nawoja_mikolajczakmatyjskojarzenia słowne niewidomych i wudzących użytkowników.pdf

Skojarzenia słowne niewidomych i widz ą

cych u Ŝ

ytkowników

j ę

zyka polskiego – studium porównawcze

Nawoja Mikołajczak-Matyja

nawomiko@amu.edu.pl

Abstract

Verbal associations of blind and sighted users of the Polish language – a comparative study.

The present paper concerns the role of visual perception in the cognitive (verbal and non-

verbal) functioning of people. Verbal associations (free associations) given for 75 Polish

nouns by 116 subjects (58 blind people and 58 sighted people) were analysed and compared.

Institute of Linguistics, Adam Mickiewicz University

ul. Mi ę

dzychodzka 5, 60-371 Pozna ń

1. Wst ę

p: sposoby interpretowania wyników bada ń

skojarzeniowych

Przeprowadzane od ponad stu lat eksperymenty, polegaj ą

ce na podawaniu przez respondentów

skojarze ń

słownych na wyrazy jakiego ś

j ę

zyka naturalnego, znajduj ą

zastosowanie w psychologii i

skojarzeniowych por. m.in. Hörmann 1972, Ciechanowicz 1975, Kurcz 1976). Zwi ą

zykoznawstwie, a od kilkudziesi ę

ciu lat tak Ŝ

e w psycholingwistyce (przegl ą

d bada ń

zek

eksperymentu skojarzeniowego z takimi dziedzinami wiedzy wynika z mo Ŝ

liwo ś

ci interpretowania

jego wyników zarówno w terminach zachowania j ę

zykowego osób badanych, jak i w terminach

procesów my ś

lenia, uczenia si ę

i pami ę

ci oraz procesów emocjonalno-motywacyjnych. Poj ę

cie

asocjacji, które współczesna nauka przej ę

ła głównie z prac Arystotelesa 1 , mo Ŝ

na rozumie ć

jako

dotycz ą

ce idei, obrazów i my ś

li (Hörmann 1972). Ujmowanie skojarzenia jako zwi ą

zku takich

zjawisk ś

wiadomo ś

ci stało si ę

podstaw ą

psychologii introspekcyjnej, pierwszego nurtu psychologii

jako dziedziny wyodr ę

bnionej z filozofii (Tomaszewski 1986).

Za prekursora eksperymentu skojarzeniowego o charakterze werbalnym uwa Ŝ

a si ę

Galtona

cami w jego badaniu

były bowiem wyrazy, a podane przez siebie samego reakcje Galton podzielił na ró Ŝ

ne grupy, m.in.

ce postaw i skojarzenia „czysto

werbalne” (Deese 1965, Hörmann 1972). „Anatomia umysłu” odsłaniana w badaniach tego typu

stanowi punkt styczno ś

przeszłych, skojarzenia dotycz ą

ci mi ę

dzy takimi gał ę

ziami psychologii, jak psychoanaliza, psychologia

uczenia si ę

i psycholingwistyka (Hörmann 1972).

Współczesne badania nad skojarzeniami słownymi mo Ŝ

na podzieli ć

na grupowe, których celem

jest ustanawianie norm skojarzeniowych dla danego j ę

zyka lub/i porównywanie reakcji 2 grup

zró Ŝ

nicowanych wg jakiego ś

kryterium (jak np. wiek, płe ć

, wykształcenie, j ę

zyk itp.), oraz badania

odpowiedzi udzielane przez danego respondenta z normami

uzyskanymi w badaniach grupowych. W badaniach grupowych stosuje si ę

interpretacje j ę

zykowe i

1 Warren wyprowadza ide ę skojarzenia z pewnego cytatu Platona (Warren 1916, za: Deese 1965).

j ę

(Deese 1965, Hörmann 1972, Ciechanowicz 1975, Kurcz 1976, 2000). Bod ź

na reprezentacje wizualne zdarze ń

indywidualne, w których porównuje si ę

Investigationes Linguisticae XI

pozaj ę

zykowe. Na przykład punktem wyj ś

cia analizy ró Ŝ

nic mi ę

dzy normami skojarzeniowymi

uzyskiwanymi dla ró Ŝ

nych j ę

zyków naturalnych mo Ŝ

e by ć

próba okre ś

lenia stopnia zale Ŝ

no ś

ci tych

ró Ŝ

nic od cech porównywanych j ę

zyków lub od procesów pozaj ę

zykowych (por. np. badania

porównawcze dotycz ą

ce j ę

zyka polskiego i angielskiego, Shugar, Gepner-Wi ę

cko 1970, Kurcz

1976). Natomiast eksperymenty indywidualne przeprowadzane s ą

głównie w celu diagnozowaniu

zaburze ń

psychotycznych itp.

Jest przedmiotem dyskusji, na ile podawanie przez badanego skojarze ń

o podło Ŝ

u emocjonalnym, zmian osobowo ś

ciowych, zaburze ń

nietypowych, tj.

niezgodnych z normami, mo Ŝ

na uwa Ŝ

a ć

za znacz ą

ce z punktu widzenia procesów pozaj ę

zykowych.

Pojawiła si ę

np. teoria podaj ą

ca w w ą

tpliwo ś

warto ś

psychoanalitycznych bada ń

Junga,

interpretuj ą

cego okre ś

lone sposoby reagowania w badaniu skojarzeniowym jako wska ź

niki

kompleksów wyst ę

puj ą

cych u osoby badanej (Laffal 1955, za: Hörmann 1972). Relacje mi ę

dzy

sposobem reagowania w eksperymencie skojarzeniowym a cechami pozaj ę

zykowymi analizowano w

bloku bada ń

opisywanych przez Jenkinsa (1960). Badania te nie wykazały wyra ź

nego zwi ą

zku

mi ę

dzy tzw. stopniem powszechno ś

ci skojarze ń

(czyli stopniem zgodno ś

ci reakcji danego badanego

z odpowiedziami typowymi, dominuj ą

cymi w danej grupie respondentów) a stopniem konformizmu,

wynikami testu osobowo ś

lonym ilo ś

ci MMPI, testu zainteresowa ń

ciowym i jako ś

ciowym cechom dost ę

itp. Stopie ń

powszechno ś

pnych powi ą

ci skojarze ń

mi ę

dzy

wyrazami (Jenkins 1960), a wi ę

c cechom budowy leksykonu umysłowego.

dzy skojarzeniami słownymi a

procesami emocjonalno-motywacyjnymi, np. teoria Hulla, uzupełniona przez Mednicka (za: Hunca-

Bednarska 1997). Pojawiła si ę

Jednak Ŝ

e istniej ą

teorie pozwalaj ą

ce na analizowanie zwi ą

zku mi ę

tak Ŝ

e teoria ł ą

cz ą

ca oba sposoby analizowania skojarze ń

werbalnych:

zykowego. Jest to teoria

Rommetveita, która rozpatruje 3 aspekty procesu przetwarzania wyrazu uruchamianego podczas

eksperymentu skojarzeniowego: aspekt reprezentacyjny (stanowi ą

nika procesów pozawerbalnych i jako cechy zachowania j ę

cy konsekwencj ę

odniesienia do

poj ę

cia kryj ą

cego si ę

pod wyrazem bod ź

cowym), emocjonalny i asocjacyjny (Rommetveit 1968).

Trudno ś

ci w sprecyzowaniu sposobu i stopnia odzwierciedlenia ró Ŝ

nych procesów psychicznych

w wynikach testów skojarzeniowych mo Ŝ

na traktowa ć

jako efekt zło Ŝ

ono ś

ci relacji mi ę

dzy j ę

zykiem

a my ś

leniem i rzeczywisto ś

ci ą

. Rol ę

takich eksperymentów we współczesnej nauce potwierdzaj ą

badania prowadzone na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Ci ą

gle opracowywane s ą

nowe normy

zyków: francuskiego (Ferrand, Alario 1998, Ferrand 2001), angielskiego

(Hirsh, Tree 2001), polskiego (Łobacz, Mikołajczak-Matyja 2002) itd. Zgodnie z zało Ŝ

eniami

badaczy opracowuj ą

cych normy, maj ą

one by ć

wykorzystywane w zarówno w badaniach z zakresu

psycholingwistyki, jak i psychologii pami ę

ci oraz psychopatologii.

W ostatnich dekadach eksperymenty i normy skojarzeniowe s ą

intensywnie wykorzystywane do

uzyskania wiedzy na temat procesu produkcji i odbioru mowy oraz roli leksykonu umysłowego w

tym procesie. Relacje uzyskane w badaniach skojarzeniowych pomagaj ą

w rekonstruowaniu procesu

produkcji zdania, w wyci ą

ganiu wniosków dotycz ą

cych funkcjonowania leksykonu umysłowego,

pu do leksykonu i jego struktury (por. np. Moss, Ostrin, Tyler, Marslen-Wilson 1995, Bock

2002, Forster 2002). Eksperymenty i normy skojarzeniowe wykorzystuje si ę

tak Ŝ

e do bada ń

nad

zyka drugiego (L2): do ustalania struktury leksykonu w L2 w porównaniu z leksykonem

w L1 (por. Cie ś

j ę

licka-Ratajczak 1995, Wilks, Meara 2002) i do oceny sprawno ś

ci posługiwania si ę

L2 (Wolter 2002). Do psycholingwistycznych obszarów wykorzystywania skojarze ń

werbalnych

na badania nad procesem czytania (Cronin 2002) oraz nad osobami z zaburzeniami

mowy (Crowe, Kroll 1991). Eksperyment skojarzeniowy o charakterze werbalnym ł ą

te Ŝ

mo Ŝ

czy si ę

(Latour, McKelvie 1994) i nad rozwojem poznawczym u

dzieci (Houde 1990). Kontynuowana jest równie Ŝ

ci ą

tradycja wykorzystywania danych

skojarzeniowych w psychologii osobowo ś

ci i w psychopatologii, np. do bada ń

nad cechami

neurotyzmu, ekstrawersji, psychotyzmu, kreatywno ś

ci itp. (Upmanyu, Bhardwaj, Singh 1996) lub

nad schizofreni ą

(Johnson, Shean 1993, Hunca-Bednarska 1997).

Analiza reakcji uzyskanych od schizofreników w ostatniej z wymienionych prac ukazuje

mo Ŝ

liwo ś

ł ą

czenia ró Ŝ

nych interpretacji wyników badania skojarzeniowego: od „powierzchniowej”

odpowiada raczej okre ś

za ń

jako wska ź

skojarzeniowe, np. dla j ę

dost ę

akwizycj ą

zaliczy ć

psychologicznymi badaniami nad pami ę

N. Mikołajczak-Matyja: Skojarzenia słowne niewidomych i widz ą

cych (...)

budowy leksykonu umysłowego, poprzez cechy my ś

lenia i procesów emocjonalnych a Ŝ

po gł ę

bokie

procesy osobowo ś

ciowe, takie jak postrzeganie siebie (Hunca-Bednarska 1997).

We współczesnych pracach psycholingwistycznych poruszany jest problem, który wydaje si ę

stopniu zwi ą

zany z pytaniem o mo Ŝ

liwo ś

i zasi ę

g wykorzystywania skojarze ń

słownych

by ć

jako wska ź

ników procesów pozawerbalnych. Chodzi tu mianowicie o problem powi ą

zania pomi ę

dzy

te dwa wyrazy.

Tradycja analizowania wyników eksperymentu skojarzeniowego poprzez okre ś

zwi ą

zku skojarzeniowego bodziec-reakcja a relacj ą

semantyczn ą

wi ą

c ą

lanie relacji

semantycznej mi ę

dzy bod ź

cem a reakcj ą

jest bardzo długa: na wyró Ŝ

nieniu asocjacji typu cz ę

cało ś

, nadrz ę

dno ś

-podrz ę

dno ś

, współrz ę

dno ś

, przeciwie ń

stwo opierała si ę

ju Ŝ

klasyfikacja

z zasadami logiki formalnej (Thumb, Marbe 1901, za: Hörmann 1972), ale konieczno ś

t ę

krytykowano jako nadmiernie zwi ą

okre ś

zan ą

relacji semantycznych wynika równie Ŝ

ze znanych klasyfikacji pó ź

niejszych, np. Woodwortha

stwa,

za: Hörmann 1972, Kurcz 1976) czy Flavella (Flavell wymienił synonimy oraz reakcje nadrz ę

cia nadrz ę

dne, poj ę

cia współrz ę

dne i przeciwie ń

dne

w ś

ród skojarze ń

tzw. dojrzałych, a reakcje kontrastowe w ś

ród skojarze ń

po ś

rednich mi ę

dzy

dojrzałymi a niedojrzałymi, za: Hunca-Bednarska 1997). We wspomnianej wy Ŝ

ej teorii Rommetveita

odzwierciedlenie składnika reprezentacyjnego procesu skojarzeniowego (Rommetveit 1968). Jak

dowodz ą

dne, synonimy, przeciwie ń

stwa i reakcje współrz ę

dne (kohiponimy) uwa Ŝ

ane s ą

analizy Huncy-Bednarskiej, okre ś

lanie relacji semantycznych mo Ŝ

e sta ć

si ę

podstaw ą

wniosków dotycz ą

cych procesów my ś

lenia osób podaj ą

cych skojarzenia (Hunca-Bednarska 1997).

Skojarzenia poł ą

czone z bod ź

cem ś

cisłymi relacjami semantycznymi (takimi jak synonimia,

relacja cz ę

-cało ś

, hiponimia czy antonimia) do ś

cz ę

sto uzyskuj ą

status skojarze ń

typowych czy

nawet najsilniejszych (por. np. analiza semantyczna polskich skojarze ń

dominuj ą

cych w pracy

Łobacz, Mikołajczak-Matyja 2002). Jednak Ŝ

e obecnie w badaniach analizuj ą

cych rol ę

składnika

semantycznego w procesach przetwarzania mowy cz ę

sto wyra ź

nie oddziela si ę

relacje semantyczne

od skojarzeniowych, np. w badaniach wykorzystuj ą

cych technik ę

torowania 2 stosuje si ę

oprócz par

wyrazów poł ą

czonych semantycznie i skojarzeniowo (tzn. jeden wyraz z pary stanowi siln ą

, typow ą

czone tylko semantycznie, przy czym relacje semantyczne

wykorzystywane w przypadku obu rodzajów par mog ą

na drugi wyraz), tak Ŝ

e pary poł ą

by ć

takie same, np. odpowiednio srebrny-

złoty i srebrny-br ą

zowy (por. np. Moss, McCormick, Tyler 2002). Odmienno ś

wyników

uzyskiwana dla takich par doprowadziła do rozró Ŝ

niania torowania asocjacyjnego (niezale Ŝ

nego od

powi ą

za ń

semantycznych) i torowania semantycznego nieasocjacyjnego, które dotycz ą

ró Ŝ

nych

aspektów procesu przetwarzania mowy (Harley 2003). Torowanie oparte na silnych zwi ą

zkach

skojarzeniowych mi ę

dzy wyrazami okre ś

la si ę

niekiedy jako „czysto werbalne” (Simpson 2002).

Uwa Ŝ

a si ę

bowiem, i Ŝ

podstaw ą

skojarze ń

jest cz ę

ste współwyst ę

powanie wyrazów w j ę

zyku,

podczas gdy relacje semantyczne mi ę

dzy wyrazami opieraj ą

si ę

na podobie ń

stwie kontekstów, w

których wyst ę

puj ą

(na mo Ŝ

liwo ś

ci wzajemnego ich podstawiania w tych kontekstach) i na zwi ą

zkach

„wy Ŝ

szego rz ę

du” (Moss, McCormick, Tyler 2002, Harley 2003). Dowody (pochodz ą

ce z bada ń

skojarzeniowych), Ŝ

e podobie ń

stwo znaczeniowe dwóch wyrazów nie zawsze prowadzi do silnego

zku skojarzeniowego i oparte na tych dowodach przekonanie o odmiennym pochodzeniu relacji

skojarzeniowych i semantycznych, znacznie ograniczaj ą

u Ŝ

yteczno ś

tzw. asocjacyjnych teorii

znaczenia, ujmuj ą

cych znaczenie wyrazu w terminach skojarze ń

werbalnych. Zgodnie z tymi

teoriami pokrewie ń

stwo dwóch wyrazów wyznaczone jest przez cz ę

sto ś

ł ą

czenia ich (jako bod ź

ca i

reakcji) w badaniu skojarzeniowym albo przez liczb ę

reakcji skojarzeniowych wspólnych na te dwa

wyrazy jako bod ź

ce (Deese 1965, Hörmann 1972).

Zło Ŝ

ono ś

zwi ą

zków mi ę

dzy skojarzeniem a semantyk ą

prowadzi do wniosku, Ŝ

e silne (typowe)

reakcje skojarzeniowe poł ą

czone z bod ź

cem ś

cisł ą

relacj ą

semantyczn ą

mo Ŝ

na interpretowa ć

zarówno w terminach zachowania werbalnego (współwyst ę

powania bod ź

ca i reakcji w

2 W technice torowania (ang. priming) wcze ś niejsze przetwarzanie jednego wyrazu (tzw. wyrazu toruj ą cego) wpływa na

przetwarzanie innego wyrazu, je ś li istnieje mi ę dzy nimi jaki ś rodzaj zwi ą zku (por. np. Kurcz 2002, Harley 2003).

w jakim ś

sił ą

Wundta (Wundt 1893, za: Hörmann 1972). Klasyfikacj ę

lania

(znajdujemy w niej m.in. klasy: synonimy i poj ę

reakcje nadrz ę

reakcj ę

zwi ą

Investigationes Linguisticae XI

wypowiedziach), jak i w terminach zachowa ń

pozawerbalnych (wpływaj ą

cych na relacje „wy Ŝ

szego

rz ę

du”, czyli semantyczne), by ć

mo Ŝ

e z wi ę

kszym naciskiem na pierwszy rodzaj interpretacji.

Podwójnej interpretacji – j ę

zykowej i pozaj ę

zykowej – mo Ŝ

na poddawa ć

tak Ŝ

e skojarzenia

wytwarzane przez specyficzn ą

grup ę

respondentów, jak ą

stanowi ą

osoby niewidome. Defekt

podstawowego narz ą

du zmysłu, zmieniaj ą

cy w ogromnym stopniu sposób poznawania ś

wiata,

rozwoju zarówno procesów emocjonalno-społecznych i poznawczych (por. np.

Pietrulewicz 1981, 1983, Majewski 1983, Niesiołowska 1985, Klimasi ń

ski 1989, Warren 1994), jak

i, w pewnym stopniu, procesów j ę

zykowych. Odmienno ś

funkcjonowania osób niewidomych i

badania skojarzeniowe, tj. z aspektem leksykalnym. Zwraca si ę

cych dotyczy m.in. tego aspektu procesów j ę

niania znacze ń

wyrazów w nabywaniu słownictwa przez dzieci niewidome,

zykowych, z którym bezpo ś

uwag ę

na szczególnie du Ŝ

rednio wi ą

rol ę

si ę

wyja ś

niania kompensuj ą

cego brak spostrzegania wzrokowego, które odgrywa du Ŝ

rol ę

w tym

nych badaniach stwierdzono

pewne charakterystyczne cechy rozwoju znaczenia wyrazów u dzieci niewidomych, jak np. silniejszy

zwi ą

zek wyrazów u Ŝ

ywanych przez dzieci niewidome z ich pierwotnym kontekstem i dłu Ŝ

sze

(Andersen i inni, 1984, 1993, Dunlea 1984, 1989, za: Warren 1994, Pérez-Pereira, Conti-Ramsden

1999). Zjawiska takie mo Ŝ

ywanie wyrazów odnosz ą

na interpretowa ć

cych si ę

do czynno ś

w terminach wpływu dost ę

ci w odniesieniu jedynie do własnych działa ń

pu do informacji na sposób

zykowego (Warren 1994, Pérez-Pereira, Conti-Ramsden 1999). Przedmiotem

zainteresowania jest tak Ŝ

e sposób posługiwania si ę

przez osoby niewidome wyrazami o tre ś

wizualnej i przestrzennej, które wi ą

e si ę

ze zjawiskiem tzw. werbalizmu (posługiwania si ę

słowami

„pustymi znaczeniowo”). Z bada ń

wynika, Ŝ

e dzieci niewidome, zwłaszcza starsze, rzadko stosuj ą

takie wyrazy bez zrozumienia, chocia Ŝ

przekazywane w nich znaczenie bazuje na poj ę

ciach o innej

strukturze, ni Ŝ

u osób widz ą

cych (por. np. Harley 1963 za: Klimasi ń

ski 1989, Tutenkijan 1971 za:

Warren 1994, S ę

kowska 1974). Prowadzi si ę

równie Ŝ

badania porównawcze z u Ŝ

yciem metody

skojarzeniowej, w których wykorzystuje si ę

mo Ŝ

liwo ś

stosowania analiz wyników do wnioskowania

nych procesach psychicznych osób badanych. W polskich badaniach przeprowadzonych przez

Szczechowicz na grupie 30 dzieci niewidomych (z klas III-VIII) i kontrolnej grupie dzieci widz ą

cych

stwierdzono w wynikach osób niewidomych mniejsz ą

zgodno ś

kategorii gramatycznej mi ę

dzy

bod ź

cem a reakcj ą

oraz silniejsz ą

tendencj ę

do podawania odpowiedzi klasyfikowanych jako

abstrakcyjne, powi ą

zanych z prze Ŝ

yciami emocjonalnymi. Wyniki te posłu Ŝ

yły (wraz z rezultatami

innych eksperymentów) do wyci ą

gania wniosków dotycz ą

cych rozwoju poj ę

u osób niewidomych i

widz ą

cych (por. Szczechowicz 1976).

2. Cel i metoda bada ń

, materiał badawczy i respondenci

Celem bada ń

prezentowanych w obecnej pracy jest ukazanie roli spostrzegania wzrokowego w

funkcjonowaniu poznawczym człowieka poprzez szczegółow ą

analiz ę

porównawcz ą

skojarze ń

słownych podanych przez niewidomych i widz ą

cych u Ŝ

ytkowników j ę

zyka polskiego, z

wykorzystaniem specjalnie opracowanego materiału werbalnego, zró Ŝ

nicowanego pod wzgl ę

dem

zku z informacjami wzrokowymi.

Przeprowadzono test skojarzeniowy o charakterze prostym i swobodnym, tj. proszono

respondentów o podanie pierwszego wyrazu kojarz ą

cego si ę

z bod ź

cem – wyrazem hasłowym.

Dla potrzeb eksperymentu skonstruowano list ę

haseł składaj ą

c ą

si ę

z 75 polskich rzeczowników,

o których mo Ŝ

na zało Ŝ

y ć

, Ŝ

e s ą

znane naiwnym u Ŝ

ytkownikom j ę

zyka polskiego. Starano si ę

, aby

zastosowany materiał był jednocze ś

nie ró Ŝ

norodny i uporz ą

dkowany. Wybrano zatem rzeczowniki

nale Ŝ

ce do 25 3-elementowych grup, które mo Ŝ

na traktowa ć

jako reprezentuj ą

ce odr ę

bne pola

takiej klasyfikacji została potwierdzona w dodatkowo przeprowadzonym

badaniu, w którym 45 studentów filologii nadawało hasłom z ka Ŝ

dej 3-elementowej grupy wspóln ą

nazw ę

. Okre ś

lenia podane przez tych respondentów stosowane s ą

w obecnej pracy jako nazwy 25

grup, zwanych dalej klasami semantycznymi. S ą

to nast ę

puj ą

ce klasy:

wyznacza specyfik ę

widz ą

werbalnego wyja ś

procesie u osób widz ą

cych (Elbers, Van Loon-Vervoorn 1999). W ró Ŝ

u Ŝ

zachowania j ę

o ró Ŝ

zwi ą

leksykalne. Realno ś

N. Mikołajczak-Matyja: Skojarzenia słowne niewidomych i widz ą

cych (...)

15. Miejsca handlowo-usługowe : apteka, kawiarnia, ksi ę

ci ciała : r ę

garnia

cza, błyskawica, grad

19. Materiały : metal, szkło, beton

20. Dzieła sztuki : symfonia, powie ś

, pos ą g

21. Czas : wtorek, marzec, jesie ń

, zdziwienie, strach

25. Cechy charakteru : lekkomy ś lno ś

wi ę ki : wrzask, gwizd, tupot

, uczciwo ś

, ostro Ŝ no ś

Jak wida ć

, klasy s ą

niejednakowo zró Ŝ

nicowane wewn ę

trznie i niektóre z nich mo Ŝ

na ł ą

czy ć

wi ę

ksze pola leksykalne (np. Drzewa + Owoce i Warzywa = „Ro ś

liny” + Zwierz ę

ta = „Istoty

ywe”).

Z uwagi na cel badania starano si ę

tak Ŝ

e dobra ć

hasła ró Ŝ

norodne pod wzgl ę

dem roli wzroku w

poznaniu ich desygnatów przez osoby widz ą

ce (roli informacji wzrokowych w konstruowaniu przez

widz ą

cych poj ę

odpowiadaj ą

cych tym hasłom). Wybieraj ą

c rzeczowniki zró Ŝ

nicowane pod tym

wzgl ę

dem brano pod uwag ę

takie cechy, jak np. kolor, przezroczysto ś

i połysk desygnatów, ich

wielko ś

(od której zale Ŝ

y dokładno ś

dotykowego poznawania kształtów), dost ę

pno ś

(odległo ś

wysoko ś

, rodzaj ś

rodowiska), posta ć

fizyczna (gazowa, płynna lub stała o ró Ŝ

nym stopniu

twardo ś

ci), mo Ŝ

liwo ś

jednoczesnej percepcji wzrokowej przedmiotu w porównaniu z

sekwencyjno ś

ci ą

poznania dotykowego. W materiale badawczym znalazły si ę

zatem z jednej strony

nazwy zjawisk całkowicie wzrokowych, jak t ę

cza czy błyskawica , z drugiej – rzeczowniki słabo

zwi ą

zane z danymi wzrokowymi, jak nazwy cech i funkcji osób ( lekkomy ś

lno ś

, uczciwo ś

, egoista, nauczyciel, biedak ) oraz przedziały czasowe ( wtorek, marzec ), wreszcie

rzeczowniki, które mo Ŝ

no ś

na umiejscowi ć

mi ę

dzy tymi skrajno ś

ciami, a wi ę

c np. desygnuj ą

ce obiekty

barwne (np. pomidor ), trudno dost ę

pne (np. dach ), małe (np. osa ), płynne (np. pot ), bardzo du Ŝ

(np. pałac ) itp.

Materiał został uporz ą

dkowany losowo.

Przebadano 116 osób: 58 niewidomych i 58 widz ą

cych uczniów klas: I – III gimnazjum, II – IV

rednich zawodowych 3 . Badaniu poddano osoby

liceum ogólnokształc ą

cego oraz II – IV szkół ś

całkowicie niewidome lub jedynie z poczuciem ś

wiatła, bez zachowanych wspomnie ń

wzrokowych

(z dysfunkcj ą

wzroku ujawnion ą

od urodzenia lub we wczesnych latach Ŝ

ycia). Dodatkowe kryteria

doboru 58-osobowej grupy kontrolnej osób widz ą

cych stanowiły: płe ć

oraz wyniki w nauce

okre ś

lane na skali: słaby, ś

redni, dobry i bardzo dobry. Badania przeprowadzano w 5 O ś

rodkach

skach

k/Poznania, Krakowie, Bydgoszczy, Laskach k/Warszawy oraz Wrocławiu) oraz w szkołach

3 Na skutek reformy szkolnictwa w momencie przeprowadzania bada ń nie było poziomu klas I ś rednich w szkolnictwie

masowym. 2 uczniów niewidomych z klas I liceum ogólnokształc ą cego i zawodowego (klas stanowi ą cych wyj ą tkowe

uzupełnienie szkolnictwa osób niewidomych po reformie) potraktowano jako osoby z poziomu III klasy gimnazjum, ze

wzgl ę du na brak odpowiedników w zreformowanym szkolnictwie osób widz ą cych.

y Niewidomej i Słabowidz ą

cej (w Owi ń

4. Cz ę

ka, łapa, oko

5. Ludzie : nauczyciel, egoista, biedak

6. Grupy ludzi : gang, brygada, dru Ŝ yna

7. Płyny organizmu : ś lina, pot, krew

8. Po Ŝ ywienie : piwo, kiełbasa, ser

9. Urz ą dzenia : komputer, telefon, pralka

10. Pojazdy : traktor, autobus, ci ę

arówka

11. Kosmetyki : mydło, szampon, dezodorant

12. Budynki : chata, kamienica, pałac

13. Cz ę

ci domu : komin, dach, okno

14. Elementy pomieszczenia : ś ciana, podłoga, sufit

1. Drzewa : sosna, buk, brzoza

2. Owoce i warzywa : cytryna, pomidor, marchew

3. Zwierz ę ta : gil, lis, osa

16. Tereny : boisko, ł ą ka, podwórze

17. Elementy krajobrazu : wzgórze, jaskinia, rzeka

18. Zjawiska atmosferyczne : t ę

22. D ź

24. Emocje : rado ś

23. Czynno ś ci : morderstwo, walka, krok

ostro Ŝ

Szkolno-Wychowawczych dla Dzieci i Młodzie Ŝ

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: