Autocharakterystyka inteligencji:
- przekonanie Poety o potędze poezji (apoteoza bohaterstwa i gwałtownych emocji),
- krytyka modelu poezji oderwanej od rzeczywistości, koturnowej przez Gospodarza,
- świadomość przełomowości momentu (tak się w każdym z nas coś zbiera),
- kontrast między marzeniami a pospolitością rzeczywistości oraz między pragnieniem wielkiego czynu a biernością,
- przytłoczenie przez codzienność,
- uzmysłowienie sobie nierealistycznego postrzegania polskiej rzeczywistości, jawiącej się jako zbiór narodowych mitów, zakorzenionych w zbiorowej podświadomości (m.in. mitu chłopa-Piasta),
- brak własnego miejsca na ziemi, niepokój egzystencjalny,
- nastrój melancholii, smutku, przeczucie śmierci, doświadczanie bólu istnienia (dekadentyzm).
Wpływ przeszłości na relacje obu klas:
- wspomnienie rabacji przez jej uczestnika – Dziada,
- zdystansowanie się do tych zdarzeń przez Ojca, potępienie chłopów, którzy brali w nich udział (wspomnienie rabacji nie pozwala mu się w pełni cieszyć szczęściem córki),
- kłótnia Czepca z Księdzem i Żydem jako impuls do refleksji inteligentów nad wybuchowym charakterem chłopów,
- świadomość niebezpieczeństwa, wynikającego z chłopskiego temperamentu i zapalczywości,
- lęk przed powtórzeniem się wydarzeń z 1846 r.,
- inteligenckie wyparcie wspomnienia o rabacji, wynikające ze sprzeczności z wykreowanym obrazem polskiej wsi,
- pozorność zapomnienia o rabacji (odtworzenie krwawych szczegółów dotyczących śmierci dziadka Pana Młodego i ojca Gospodarza).
kasial19