PEDAGOGIKA.doc

1.       Miejsce pedagogiki w systemie innych nauk.

Kunowski Stefan.

Miejsce pedagogiki wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych wypada na centrum pomiędzy nimi. Pedagogika należy częściowo do jednych jak i drugich, jest bowiem co do swego charakteru nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest nauką humanistyczną przede wszystkim dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa, po drugie ponieważ zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jego strona przyrodnicza. Stanowi ona siłę napędową rozwoju czlowieka, która ulega jednak uspołecznieniu i ukulturalnieniu jako podstawie człowieczeństwa. Dlatego też od starożytności słusznie widzi się w wychowaniu edukację, czyli wyprowadzenie dziecka ze stanu natury i barbarzyństwa do stanu kultury.

Nauki przyrodnicze badaja naturę, starają się wykryć konieczne, przyczynowe prawa rządzące przyrodą i stąd nazywane są nomotematycznymi (gr.nomos – prawo, tithemi – stawiam, ustanawiam).

Nauki humanistyczne poznają świat kultury z jego sztuką, moralnością, organizacją społeczeństwa, prawodawstwem, dążą do opisu przeżytych, niepowtarzalnych wartości jednostkowych, które starają się zrozumieć w ich strukturze i ocenić aksjologicznie, dlatego też nazywane są naukami idiograficznymi (gr. idios – swoisty, jedyny; grafo – piszę).

Nowak Marian

Są różne kryteria podziału nauk. Najczęściej jako fundamentalną zasadę ich oddzielania uznaje się podziały ze względu na obszar badań oraz ze względu na metodę.

I.        Nauki o przedmiotach traktowanych bardziej uniwersalnie:

1. Formalne:

a) logika

- logika formalna

- eurystyka, metodologia nauk

- historia logiki,

2. Realne.

II.      Nauki o przedmiotach traktowanych bardziej partykularnie (uwzględniające tylko swój interes).

Ogólna klasyfikacja nauk:

NAUKA

W zależności od typu dopuszczalnych źródeł poznania otrzymujemy:

a) teologię, która jest nauką korzystającą także z przeslanek objawowych. Podejmując w swojej refleksji naukowej przesłanki czerpane z Objawienia, nauki teologiczne wnoszą cenne dopelnienie o aspekty, które wykraczają poza świat ludzki i nie wykluczając ludzkiej spekulacji, są jej uzupełnieniem;

b) wiedzę przyrodzoną, opartą wyłącznie na przesłankach naturalnych.

Wiedzę przyrodzoną ze względu na stopień dociekliwości i przyjęty aspekt badanej rzeczywistości:

a) filozofię, szukająca ostatecznych racji świata ujmowanego w kategoriach ontycznych (bytowych);

b) tzw, nauki szczegółowe, szukające stałych prawidłowości w aspekcie formalnej, ilościowej lub jakościowej strony obiektu badań.

Nauki szczegółowe z uwagi na przedmiot badań oraz metodę dzielą się na:

a) formalne (dedukcyjne), dotyczące konstrukcji myślowych i posługujące się metodą dedukcyjną;

b) realne (indukcyjne), ktore odnoszą się do świata istniejącego niezależnie od naszej myśli i są uprawiane indukcyjne.

Nauki realne (indukcyjne) z kolei dzielą się na:

a) przyrodoznawstwo (nauki nomologiczne), przedmiotem jest natura nieorganiczna lub organiczna, a celem pozyskanie praw wyjaśniających;

b) humanistykę (nauki typologiczne), ktora dotyczy człowieka społecznego lub kultury, szukająca typowości, która umożliwiłaby interpretację zachowania się ludzi i natury ich wytworów.

Nauki o człowieku społecznym to:

·         socjologia

·         psychologia

·         prawoznawstwo

·         ekonomia

Nauki o kulturze (systematyczne lub historyczne) dzielą się według dziedzin kultury na:

·         religioznawstwo

·         nauki o moralności

·         nauki o sztuce

* filologię (językoznawstwo i literaturoznawstwo) oraz naukoznawstwo

Nowak Marian

I. Podział nauk według głównych sektorów gospodarki narodowej (przyjety przez UNESCO)

a) nauki przyrodnicze (dzielą się na matematykę, fizykę z astronomią, chemię, biologię, geologię/meterologię, inne);

b) nauki inżynieryjne (hutnictwo/górnictwo, mechanikę, budownictwo, elektrotechnikę, lotnictwo, chemię/technologię nafty, włókiennictwo, geodezję, technologię ogólną, inne);

c) nauki medyczne (medycyna, stomatologia, farmacja, inne);

d) nauki rolnicze (rolnictwo, leśnictwo i ogrodnictwo, mleczarstwo/hodowlę, weterynarię, inne);

e) nauki humanistyczne i sztuka (humanistyka, sztuka, oświata, inne).

II. Podział nauk powstały przy porządkowaniu piśmiennictwa

·         dział ogólny,

·         przyrodoznawstwo i technologia,

·         nauki o wychowaniu,

·         nauka o społeczeństwie,

·         nauka o kulturze,

·         nauka o komunikacji,

·         nauka o informacji. Bibliotekoznawstwo i archiwistyka.

III. Pragmatyczna klasyfikacja nauk J. T. Tykocinera

·         nauki o faktach podstawowych

* o symbolach informatywnych

a) językoznawstwo

b) logika

c) matematyka

d) teoria informacji

* o materii i energii

a) fizyka

b) chemia

c) astronommia

d) geologia

* o organizmach i przyjawach żywych

a) botanika

b) zoologia

c) morfologia

d) cytologia

e) fizjologia

f) genetyka

* o psychice

* o społeczeństwie

a) antropologia

b) etnologia

c) demografia

d) psychologia społeczna

·         nauki o przeszłości

* historia i ewolucja

·         nauki wyznaczające przyszłość działalności ludzkiej (nauki strategiczne)

* dotyczącej działalności utrzymującej życie

a) rolnictwo

b) medycyna

c) technologia

d) wojskowość

* regulujące działalność ludzką

a) nauki polityczne

b) nauki prawne

c) nauki ekonomiczne

d) nauki o administracji

* upowszechniające wiedzę

a) pedagogika

b) psychologia wychowawcza

c) bibliotekoznawstwo

d) archiwistyka

e) muzealnictwo

f) dziennikarstwo

g) technika masowego przekazu

·         nauki syntetyzujące i twórczość pozanaukowa

* o postępie wiedzy

a) nauka o rozwoju nauki

b) metodologia nauk

c)psychologia badań naukowych

d) socjologia nauki

e) organizcja i rozwój środków badawczych

* integrujące

a) filozofia

b) teoria systemów językowych

c) ideologie

d) teologie

* wiedza inspirująca

a) architektura

b) choreografia

c) dramaturgia

d) sztuki plastyczne

e) architektura obrazu

f) urbanistyka

g) literatura

h) muzyka

2.       Rozwój naukowy pedagogiki.

Kunowski Stefan

Pedagogika istnieje od początków ludzkości. Zmieniały się tylko formy wychowania z rozwojem życia społecznego i kultury.

- sofiści – pierwsi postawili problem pedagogiczny – urodzenie czy też wychowanie decyduje o rozwoju człowieka;

- filozofowie greccy ( Platon, Arystoteles, Epikur i inni) wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych;

- chrześcijaństwo – wnioslo nowe pojęcia i wartości, rozwinęło zasady wychowawcze wychodząc z podstaw wiary religijnej;

- protestantyzm – w XVI wieku wywołał nową falę myśli pedagogicznej w postaci traktatów publicystycznych humanistów, stających w obronie lub krytykujących wychowanie katolickie;

- nowe mysli pedagogiczne pojawiły się w XVIII wieku (Oświecenie), z najgłośniejszą powieścią Jean Jacques Rousseau pt. "Emil czyli o wychowaniu", która malowała utopię wychowania na lonie natury bez narzucania dziecku programu nauczania;

-naukowy charakter nadal pedagogice z początkiem XIX wieku Johann Friedrich Herbart ("ojciec pedagogiki naukowej" oderwał ją od filozofii, usystematyzowł i oparł na dwu naukach pomocniczych: etyce filozoficznej, która miala określic cele wychowania, oraz na tworzonej przez siebie psychologii, która podawała środki do osiągnięcia celów;

- (1. faza rozwoju pedagogiki) w drugiej połowie XIX wieku uczniowie Herberta zacieśnili przedmiot pedagogiki tylko do praktycznych spraw szkolnego nauczania jak: program, metoda nauczania, budowa lekcji --> stąd pedagogika stała się technologią szkolnego uczenia, w wyniku tego rozwinęła się praktyczna dydaktyka. Pod koniec XIX w. zjawiły się 2 kierunki w szkolnej pedagogice: indywidualizm pedagogiczny – rozwija jednostkę umysłowo oraz socjologizm – kładzie nacisk na uspołecznienie uczniów w szkole.
- (2. faza rozwoju pedagogiki) w miejscu technologii szkolnej rozwija się pedagogika eksperymentalna
nastawiona na zastosowanie metod przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych. Uważano, że na drodze eksperymentu da się rozwiązać całość zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania wyróżnionych przez herbartystów. Ta pedagogika nie potrafiła rozstrzygnąć zagadnień celów wychowawczych, gdyż zajmuje się tylko związkami przyczynowymi i ustala prawa rządzące zjawiskami, a neguje istnienie celów.
- (3. faza rozwoju pedagogiki) na początku XX w. nastąpił kryzys pedagogiki eksperymentalnej i wysunęło się nowe ujęcie naukowe pedagogiki normatywnej, która zajmowała się problemem celów wychowania od strony etyki i filozofii. Z pomocą przyszła po kantowska filozofia, która zajęła się człowiekiem, a nie tradycyjną metafizyką bytu. Filozofia stała się aksjologią wyrażającą się w ideach dobra, prawdy, piękna i świętości. Na podstawie aksjologii pedagogika normatywna starała się naukowo i filozoficznie określić cel i ideał wychowania. Niestety nie doszło do zgody między pedagogami i powstała "wieża Babel" sprzecznych ze sobą kierunków i prądów pedagogicznych.
- (4. faza rozwoju pedagogiki) pedagogika czysta, która zwracała uwagę na badania praw rozwojowych człowieka. W latach 30-tych XX w. pojawiła się fenomenologia czyli jedna z metod filozoficznego poznania, idąca od "oglądu do opisu tego, co i jak dane".
Po II wojnie św. pedagogika jako nauka dąży do swojej syntezy w budowie, na która składają się wielopiętrowe działy.

3.       Działy współczesnej pedagogiki.

Etapy pedagogiki normatywnej:

-okres Herbartowskiej technologii szkolnego nauczania – obdarzył pedagogikę praktycznym działem dydaktyki i metodyki nauczania wszelkich przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych, pedagogicznych czy artystycznych;
- pedagogika eksperymentalna – pozostała po niej ważna dziedzina psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży oraz psychologia wychowawcza badająca stronę socjologiczną wpływów środowiska, w którym dziecko żyje;
- pedagogika normatywna – pozostawiła po sobie teorię wartości wychowawczych wraz z teorią kultury, rozwinęła zagadnienie ideologii i światopoglądu jako podstawy celów i ideałów wychowawczych.
- kres pedagogiki „czystej” (teoretycznie niezależnej od z góry przyjętej filozofii wartości, normującej cele wychowania) wywołał dążenie do syntezy pedagogicznej, związanej z problemem prawidłowości wszechstronnego rozwoju człowieka.

Współczesna pedagogika w swojej budowie naukowej opiera się o 4 działy do których należą:
- pedagogika praktyczna lub empiryczna – obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców, mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą i człowiekiem dorosłym, opracowująca także doświadczenie dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się;
- pedagogika opisowa lub eksperymentalna – jako dział naukowo uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych, uwikłanych i związanych z wychowaniem;
- pedagogika normatywna – która na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno się kierować wychowanie;
- pedagogika teoretyczna czyli ogólna, która jako dział najwyższy, obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny, dostarczany przez wcześniejsze działy pedagogicznych badań, do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań, teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą..

Działy w pedagogice mają budowę pionową,  która od najszerszej podstawy doświadczenia praktycznego wychowawców idzie w górę poprzez uogólnienia zjawisk wychowawczych i wartości aż do najogólniejszych pojęć ujmujących proces rozwojowy człowieka do jego pełni według ideału „nowego człowieka”.

Obok tych działów występuje w pedagogice współczesnej także budowa pozioma, w której tradycyjnie rozróżnia się pedagogikę ogólną, zawodową, specjalną. W działach pionowych główną rolę odgrywają sposoby uzyskiwania praw lub ich stosowania.

Społeczna:
Jest nauką, która zajmuje się środowiskowymi uwarunkowaniami, procesami oraz wpływem człowieka na zmianę i przeobrażanie tych procesów. Zakłada, że człowiek jest istotą aktywną zmieniającą swoje środowisko. Subdyscyplina ta wyrosła z socjologii wychowania. Współczesny zakres badań: badanie człowieka we wszystkich fazach jego życia, bada wpływ instytucji, środowiska socjalizacyjnego i wychowawczego, czyli inaczej rodziny, szkoły, instytucji edukacyjnych, domu kultury a także wpływ np. środków masowego przekazu (mass media). Trzy nurty: praca socjalna, praca kulturalna, opieka i wychowanie.
Opiekuńcza:
Zajmuje się opieką i wychowaniem osób, które nie są z stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Wyrosła z pedagogiki i medycyny.
Kultury:
Jest subdyscypliną, która zajmuje się wpływem wartości i norm kulturowych na zachowanie jednostki ludzkiej.
Badania: kultura ludowa, duchowa, masowa. Zajmuje się analizą treści przekazu i jego wpływu na osobowość ludzką. Wyrosła z filozofii Hegla, koncepcji Dicleia, pedagogiki, socjologii kultury, antropologii kultury.
Wczesnoszkolna:
Jest subdyscypliną zajmującą się procesem uczenia się i nauczania dzieci w klasach tzw. zerowych i w klasach I III. Zadania: opracowanie ogólnych teorii i planów pracy dydaktycznej, opracowanie koncepcji programowych, analiza treści szkolnych. Wyrosła z dydaktyki, psychologii rozwojowej.
Specjalna:
Zajmuje się zagadnieniami związanymi z opieką, wychowaniem i kształceniem osób wykazujących pewnego rodzaju niepełnosprawność. Dzieli się na: oligofrenopedagogika ? zajmująca się osobami niepełnosprawnymi umysłowo tyflopedagogika - zajmuje się nauczaniem i wychowaniem jednostek niewidomych surdopedagogika ? zajmuje się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu pedagogika przewlekle chorych i kalekich resocjalizacja Wyrosła z medycyny i pedagogiki. Za twórcę uważa się: Marię Grzegorzewską.
Resocjalizacyjna:
Zajmuje się opieką, wychowaniem, kształceniem jednostek o tak zwanej zaburzonej socjalizacji, czyli wykazujących objawy niedostosowania społecznego. Składa się z: aksjologii wychowania resocjalizującego (ukazują sens resocjalizacji na bazie wartości i celów ogólnospołecznych) teorii wychowania resocjalizacyjnego (formułuje twierdzenia o zależnościach zachodzących pomiędzy faktami wychowawczymi) metodyki oddziaływań (resocjalizacja obejmuje wiedzę i umiejętności dotyczące bezpośredniej pracy z podopiecznym). Wyrosła z pedagogiki specjalnej, medycyny sądowej i kryminologii.
Pedeutologia:
Zajmuje się analizą zagadnień związanych z zawodem nauczyciela, doborem kandydatów do zawodu nauczyciela, zagadnieniami kształcenia i samokształcenia nauczycieli oraz przemianami zachodzącymi w relacji nauczyciel - uczeń. Badania prowadzi się nad osobowością nauczyciela, poziomem i zakresem jego wykształcenia, warunkami i efektywnością jego pracy.
Andragogika:
Jest to dyscyplina zajmująca się badaniem warunków edukacji i samokształcenia osób dorosłych (od 21 roku życia) normy UNESCO. Działy: andragogika ogólna ? zajmuje się kierunkami i doktrynami pedagogicznymi w zakresie kształcenia dorosłych. teoria wychowania dorosłych teoria nauczania dorosłych teoria porównawcza ? porównuje historię systemu edukacji dorosłych Wyrosła z pedagogiki społecznej.
Gerontologia:
Dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem możliwości i uwarunkowań edukacji, uwarunkowań pomocy i organizacji czasu wolnego osobie starszej(osoba po 65 roku życia) Działy: gerontologia ogólna, teoria wychowania starszych, teoria nauczania starszych ,teoria porównawcza. Wyrosła z pedagogiki społecznej.
Promocji zdrowia:
Początek lata 90-e. Wyrosła z dyscyplin: społecznej, specjalnej i kulturowej. Zajmuje się zagadnieniami profilaktyki, terapii konstruktywnej oraz czasu wolnego, dialektyki

4.       Przedmiot pedagogiki.

Kunowski Stefan

Pedagogika jest nauką o złożonej budowie. Pedagogika spełniając warunki metodologiczne, określa swój materialny i formalny przedmiot badania. Materialnie przedmiotem pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia, inaczej mówiąc człowiek w trakcie rozwoju. Człowiekiem żywym, rozwijającym się zajmuje się wiele nauk np. medycyna, psychologia, socjologia stąd odróżniają one swym formalnym punktem widzenia, tym aspektem, pod kątem którego badają człowieka.

Przedmiotem formalnym w pedagogice musi być dobro rozwojowe człowieka nie aktualnie pojęte, lecz realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek może się w pełni doskonalić i osiągnąć kres procesu rozwoju.

Pedagogika współczesna wiąże rozwój jednostki z rozwojem społeczeństwa jako całości i dlatego wychowanie kształtuje futurologicznie dla przyszłości (futurologia – łac. futurus – przyszły; naukowe przewidywanie przyszłości, trendów w dziedzinie przyszłej konsumpcji, kultury masowej, produkcji planowania przestrzennego).

Pedagogika jest bowiem także nauką przekształcającą rzeczywistość, a nawet konstruującą nowy świat ludzi zgodnie z wizją, modelem i koncepcją „nowego człowieka”.

Wobec takich właściwości przedmiotu badań pedagogiki jej naukowość jest złożona. Z jednej strony będzie to nauka empiryczna o faktach, dotyczących rozwoju człowieka, z drugiej zaś jest to nauka normatywna, zawsze oceniająca fakty opisane z punktu widzenia, jakie one powinny być. Dlatego też pedagogika jest nauką teoretyczną  i praktyczną. Naukowy charakter pedagogiki mieszany łączy w sobie naukę empirycznonormatywną z nauką teoretycznopraktyczną.

Teoretyczna – normatywna – empiryczna – praktyczna(bez niej pedagogika nie miałaby sensu, jest fundamentem)

Przedmiotem badań pedagogiki jest proces wychowania w różnych jego postaciach i formach. Proces celowo organizowanego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży, stąd wychowanie ich jest głównym zadaniem pedagogiki. Celowo organizowane wychowanie obejmuje także niektóre grupy ludzi dorosłych, tj. ANDRAGOGIKA – pedagogika ludzi dorosłych lub ich oświata i GERONTOLOGIA – pedagogika ludzi starszych. Współczesny rozwój sił twórczych nauki, techniki, organizacji pracy wymaga od pedagogiki objęcia swoim zakresem całokształtu spraw związanych z wychowaniem człowieka.Przedmiotem badań pedagogiki są nie tylko wpływy wychowawcze organizowane świadomie i celowo ale również wpływy niezamierzone i żywiołowe. Mówimy wtedy o procesie socjalizacji. Do zadań i zainteresowań pedagogiki należy także zjawisko funkcjonowania systemu szkolno – oświatowego.Pedagogika nie tylko opisuje fakty ale także je wyjaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania:1. Jak i dlaczego przebiegają określone procesy wychowawcze?2. Jak te procesy powinny być organizowane by były maksymalnie skuteczne?

5.       Antynomie (przeciwieństwa) pedagogiczne.

Kojs Wojciech

- swobodne wychowanie a urabianie;

- wolność a przymus;

- liberalizm a autorytaryzm;

- indywidualizm a uspołecznienie;

- subiektywizm a obiektywizm;

- światopogląd indywidualistyczno – pluralistyczny a światopogląd monistyczny i naukowy.

6.       Działanie edukacyjne.

Kojs Wojciech

Działaniami edukacyjnymi nazwiemy:

- działania wychowawców i wychowanków,

- działania indywidualne i zbiorowe,

- działania podmiotów systemów edukacyjnych – ciał ustawodawczych, wykonawczych, kontrolno – oceniających,

- działania twórców srodków i metod wychowania, organizatorów systemów wychowania.

W takim działaniu u każdego z uczestników można wyróżnić ściśle ze sobą powiązane działania cząstkowe, takie jak działania preparacyjno – projektujące, realizacyjne i kontrolno – oceniające.Namysł poprzedza działanie.

Schulz Roman

Aby określić status działań edukacyjnych, potrzebne są dodatkowe perspektywy i związane z nimi pytania. Tych zaś, dostarczają inne, niż pedagogika, nauki o czlowieku: czy to poszczególne nauki, czy grupy tych nauk, czy wreszcie antropologia jako ich ukoronowanie oraz synteza. Spośród wielu możliwości wchodzących w grę można przykładowo wymienić:

- perspektywę etologiczną z jej pytaniem o różnice i podobieństwa między zachowaniami opiekuńczo – edukacyjnymi zwierząt i ludzi (zachowania opiekuńcze zwierząt, oparte są na doswiadczeniu dziedziczonym genetycznie, o tyle zachowania opiekuńczo – edukacyjne ludzi mają ugruntowanie kulturowe; opieka ludzka – zmiany np.:od opieki rodziców nad potomstwem do opieki nad wszystkimi dziećmi, od opieki nad dziećmi do opieki nad potrzebującymi, od ochrony przed ludźmi i zwierzętami do ochrony przed wszystkimi niebezpieczeństwami – przyrody i dlatego zmienia się sporo w relacjach opiekuńczo – wychowawczych między ludźmi np.: są one inaczej motywowane, dotyczą szerszej grupy osób, są realizowane przez szerszy krąg osób);

- perspektywę filozofii kultury, z jej pytaniem o to, do jakiej kategorii działań należy edukacja: moralno – obyczajowych czy instrumentalno – wytwórczych? (wg Arystotelesa – działanie postępowanie dobre etycznie – klasyczny model działania określa się jako "teleologiczny", zakłada on istnienie ostatecznego, wiążącego celu praktyki, do którego dąży się we wszelkim działaniu dla niego samego; w nowożytnej koncepcja dzialania "teleologiczna" znaczy, że każde świadomie wykonywane działanie ma cel określony przez działającego, a nie uprzednio ustanowiony; model współczesny nazywa się "intencjonalnym", gdyż dzialanie ukierunkowuje się na dowolne, stanowione, nie wiążące cele, neutralizacja etycznego statusu dzialania umożliwia stworzenie teorii dzialania, którą można rozwijać niezależnie od kontekstów etycznych, socjalnych, politycznych i ekonomicznych, w których działają ludzie – tylko tak mogła powstać samodzielna teoria działania jako samodzielna dyscyplina);

- perspektywę ekonomiczną z jej pytaniem o to, jakie miejsce zajmuje i jaką rolę pełni praca pedagogiczna w całościowym uniwersum wytwórczości (pracy ludzkiej)?

...