzkie doczesne i po śmierci, stan szczescia i spokoju, nie inny niż ten, jakiego zyczyli sobie poganie.
Przedstawienia z zycia codziennego – kopacze katakumb (fosores), pamiec o zmarłych – uczta nagrobna, jak w kubikulach sakramentow. Szcescie rodzinne w tzw kubikulum velato w kata pryscilli – zmarla przedstawiona trzy razy, jako mloda dziewczyna stojaca przed pedagogiem, jako orantka i jako matka z malym dzieckiem w ramionach.
ZNALEZISKA W KATAKUMBACH RZEMIOSŁO
Szkło chartowane od 3 do 5 wieku – medalion z misa wpływey Egiptu oraz portrety fajumskimskie
PORTRET RODZINNE
Starorzymski motyw – pochodzenie
NAWIAZANIA
Sztuka wczesnochrzescijańska ni estworzyła swego stylu przechrzciła wzory pogańskie i żydowskie dla własnych wierzeń 2 i 3 wiek chrzesijanie to niska warstwa społeczna brak dobrych artystów wiec sztuka ta nie jest wysokich lotów Grzegorz z nyssy piszac o św Teodorze meczników mówił o warznym estetyce miejsca kultu
SARKOFAGI – III wiek, jeszcze wieksze powiazanie chrześcijańskich i pogańskich motywow.
- sarkofag z kościoła Santa Maria antiqua w Rzymie, w kształcie wanny, trzecia ćwierć III wieku. Na froncie postacie – orantka, siedzący i czytajacy zwoj pisma filozof, pasterze pomiedzy dwiema owieczkami i z trzecia na ramionach. Prawa strona boczna sciana – chrzesc Chrystusa w jordanie, dwaj rybacy z Siecia, z lewej i z boku – Jonasz pod pergola na ktorej przycupnęły trzy kozy. Wijacy się potwor morski, s tatek i postac neptuna, wszystko na tle drzew i w polaczeniu scen z frontu i bokow. Glowy filozofa i orantki SA niewykończone. Uosabiaja ideal zycia, mądrości i pobożności. Filozof i oranta to najpopularniejsze motywy sarkofagow z poznego antyku. Jonasz spi jak nagi heros, na wzor mitycznego Endymiona. Bukoliczny kontekst dekoracji. Chrzesc – Duzy brodaty Jan chrzcie kladzie reke na Glowie malego nagiego Chrystusa. Temat ten nie nawiazuje do pogańskich wzorow w ogole – wizytowka chrzescijanska !
- sarkofag z konca III wieku, british museum, Jonasz ma rysy zmarłego, w antyku dawano bogom olimpijskim rysy twarzy zmarłego, tu sobie zapożyczyli. Prywatna apoteoza. Motyw Jonasza – zmartwychwstanie, najbardziej zrozumiale dla chrześcijan przedstawienie zbawienia itd.
- sarkofag z muzeum watykańskiego z konca III wieku ze scenami z cyklu zycia Jonasza – pomiedzy dwoma ketosami znajduje się na prawo odpoczywajacy Jonasz na skale w sąsiedztwie pasterzy u drzwi owczarni oraz rybakow. Malenka arka unoszaca się jest kompozycyjnie zbędnym dodatkiem, tak twierdzi jastrzebowska. Podobnie wydaje się być może wtornie dolaczony gorny pas kompozycyjny z wskrzeszeniem lazarza, sceny z Mojżesza lub Piotra. SA tez pogańskie bostwa opiekuncze zeglarzy, personifikacja słońca i wiatru.
Zabytki z przelomu III i IV wieku – bogatszy repertuar ikonograficzny.
- Dwa polichromowane fragmenty z plyty nagrobnej – dwie pasy scen figuralnych – uzdrowienia Chrystusa, nakarmienie 5tys rzeszy nad jeziorem, 7 postaci z koszem i chlebem. Siedzący na skale chrustus i słuchacze – kazanie na gorze. Brodaty Chrystus w plaszczu na nagim ciele, ma wiecej formalnego podobieństwa z dawnym ikonograficznym typem Asklepiosa, boga uzdrowiciela niż z postaciami bezimiennych filozofow. Gorny pas kompozycji zle zachowany. Cykl ST, plaski relief, ciezkie, niezdarne postacie, pierwotnie bogata polichromia. Subantyczny styl, prawie, tzn daleko idacy brak klasycyzacji
- relief plyty nagrobnej z Velletri, od konca III wieku do lat 20 IV wieku, ramy i centrum – pasterze i orantki, miedzy nimi bez ladu i składu postacie biblijne – daniel lwy Jonasz i maly siedzący filozof, Adam i Ewa, Noe w arce, chrustus miedzy koszami chleba – cuuuuuudowne rozmnożenie.
Marmurowe figurki z muzeum Cleveland , ze wschodu cesarstwa, koniec III wieku – 6 popiuersi pary małżeńskiej, dobry pasterz, cztery figurki Jonasza polykanego i wpluwanego przez ketosa, w pozie oranta i pod pergola z cukiniami. Miekki modelunek, marmur frygijski. Mogly być dekoracja grobowa, albo służyły za krasnale ogrodowe.
Figurki z IV wieku z Azji mniejszej, dobry pasterz, pierwotnie jako nogi stolu ...
kociarka