Ilustrowana_Encyklopedia_Historii_Lodzi_nr_4.pdf

(3374 KB) Pobierz

okladka_4.indd

ISSN 1731-092X

I L U S T R O W A N A

H I S T O R I I Ł O D Z I

P I E R W S Z A P O Ł O W A X I X W I E K U

N A R O D Z I N Y P R Z E M Y S Ł U

zeszyt

nr 4

ISSN 1731-092X

ILUSTROW A NA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

ISSN 1731-092X

ISSN 1731-092X

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

ZBIERZ KOLEKCJ !

www.uml.lodz.pl

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

OD POŁOWY XVI WIEKU

DO KO CA XVI WIEKU

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

OKRES PRADZIEJÓW

I REDNIOWIECZA

OKRES PRADZIEJÓW

. t 1423 – 2008

PIERWSZA POŁOWA XIX WIEKU

WIZJA NOWEGO MIASTA

zeszyt

nr 2

zeszyt

nr 3

zeszyt

nr 1

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

E N C Y K L O P E D I A

WA

IA

298468202.215.png

298468202.224.png

298468202.234.png

298468202.245.png

298468202.001.png

298468202.012.png

298468202.020.png

298468202.031.png

298468202.042.png

298468202.053.png

298468202.064.png

298468202.075.png

298468202.086.png

298468202.097.png

298468202.108.png

298468202.119.png

298468202.130.png

298468202.141.png

298468202.152.png

298468202.163.png

298468202.174.png

298468202.182.png

298468202.183.png

298468202.184.png

298468202.185.png

298468202.186.png

298468202.187.png

298468202.188.png

298468202.189.png

298468202.190.png

298468202.191.png

298468202.192.png

298468202.193.png

298468202.194.png

298468202.195.png

298468202.196.png

298468202.197.png

298468202.198.png

298468202.199.png

298468202.200.png

298468202.201.png

298468202.202.png

298468202.203.png

298468202.204.png

298468202.205.png

298468202.206.png

298468202.207.png

298468202.208.png

298468202.209.png

298468202.210.png

298468202.211.png

298468202.212.png

298468202.213.png

298468202.214.png

298468202.216.png

298468202.217.png

298468202.218.png

298468202.219.png

298468202.220.png

298468202.221.png

298468202.222.png

298468202.223.png

298468202.225.png

298468202.226.png

298468202.227.png

298468202.228.png

298468202.229.png

298468202.230.png

298468202.231.png

298468202.232.png

298468202.233.png

298468202.235.png

298468202.236.png

298468202.237.png

298468202.238.png

298468202.239.png

298468202.240.png

298468202.241.png

298468202.242.png

298468202.243.png

298468202.244.png

298468202.246.png

298468202.247.png

298468202.248.png

298468202.249.png

298468202.250.png

298468202.251.png

298468202.252.png

298468202.253.png

298468202.254.png

298468202.255.png

298468202.002.png

298468202.003.png

298468202.004.png

298468202.005.png

298468202.006.png

298468202.007.png

298468202.008.png

298468202.009.png

298468202.010.png

298468202.011.png

298468202.013.png

298468202.014.png

298468202.015.png

298468202.016.png

298468202.017.png

298468202.018.png

298468202.019.png

298468202.021.png

298468202.022.png

298468202.023.png

298468202.024.png

298468202.025.png

298468202.026.png

298468202.027.png

298468202.028.png

298468202.029.png

298468202.030.png

298468202.032.png

298468202.033.png

298468202.034.png

298468202.035.png

298468202.036.png

298468202.037.png

298468202.038.png

298468202.039.png

298468202.040.png

298468202.041.png

298468202.043.png

298468202.044.png

298468202.045.png

298468202.046.png

298468202.047.png

298468202.048.png

298468202.049.png

298468202.050.png

298468202.051.png

298468202.052.png

298468202.054.png

298468202.055.png

298468202.056.png

298468202.057.png

298468202.058.png

298468202.059.png

298468202.060.png

298468202.061.png

298468202.062.png

298468202.063.png

298468202.065.png

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

zeszyt

nr 4

• DO CZYTELNIKÓW •

W czwartym zeszycie naszego wydawnictwa skorzy-

stamy z relacji naocznego świadka wydarzeń w Łodzi

w połowie XIX wieku, czyli Oskara Flatta w jego

książce „Opis miasta Łodzi...”, wydanej w 1853 roku.

Dzieło to było kilka razy reprodukowane z oryginału,

ale wciaż nie jest znane szerszemu gronu czytelników.

Warto się z nim zapoznać, bo to pierwsza publikacja

poświęcona naszemu miastu. We wstępie Flatt pisze:

NARODZINY PRZEMYSŁU

spis treści

• Od rolnictwa do przemysłu

93

NA OKŁADCE:

Bielnik Kopischa.

Litogra a

W. Walkiewicza.

Ilustracja

z Oskara Flatta

„Opis miasta Łodzi...”

Wydanie z 1853 roku.

• Manufaktury

94

• Pierwsi przemysłowcy w Łodzi

96

• Skutki nocy listopadowej

102

• Powstanie Nowej Dzielnicy

104

• Plan Miasta Łodzi

106–107

• Wełna, bawełna, len...

108

• Obrazki z życia Łodzi

113

• Gdy wszystko było pierwsze

118

• Imperium Ludwika Geyera

120

• Podkowa szczęścia i złote ruble

122

ISSN 1731-092X

Nakład: 6000 egz.

Zakład fabryczny

Ludwika Geyera.

Litogra a

W. Walkiewicza.

Ilustracja

z Oskara Flatta

„Opis miasta Łodzi...”

Wydanie z 1853 roku.

No właśnie, dlaczego nie...

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi

Suplement historyczny

miesięcznika „Piotrkowska 104”

Wy d a w c a : Urząd Miasta Łodzi

Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw

90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104

Arkadiusz Grzegorczyk

Redaktor naczelny

Koncepcja, redakcja, opracowanie

Arkadiusz Grzegorczyk

Projekt gra czny i skład

Paweł Kawiński • www.kofeini.com

Zdjęcia: Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,

Hanna Zubrzycka-Kolińska

Druk i oprawa: WIST

NR IV / 1

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

298468202.066.png

298468202.067.png

298468202.068.png

298468202.069.png

298468202.070.png

298468202.071.png

298468202.072.png

298468202.073.png

298468202.074.png

298468202.076.png

298468202.077.png

298468202.078.png

298468202.079.png

298468202.080.png

298468202.081.png

298468202.082.png

298468202.083.png

298468202.084.png

298468202.085.png

298468202.087.png

298468202.088.png

298468202.089.png

298468202.090.png

298468202.091.png

298468202.092.png

298468202.093.png

298468202.094.png

ŹRÓDŁA BIBLIOGRAFICZNE

OSKAR FLATT

2

Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853

roku książka Oskara Flatta „Opis miasta Łodzi

pod względem historycznym, statystycznym

i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione

źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-

snym okresie istnienia miasta. Następne zna-

czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana

Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907

pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w Biblio-

tece Warszawskiej oraz ks. Stanisława Muzne-

rowskiego „Przyczynki do monogra i Łodzi”

z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodzi-

ny Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.

Z nowszych pozycji należy wymienić

„Ulicę Piotrkowską” Anny Rynkowskiej

oraz monogra ę „Łódź – dzieje miasta”,

tom I, pod red. Ryszarda Rosina (PWN

1980), która pozostaje najpełniejszym

źródłem wiedzy o naszym mieście. Po-

nadto korzystaliśmy z licznych artyku-

łów i publikacji: Witolda Kowalskiego,

Franciszka Lewandowskiego i Wacła-

wa Pawlaka – niestrudzonych

badaczy łódzkich dziejów.

Urodzony 6 XI 1822 r. (8?)

w Siedlcach, zmarł 3 IX 1872

roku w Warszawie.

Urzędnik Kolei Żelaznej Li-

bawskiej, krajoznawca. Dzien-

nikarz „Gazety Codziennej”

(„Gazety Polskiej”). Autor

m.in. „Opisu Piotrkowa Try-

bunalskiego pod względem

historycznym i statystycznym”,

a przede wszystkim pierwszej

monogra i Łodzi „Opis Mia-

sta Łodzi”.

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR IV / 2

298468202.095.png

298468202.096.png

298468202.098.png

298468202.099.png

298468202.100.png

298468202.101.png

298468202.102.png

298468202.103.png

298468202.104.png

298468202.105.png

298468202.106.png

298468202.107.png

298468202.109.png

298468202.110.png

298468202.111.png

298468202.112.png

298468202.113.png

298468202.114.png

298468202.115.png

298468202.116.png

298468202.117.png

298468202.118.png

298468202.120.png

298468202.121.png

298468202.122.png

Od rolnictwa do przemysłu

93

Mimo szybkiego rozwoju warsztatów w branży sukienniczej, bawełnianej

i lniarskiej, Łódź jeszcze przez kolejne dekady XIX wieku zachowywała

swój rolniczy charkter, a w pejzażu miasta dominowały... wiatraki.

WSIE WOKÓŁ NOWEJ ŁODZI W wyniku za-

jęcia Wólki pod budowę osady Łódka, dawnych

mieszkańców Wólki przesiedlono do innych wsi

rządowych, głównie do Widzewa i Zarzewa, co wy-

magało powiększenia dotychczasowego ich obsza-

ru. Regulacji dokonano stosownie do zarządzenia

z 1820 r. w sprawie urządzenia włościan w dobrach

skarbowych, które prowadziło do całkowitej prze-

budowy wsi. Czynności te przeprowadzono w Wi-

dzewie i Zarzewie równocześnie z regulacją osady

Łódka w 1825 roku. W efekcie nie powstała typowa

dla okolic Łodzi luźna rzędówka. Zabudowa nowe-

go Widzewa była stosunkowo zwarta, skupiona na

nowo wydzielonej działce, rozwiązanej na planie

prostokąta. Ponieważ Widzew przygarnął najwięk-

szą część mieszkańców Wólki, a powierzchnia jego

użytków rolnych była mała (poniżej 100 ha), obszar

wsi powiększono przy regulacji przeszło trzykrotnie

kosztem otaczającego lasu rządowego. Zarzew nato-

miast po parcelacji otrzymał kształt luźnej rzędów-

ki. Przeznaczono go dla zamożniejszych chłopów,

toteż po komasacji gruntów wydzielono tam tylko

24 duże, 20-morgowe role, wytyczone prostopadle

do ul. Zarzewskiej, przedłużonej w trakcie regulacji

poza granice Łódki. Podobnie jak w Widzewie, tak

i tutaj uzupełnieniem gruntów ornych były parcele

leśne, wyznaczone w klinie lasu przy granicy z Au-

gustowem. Przy okazji regulacji Zarzewa założono,

w klinie terenu pomiędzy Augustowem i Dąbrową,

kilkuzagrodową osadę Poręby przeznaczoną dla ko-

morników zarzewskich. Na podobnych zasadach jak

Zarzew uregulowano w latach 30. pozostałe wsie

rządowe na obszarze obecnej Łodzi, a mianowicie:

Chocianowice, Brus, Retkinię, Rokicie oraz Rudę.

przejęły wiatraki. Pierwszy wiatrak na gruntach No-

wego Miasta wybudwał w 1823 roku Adam Torno,

a w osadzie Łódka na działce przy ul. Piotrkowskiej

93 postawił w 1828 roku drewniany wiatrak Henryk

Peters. Różnica wzniesień okolic miasta powodowa-

ła dogodne warunki wietrzne. Produkcję młynów

uzupełniało zaopatrzenie 25 istniejących w Łodzi

wiatraków, zwłaszcza w okolicach Łagiewnik, Brusa,

Stoków, Retkini i Rudy Pabianickiej. Właścicielami

wiatraków, zamieszkałymi w Łodzi, byli: Adam Tor-

no, Samuel Meischatz, Antoni Tulikowski, Henryk

Peters, Karol Richter, Jan Torno, Ludwik Kunkel,

Karol Wende, Daniel Kumer, Karol Krauze i Karol

Tulikowski.

Oni też byli inicjatorami zorganizowania Cechu

Majstrów Młynarskich, którego pierwsze, organiza-

cyjne zebranie odbyło się 28 maja 1833 roku. Star-

szym został mistrz Adam Torno, a podstarszym

– Samuel Meischatz. W roku 1838 do zgromadzenia

należało już 23 członków.

Na obszarze Nowego

Miasta, w kwadracie

dzisiejszych

ulic: Ogrodowa,

Zachodnia, Legionów,

Gdańska, w połowie

XIX w. pracowało

5 wiatraków

młyńskich.

XIX-wieczny pejzaż

Łodzi z wiatrakami.

Gra ka

M.P. Kaczmarka,

ze zbiorów Muzeum

Historii Miasta Łodzi.

ŁÓDZKIE WIATRAKI I MŁYNY W naszym mie-

ście wcześnie rozwinął się przemysł młynarski. Już

w roku 1832, kiedy Łódź była ledwie mieściną, mły-

narstwo rozwinęło się dzięki pomocy rządowej i Ban-

ku Polskiego. Dawne młyny wodne na Łódce i Jasieni

zostały wykorzystane na urządzenia wspomagające

produkcję włókienniczą, a ich funkcje młynarskie

NR IV / 3

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

298468202.123.png

298468202.124.png

298468202.125.png

298468202.126.png

298468202.127.png

298468202.128.png

298468202.129.png

298468202.131.png

298468202.132.png

298468202.133.png

298468202.134.png

298468202.135.png

298468202.136.png

298468202.137.png

298468202.138.png

298468202.139.png

298468202.140.png

298468202.142.png

298468202.143.png

298468202.144.png

298468202.145.png

298468202.146.png

298468202.147.png

298468202.148.png

298468202.149.png

298468202.150.png

298468202.151.png

298468202.153.png

94

Manufaktury

Pierwsze zakłady przemysłowe

i rzemieślnicze powstały zgodnie

z chronologią rozwoju Łodzi,

najpierw w rejonie Starego

i Nowego Miasta, potem w Łódce.

Farbiarnia i browar

Sängera powstały

nad rzeką Łódką przy

ul. Nowomiejskiej,

róg Północnej.

• ZANIM ZACZĘTO TKAĆ SUKNO • Pierwszą ga-

łęzią łódzkiego przemysłu było – jak podano wcze-

śniej – szklarstwo, które rozwinęło się już pod koniec

XVIII wieku, ale stopniowo upadło, choć duża huta

szkła Wojciecha Wyszyńskiego w Żabieńcu była na

początku lat 20. XIX wieku jednym z większych tego

typu zakładów w Królestwie Polskim.

W 1824 roku powstał projekt budowy na Starym

Mieście w dolinie Łódki trzech ważnych dla miasta

obiektów – mydlarni, szlachtuza i browaru. Na bazie

resztek Młyna Grobelnego przy stawie postanowio-

no wznieść pierwszy folusz na potrzeby sukienników,

ale ta próba nie powiodła się. Natomiast farbiarnię

sukna zbudował tu pierwszy cudzoziemski fabrykant

Karol Gotlieb Sänger z Chodzieży. On także – po

uzyskaniu pożyczki rządowej – wystarał się o pozwo-

lenie na zbudowanie w Nowym Mieście (róg Nowo-

miejskiej i Północnej) warzelni piwa. W pierwszej

połowie XIX wieku powstały w Łodzi jeszcze dwa

browary: Andrzeja Wagnera oraz w rejonie ul. Za-

chodniej nad Łódką Antoniego Bittdorfa, radnego

magistratu, który zadeklarował najpierw budowę tam

bielnika, ale sprytnie plany zmienił. Działay również

na Starym Mieście dwie gorzelnie należace do Jana

Załęskiego i Jakuba Niebelskiego. Dochody z propi-

nacji stanowiły ważną część dochodów miasta.

Nad Łódką także zlokalizowano pierwszą rzeź-

nię miejską, pod którą wytyczno place w rejonie

dzisiejszej ulicy Ogrodowej i Północnej. Drewniany

szlachtuz oddano do użytku w 1830 roku, a pierw-

szym jego dzierżawcą był Abraham Steinbok.

Pierwszą cegielnię miejską uruchomiono w 1823

roku na skraju Nowego Miasta przy ówczesnej ulicy

Cegielnianej (dziś Jaracza), ale rozpoczęła ona pra-

cę pełną parą dopiero w 1827 roku i działała przez

20 lat. Wraz z tempem rozbudowy miasta powsta-

wały nowe wytwórnie cegieł i dachówek, np. cegiel-

nia w Radogoszczu założona została w 1829 roku,

a w sąsiedniej wsi Bałuty w 1845 roku.

Rzeźnia miejska

i browar Bittdorfa

działały w rejonie

ul. Zachodniej.

Pierwszą rządową

cegielnię

uruchomiono

przy ul. Cegielnianej

(dziś ul. Jaracza).

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR IV / 4

298468202.154.png

298468202.155.png

298468202.156.png

298468202.157.png

298468202.158.png

298468202.159.png

298468202.160.png

298468202.161.png

298468202.162.png

298468202.164.png

298468202.165.png

298468202.166.png

298468202.167.png

298468202.168.png

298468202.169.png

298468202.170.png

298468202.171.png

298468202.172.png

298468202.173.png

298468202.175.png

298468202.176.png

298468202.177.png

298468202.178.png

298468202.179.png

298468202.180.png

298468202.181.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

ENC_10_2011.pdf (2052 KB)
ENC_09_2010.pdf (5631 KB)
ENC_08.pdf (2725 KB)
ENC_07.pdf (4241 KB)
Ilustrowana_Encyklopedia_Historii_Lodzi_nr_6.pdf (8478 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin