FARMAKOLOGIA W 2.10.07
Pharmakon (gr.) – lek lub trucizna
Farmakologia – poszukiwanie nowych leków, wyjaśnienie działania
Biologics – preparaty biologiczne
Farmakokinetyka – losy leków w ustroju, wiązanie się leków z białkami osocza
Farmakodynamika – zmiany czynności organizmu pod wpływem leku
Farmakoterapia – farmakologia kliniczna, farmakogenetyka
Aktywność enzymów metabolizujących lek może być różna, najlepiej, jeśli wynosi 100%; jeśli aktywność jest mniejsza – zbyt wolny metabolizm, lek zaczyna mieć działanie toksyczne dla organizmu; jeśli aktywność jest zbyt duża – metabolizm jest zbyt szybki, lek nie wywiera działania terapeutycznego
Chronofarmakologia – zmiany działania leków w zależności od rytmu dobowego
Patofarmakologia – zmiana działania leków pod wpływem stanów chorobowych
Toksykologia – działanie trucizn
Leki: substancje pochodzenia roślinnego, substancje syntetyczne
Nazwy generyczne: np. fenobarbital, chloropromazyna
Nazwy handlowe: np. Luminal
Zasady zapisywania i wydawania leków:
OTC – over the counter – leki wydawane bez recepty, dostępne w supermarketach, na stacjach benzynowych etc.
Rp – na receptę
Rp° - najmniejsza dawka leku bez recepty
LzRp – lecznictwo zamknięte
N – narkotyk
A- lek bardzo silnie działający
B – lek silnie działający
O – może upośledzać sprawność fizyczną
Rodzaje działania leków: przyczynowy (etioterapeutyczny), objawowy (symptomatyczny)
Leki objawowe:
- alopatyczne (contraria contraris curantur) – lek powoduje objawy przeciwne do objawów choroby, np. leki hipotensyjne, leki moczopędne, spazmolityki, hipoglikemizujące
- homeopatyczne – (similia similibus curantur) – bardzo małe dawki środków wywołują takie same objawy jak choroba – organizm mobilizuje się do działania
Każdy leukocyt w organizmie ma swój czynnik HLA – może być w nim zapisana podatność na pewne choroby
Działanie leków: ośrodkowe, obwodowe, miejscowe, ogólne (systemowe), wybiórcze, odwracalne, nieodwracalne
Działanie antagonistyczne:
- antagonizm kompetycyjny – konkurujący o dostęp do tego samego receptora:
h Acetylocholina vs. Atropina – konkurencja o receptor muskarynowy
Zwycięża zawsze atropina; działanie atropinowe – np. po związkach
halucynogennych
h ACH vs. Tubokumaryna (aminoglikozydy) – walka o płytkę motoryczną
h Histamina vs. Leki blokujące receptory H1 i H2
- antagonizm niekompetycyjny:
h Typ allostatyczny – ACH i melipramina (lek p- histaminowy) – zmiana
konfiguracji przestrzennej receptora
h Antagonizm funkcjonalny – np. serce – receptor cholinergiczny
(na zakończeniach wyzwalana ACH) zwalnia, receptor adrenergiczny
(na końcach wydzielana adrenalina) przyspiesza
h Antagonizm fizjologiczny – przeciwne działanie, np. w leczeniu nadciśnienia Propranolol vs. Wazopresyna
h Antagonizm chemiczny – np. BAL (british anti- luisit), EDTA (wersenian dwusodowo- wapniowy) – antagoniści metali ciężkich
Działanie synergistyczne – potencjalizacja działania
“test kominowy” – myszy wchodzące po jednometrowej rurze z siateczki pokonywały wysokość w ok. 30s; po malutkich dawkach leku lub alkoholu – nic się nie działo; połączenie malutkiej dawki alkoholu i leku opóźniało szybkość wchodzenia myszy po rurze do 70s.
Aspiryna w małych dawkach hamuje wytwarzanie tromboksanów; w dużych dawkach – hamuje wytwarzanie prostaglandyn
Sposoby podawania leków:
- donaczyniowo (najczęściej dożylnie)
- i.m.
- p.o.
- s.c.
- dotchawiczo (np. A podczas napadu astmy)
- śródoponowo
- do jam ciała
Farmakokinetyka to nauka o:
- uwalnianiu leku
- wchłanianiu
- transporcie
- metabolizmie
- wydalaniu
- reakcji
Opisanych na podstawie zmian stężenia leku lub jego metabolitów w płynach biologicznych (krew, mocz, ślina, PMR)
Wchłanianie – zależy od właściwości biochemicznych substancji leczniczej (pKa – kwaśny, pKb – zasadowy) czy jest rozpuszczalny w tłuszczach, masa cząsteczkowa, droga podania, sposób podania, dawki, częstość podania
Leki kwaśne – np. fenylobutazol (niesteroidowy lek przeciwzapalny), fenytoina (lek p- padaczkowy), warfaryna (lek p- krzepnięciu krwi), furosemid (moczopędny)
Furosemid ma masę cząsteczkową 331, pKa= 3,1
Heparyna ma większą masę cząsteczkową – 1000, dlatego nie przechodzi przez łożysko
pKa – takie pH, w którym 50% leku jest w postaci zjonizowanej, 50% w niezjonizowanej (tylko ta forma się wchłania); najlepiej wchłania się w żołądku (środowisko kwaśne)
Leki kwaśne wiążą się najczęściej z albuminami surowicy; lek związany z albuminą nie działa, albuminy są tylko środkiem transportu; tylko część niezwiązana wywiera działanie terapeutyczne
W przypadku hipoalbuminemi większa część leku znajduje się poza nośnikiem; powstają obrzęki, jeśli poziom albumin jest mniejszy od 2,5g% (w nerczycy)
Bilirubina – też jest transportowana przy pomocy albumin; wtedy jest nietoksyczna; bilirubina niezwiązana jest toksyczna
U wcześniaka, jeśli poziom bilirubiny jest większy od 10mg%, a u noworodka jeśli poziom bilirubiny jest większy od 15mg%, bilirubina przechodzi do mózgu – żółtaczka jąder podstawy, stan zagrażający życiu
U wcześniaków z hipoalbuminemią konieczne jest wtedy podawanie albumin
Leki zasadowe – np. propranolol, imipramina (p- depresyjny), lidokaina (znieczulający, terapia zaburzeń rytmu serca), metadol (leczenie narkomanii), diazepam, chloropromazyna (w napadach szału), cymetydyna (blokuje receptory H2 w ścianie żołądka), chinidyna, prazosyna (hipotensyjny)
Nie są transportowane przez albuminy, tylko przez α1 glikoproteinę kwaśną (białko produkowane przez wątrobę)
Efekt 1. przejścia – lek musi najpierw wysycić wątrobę; okres półtrwania przedłuża się razem z długością podawania leku
Steady state – stan stacjonarny (stan wysycenia wątroby)
Metabolizm leku – głównie w wątrobie, a także w każdej komórce organizmu
1. faza – utlenianie, redukcja (+H2), hydroliza (+H2O), dekalogenacja (+jony)
2. faza – acetylacja (+CH3), metylacja (+NH3), sprzęganie z kwasem glukuronowym, z kwasem siarkowym, z glicyną, z tauryną, z glutanionem; transferaza glukuronowa – enzym produkowany w wątrobie; można sztucznie zwiększyć aktywność transferazy u noworodka – podaje się Luminal (aby noworodek lekko podsypiał), a przez naświetlanie zmienia się struktura przestrzenna bilirubiny; przechodzi ona wtedy do żółci, gdzie musi się połączyć z kwasem glukuronowym; z żółci zachodzi reabsorpcja bilirubiny, dlatego trzeba podawać noworodkowi jedzenie
Metabolit leku jest mniej aktywny lub nieaktywny – barbiturany i hydroksybarbiturany, metrobanat i hydroksymetrobanat, fenotiazyna i sulfotlenek fenotiazyny
Metabolizm jest tak samo aktywny, jak substancja macierzysta – fenybutazol i oksyfenbutazol, kodeina i morfina, fenacytyna i N- acetylo- p- aminofenol
Tylko metabolit jest aktywny – inipramina i oksypramina; amitryptylina i nortryptylina, cyklofosfamid i produkty rozpadu
Na szybkość biotransformacji wpływają: wiek, płeć, genotyp, dieta, palenie tytoniu, choroby wątroby, ciąża
mumkar