skrypt.+socjo.doc

I SOCJOLOGIA POLITYKI JAKO NAUKA INTERDYSCYPLINARNA (WYKLAD)

Partie polityczne współcześnie nie są grupami społecznymi.

Socjologia polityki

nauka polityczna tworząca wraz z ekonomią polityki, psychologią polityki stosunkami politycznymi, geografią polityki nauki o polityce

nauki polityczne szczegółowe: socjologia, psychologia, ekonomia, geografia

nauki polityczne interdyscyplinarne: socjologia polityki, ekonomia polityki, geografia polityczna, nauka o państwie i prawie

Socjologia polityki – część socjologii, która wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowanie władzy w zinstytucjonalizowanych formach życia społecznego na różnych jego poziomach:

wewnątrz społeczeństw i pomiędzy społeczeństwami, czyli

na poziomach makro-(rywalizacja i stosunki między państwami, korporacje transnarodowe, etc.) i mikrostrukturalnym (rodzina, grupy społeczne, np. rówieśnicze => w nich również występuje władza)

Nurty definiowanie polityki (sprawdzić):

instytucjonalny => Jellinek, Ryszka

behawioralny =>

normatywny

neobehawioralny

funkcjonalny

Klasyfikacja rodziny wg rodzaju władzy:

patriarchalny

matriarchalny

partnerski

Przymus państwowy w systemach demokratycznych:

zinstytucjonalizowany

zalegalizowany

Socjologia polityki jak nauka

nauka, która wskazuje społeczne podstawy zjawisk politycznych i ich wpływ na życie społeczeństwa

nauka uwzględniająca związek pomiędzy polityką a całokształtem życia społecznego

ekspalanacja zagadnień zachowań społecznych z funkcjonowaniem instytucji politycznych

1894 => prawa wyborcze dla kobiet w Nowej Zelandii (pierwsze)             

Socjologia polityki jako nauka:

podstawową zmienną jest władza:

jej źródła

wpływ na system społeczne

sposoby jej wykorzystywanie we wszystkich kontekstach społecznych – na wszystkich poziomach: w rodzinie, grupach pierwotnych, wtórnych, społecznościach lokalnych

legitymizacja

dystrybucja

Socjologia politykia jako nauka:

Reinhard Bendix i Seymour M. Lipset:

nauka o polityce i socjologia polityki zajmują się rozziałemi wykonywaniem władzy w społeczeństwie, z tym że:

nauka o polityce wychodzi od państwa i bada jego wpływ na społeczeństwo

socjologia polityki wychodzi od społeczeństwa i bada jego wpływa na państwo

1838 – powstanie socjologii;)

lata 20., 30. XX wieku – powstanie socjologii polityki (indyferentyzm Marxa, Marx => świadomość!)

twórcy socjologii polityki: Karol Marx, Max Weber, Tocqeville, Pareto, Mosca, Robert Micheals, Polska => Julian Hochfeld (UW – Katedra Socjologii Stosunków Politycznych => późniejszy dyrektor: Zygmunt Baumann)

Zakres przedmiotowy SP:

ruchy i partie polityczne

socjologia państwa i jego poszczególnych instytucji

zachowania polityczne, a szczególnie zachowania wyborcze

elity polityczne

edukacja polityczne

socjalizacja polityczna (W.I. Thomas + Znaniecki)

kultura polityczna

legitymizacja polityczna

zmiany społeczne, transformacja polityczna

konflikty społeczne, w tym polityczne

świadomość polityczna

Metody naukowe wykorzystywanie przez socjologię polityki:

metoda historyczna

metoda statystyczna

metoda porównawcza

obserwacja zewnętrzna lub uczestnicząca

sondaże ankietowe

analizy treści różnych przekazów: wypowiedzi, programów politycznych

trudności w określaniu przestrzeni badań socjologii polityki

to, co polityczne jest zmienne

trudno jest wskazywać napolityczn skutki działań

trudno określic,, które psołęczne uwarunkowanie mają czy też będą miały w przyszłości wpływ na zjawisko walki o władzę o sprawowania władzy

poza tym różne jest rozumienie samego pojęcia polityka co rzutuje na postrzeganie samej socjologii polityki

Socjologia polityki jako nauka

PROTOPARTIA – stowarzyszenie lub ruchy lokalne, które zostały powołane do realizacji celów o charakterze społecznym, kulturowym:

Często działają ad hoc,

Skupiają uwagę na jednym zagadnieniu

W sytuacjach ważnych (moment krytyczny)/ kryzysowych, jak wybory, referenda, manifestacje stowarzyszenia te zmieniają swoje zainteresowania, język, zaczynają realizować swe cele za pomocą środków wykorzystywanych przez partie polityczne

Powstawały w demokracjach skonsolidowanych (aby mówić, że jakaś demokracja jest skonsolidowana musi spełnić kryterium czasu – minimum 50 lat, wolne i cykliczne wybory), gdyż demokracje skonsolidowane umożliwiają istnienie organizacji społecznych, ruchów

Klasyczną protopartią w Polsce była NSZZ „Solidarność”, gdyż był to związek zawodowy, stowarzyszenie niepowołane do aktywności politycznej

DYGRESJA

Hiszpania przeszła do grona demokracji po dyktaturze Franco w sposób bezkrwawy, (dlatego zaliczamy ją do krajów demokracji skonsolidowanych)

Ruchy lokalne zaczynają się aktywizować politycznie:

Tworzą np. własne listy wyborcze, popierają inne listy wyborcze

Protopartie w momencie mobilizacji politycznej zachowują się jak partie polityczne i działają zarówno na szczeblu lokalnym jak i narodowym

Gdy mija okres mobilizacji – powracają one do celów społecznych, kulturowych

Nawet, gdy udaje się im wprowadzić swoich reprezentantów do organów przedstawicielskich to nie utrzymują z nimi więzi (np. hierarchiczne, statutowe, lokalne) typowych dla partii politycznych

Np. NSZZ „Solidarność”

SYSTEM SPOŁECZNY, SYSTEM POLITYCZNY, INSTYTUCJA POLITYCZNA

System społeczny stanowi ogół relatywnie trwałych relacji, wzajemnych powiązań i interakcji, które występują pomiędzy rozmaitymi podmiotami życia społecznego

Zachowanie i aktywność owych podmiotów nakierowana jest na realizację celów, które wynikają z ugruntowanych norm i wartości

INTERNALIZACJA – uwewnętrznienie (przyjęcie) wartości, które wcześniej były nam:

Nieznane,

Nieakceptowane (wrogie)

Nieistotne

To wyodrębniona oraz zagwarantowana całość posiadająca charakterystyczne cechy, atrybuty (wewnętrzne mechanizmy)funkcjonowania, własną dynamikę np. atrybutem może być religia, kultura, historia

Desygnatem terminu system społeczny może być wiele form i przejawów życia zbiorowego, jednakże mówi się najczęściej o holistycznie rozpatrywanym społeczeństwie w ramach, którego wyodrębnia się szczególne subsystemy społeczne, jak np. system polityczny, ekonomiczny, kulturowy

Współcześnie koegzystują 2 podstawowe kierunki teoretyczne definiujące system społeczny

FUNKCJONALNE – postrzega system społeczny jako stabilną całość, koherentna, relatywnie stabilna całość, gdzie elementem dominującym jest współpraca, uzgodnienie celów, interesów akcentowanie równowagi, rozwiązanie kompromisowe, wszelkie konflikty traktowane są jako patologie powodujące wytrącanie systemu społecznego z równowagi (system społeczny traci swoją efektywność), proponują tworzenie mechanizmów (instytucji), które mogą zapobiegać konfliktom

KONFLIKTOWE – elementem stymulującym rozwój systemu społecznego jest dezorganizacja, zmiany, rodzenie się konfliktów, naturalnym komponentem systemu społecznego są konflikty, które mogą okazać się destabilizująca, ale mogą także stać się naturalną ekspresja życia społecznego, konfliktów nie traktuje się jako patogennych (nie tworzy się mechanizmów, które zapobiegają konfliktom), lecz jako mechanizm napędzający funkcjonowanie systemu społecznego i mogą być rozwiązywane przez niesformalizowanych aktorów życia społecznego

Społeczeństwa różnią się przede wszystkim KULTURĄ (emocje, uczucia) i CYWILIZACJĄ (to racjonalizacja życia, ma nam ułatwić życie – nauka i rozwój)

System polityczny

Ujęcie instytucjonalne – Georg Jellinek (pozytywizm prawniczy), Max Weber (pozytywizm socjologiczny)

Ogół instytucji przy pomocy, których podejmowane są decyzje, często utożsamiany z ustrojem politycznym

Ujęcie relacjonalne – R. Dahl, Franciszek Ryszka

To szereg relacji, zależność, których geneza i występowanie jest uzależniona od walki o władzę lub utrzymanie władzy

Ujęcie funkcjonalne – Talcott Parsons

System polityczny jest określoną strukturą, której celem jest mobilizacja określonych zasobów, ( która odbywa się poprzez aktywność przywódców politycznych (mobilizację społ.), aby mogli osiągać bardzo różne cele

Ujęcie cybernetyczne/ systemowe – Dawid Easton

System polityczny to przepływ informacji i sprzężenia zwrotnego na linii otoczenie społeczne – instytucja

System polityczny stanowi funkcjonalną, złożoną strukturę organizującą życie polityczne

Struktura ta pozostaje w stałej i bezpośredniej relacji do wszystkich zachowań podmiotów życia politycznego a w szczególności zaś do zachowań związanych z fenomenem władzy politycznej

Elementami systemu politycznego są wszelkie formalne i nieformalne instytucje polityczne wraz ze specyficznymi zachowaniami dotyczącymi kreacji celów decyzyjnych, procesów decyzyjnych, egzekwowania odpowiedzialności osób sprawujących władzę

Każda władza państwowa jest władza polityczną, ale nie każda władza polityczna jest władzą państwową.

System polityczny obejmuje, zatem nie tylko całą strukturę władzy, w tym państwo, ale także instytucje o charakterze stricte politycznym, np. partie polityczne, organizacje społeczne oraz podstawowe poglądy polityczne i filozofie

EASTON dowodzi, iż na strukturę systemu politycznego składają się następujące komponenty, których dopasowanie i korelacja jego elementów to podstawowy warunek uzyskania przez system polityczny stanu równowagi, to:

Wspólnota polityczna

Reżim polityczny

Instytucja polityczna

KONIEC :)

II WŁADZA JAKO PODSTAWOWA KATEGORIA SOCJOLOGII POLITYKI(Bartek)

Wprowadzenie (Wiatr 2009: 11-13)

Na władzę jako podstawową kategorię socjologii polityki wskazuje J. J. Wiatr: „socjologią polityki jest ta część teorii socjologicznej, która wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy, gdyż one właśnie stanowią istotę polityki” (takie rozumienie polityki zawarte zostało m.in. w opracowaniu Reinharda Bendixa i Seymoura Martina Lipseta). Przez socjologię polityczną rozumie się natomiast „socjologiczne objaśnianie zjawisk władzy oraz taką interpretację ogólnej teorii socjologicznej, która problemom władzy nadaje uprzywilejowane centralne miejsce”. Jest to więc szczególne podejście akcentujące wyjątkowo wielkie znaczenie relacji, która istnieje miedzy stosunkami zachodzącymi w dziedzinie władzy politycznej a strukturą i rozwojem społeczeństwa jako całości (marksowska teoria socjologiczna, czyli socjologiczna teoria polityki). „W odróżnieniu od tak rozumianej socjologii politycznej socjologia stosunków politycznych jest czymś szerszym – a mianowicie wyodrębnioną częścią socjologii wyjaśniającej zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy w zinstytucjonalizowanych formach życia społecznego przez wskazanie społecznych podstaw tych zjawisk i ich wpływu na życie społeczne”. Wskazano tutaj na istnienie związków między polityką (czyli zjawiskami władzy) a całokształtem życia społecznego.

              Pojęcie władzy w ujęciu Maxa Webera

              Max Weber pisał, że „władza oznacza szansę na przeprowadzenie swej woli, także wbrew oporowi, w ramach pewnego stosunku społecznego, bez względu na czym ta szansa polega”. Władzą jest zatem zdolnością do narzucania swojej woli innym uczestnikom relacji społecznej nawet bez względu na ich zgodę (Potulski 2007: 127). „Z tego punktu widzenia aktorzy starają się zmusić innych do zrobienia czegoś, czego w innych okolicznościach by nie zrobili, bądź sami opierają się próbom podejmowanym przez innych, mającym na celu nakłonienie ich do działań stojących w sprzeczności z ich własnymi preferencjami. W tego rodzaju koncepcjach władzy o <<stałej>> bądź <<zerowej sumie>> stosunki władzy rozpatrywane są jako asymetryczne i hierarchiczne relacje nadrzędności i podrzędności, w ramach których jeden podmiot sprawczy może zyskać tylko kosztem drugiego. Muszą być one rozpatrywane w kategoriach sprzecznych interesów i celów uczestników oraz zdolności niektórych zagwarantowania podporządkowania i uległości innych. Istnieje zatem określony rozkład władzy w obrębie każdego społeczeństwa, a pewne podmioty sprawcze posiadają więcej władzy niż inne. Walki o dystrybucję władzy zawsze będą pociągać za sobą istnienie jakichś zwycięzców i przegranych”. Weber w oparciu o swe przemyślenia skonstruował tzw. typ instrumentalnego, celowo-racjonalnego działania zakładający, że „jednostki mają pewne preferencje, chęci, pragnienia czy interesy, które realizują kosztem innych” i dążą do zapewnienia sobie jak najwięcej korzyści (Scott 2006: 13-14).

              Władza jako przejaw nierówności społecznych według P. Blaua

              S. Lukes wskazywał, że najważniejsza konsekwencją weberowskiej koncepcji władzy jest konieczność widzenia jej w relacji możliwego oporu, jaki inni mogą stawić. „Władza społeczna w najogólniejszym znaczeniu zakłada bowiem wywieranie społecznie znaczącego wpływu przez jeden podmiot sprawczy na drugi przy założeniu możliwości pojawienia się oporu. Podobnie charakteryzował władzę P. Blau, pisząc, że władza oznacza możliwość narzucenia przez osobę lub grupę swojej woli, pomimo oporu, poprzez represje w formie wstrzymania nagród lub wymierzania kar. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że z tego punktu widzenia aktorzy społeczni starają się zmusić innych do zrobienia czegoś, czego w innych okolicznościach by nie zrobili. Jest to więc koncepcja władzy jako gry o <<stałej>> bądź <<zerowej sumie>>, a stosunki władzy rozpatrywane są jako asymetryczne i hierarchiczne relacje nadrzędności i podrzędności, w ramach których jeden podmiot sprawczy może zyskać tylko kosztem drugiego. Jeżeli przyjmiemy taki sposób widzenia władzy to problematyka ta musi być rozpatrywana w kategoriach sprzecznych interesów i celów uczestników stosunków społecznych oraz zdolności niektórych do zagwarantowania sobie podporządkowania i uległości innych” (Potulski 2007: 127-128).

              Koncepcja władzy wg Blaua skonstruowana jest w oparciu o konstrukcję teoretyczną nazwaną przez autora wymianą społeczną, zakładającą, że procesy społecznego zrzeszania się można ujmować jako „wymianę działań, o charakterze materialnym lub niematerialnym, bardziej lub mniej nagradzającą bądź kosztowną, pomiędzy co najmniej dwiema osobami”. Tak rozumianą wymianę społeczną zaobserwować można w różnorakich relacjach międzyludzkich, np. sąsiedzi wymieniają między sobą przysługi, dzieci – zabawki, koledzy –wsparcie, znajomi – grzeczności, politycy – ustępstwa, dyskutanci – idee itd. „Jednostka, która świadczy drugiej stronie cenne usługi, zobowiązuje ją. By spłacić powstałe zobowiązanie, druga strona winna w zamian dostarczyć korzyści tej pierwszej”. Jednakże „zyski z wymiany maleją proporcjonalnie do liczby transakcji”, dlatego obaj uczestnicy wymiany dążą do ustabilizowania poziomu wymiany tak, aby koszty nie przewyższyły zysków. Dodać należy, że rodzaje świadczonych nagród zależą od roli społecznej jaka odgrywa jednostka, jej pozycji w strukturze społecznej i relacji łączącej obdarowującego i obdarowanego.

              Wymiana społeczna często odbywa się w oparciu o poczucie obowiązku odwzajemnienia się, niemniej jednak zaznaczyć należy, że pierwszy gest dobrej woli ma nierzadko spontaniczny charakter. Blau zauważa tendencje, iż „partner dysponujący mniejszą liczbą alternatywnych możliwości wykazuje tendencję do większego uzależnienia i zaangażowania w stosunki wymiany aniżeli drugi z uczestników układu”, przez co odwzajemnianie może wynikać nie tylko z poczucia obowiązku, ale także z chęci utrzymania wymiany na już osiągniętym poziomie. Z części zobowiązań można wywiązać się dopiero po upływie pewnego czasu (np. za niespodziewany prezent gwiazdkowy odwdzięczyć się można dopiero za rok), przez co miedzy uczestnikami wymiany kształtują się więzi wzajemnych zobowiązań i zaufania – niezbędne elementy stabilnych stosunków społecznych.               Każda dostarczona nagroda wymaga od dostarczyciela poświęcenia określonych dóbr: czasu i energii, które zrekompensowane powinny być w postaci chociażby pochwały obdarowanej osoby. Nie oznacza to jednak, że zawsze oczekujemy odwzajemnienia się – np. w miłości satysfakcja czerpana jest z samego procesu dostarczania nagród partnerowi. Czasem zdarza się, że staramy się otrzymać nagrodę w taki sposób, aby jednostka (bądź grupa) obdarowująca nie uświadomiła sobie, że ją otrzymujemy, a więc nie oczekiwała rewanżu (np. upublicznienie swojego problemu w grupie – cała grupa zastanawia się jak go rozwiązać, ponieważ problem ją zaintrygował, a jednostka posiadająca ów problem zbiera informacje pomocne w jego rozwiązaniu). Wymiana społeczna może również stać się mniej kosztowna i bardziej zyskowna poprzez dostarczenie nagród społecznych, które równocześnie nagradzają i zobowiązują kilka osób (np. jednostka, która podejmuje się mediacji w nieporozumieniach pomiędzy przyjaciółmi).

              Osobnym aspektem jest nagradzanie innej jednostki celem otrzymania nagrody od jednostki (bądź grupy) trzeciej. Ma to miejsce na przykład gdy dajemy kelnerowi duży napiwek, aby zrobić wrażenie na innych gościach siedzących przy stoliku w kawiarni.

              Rodzaje nagród:

              Szczególnym rodzajem nagród są nagrody jednostronne wymagające poniesienia kosztów jedynie przez dostarczycieli – do tej grupy zaliczyć można uległość, której efektem jest powiększenie władzy obdarowanego. Jednostki uległe, nieszczęśliwe z powodu zajmowanej pozycji w grupie, mogą co prawda wszcząć proces tworzenia koalicji słabszych niemniej jednak „różnice we władzy w grupie, jakie zwykle powodują procesy wymiany, modyfikują te procesy, jako że ustanowiona władza umożliwia jednostce zmuszenie innych do zapewniania jej usług bez oferowania uczciwej zapłaty, aczkolwiek niebezpieczeństwo stworzenia koalicji w celu pozbawienia jej władzy może powstrzymywać ją przed wykorzystywaniem jej dla zysku” (Blau 2005: 103-111).

              „Peter Blau twierdzi, że <<współzależność i wzajemnie zrównoważone wpływy są wskaźnikiem braku władzy>>. Ujęcie takie zbytnio odrywa pojęcie władzy społecznej od istotnych cech każdego stosunku społecznego. Asymetria cechuje władzę również w diadzie w przypadku interakcji między osobami równymi sobie, gdzie akt kontroli jednej z nich nad drugą jest odwzajemniany takim samym aktem kontroli. Asymetria występuje w każdej pojedynczej sekwencji akcja-reakcja w toku całej interakcji, natomiast role przedmiotu i podmiotu władzy stale się zmieniają. W ustabilizowanym stosunku społecznym, tj. takim, gdzie interakcja stron ma charakter permanentny a nie sporadyczny, może wytworzyć się układ, w którym jeden partner stale kontroluje drugiego w pewnych sytuacjach i dziedzinach działalności lub sferach, w innych zaś jest stale przez niego kontrolowany (…). Taki podział zakresów [podlegania kontroli] między stronami bywa często wynikiem przetargów, następujących czasem po okresie walki o władzę (…)” (Wrong 1975: 551-552).

              Teleologiczne, behawioralne, instrumentalne, konfliktowe i strukturalne ujęcie władzy

              Pięć zasadniczo odmiennych typów definicji władzy w socjologii politycznej; każda z definicji podanych poniżej koncentruje uwagę na jakimś jednym mniej, lub bardziej ważnym, aspekcie zjawiska władzy (Wiatr 2009: 110):

„1) behawioralne, w myśl których władza jest pewnym szczególnym typem zachowania polegającym na możliwości modyfikowania zachowania innych ludzi;

2) teleologiczne, według których władza jest to spełnianie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków (Parsons);

3) instrumentalne, taktujące władzę jako możliwość stosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy (Lasswell, Kaplan);

4) strukturalne, ujmujące władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi i rządzonymi (Duverger);

5) konfliktowe, definiujące władzę jako możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych (Lasswell)”.

*) Do katalogu tego dodaje się także definicje władzy jako wpływu, utożsamiające ją z wywieraniem wpływu na innych (Banfield).

Żadna z definicji podanych powyżej nie wskazuje na związki, jakie istnieją między władzą, władzą polityczną, władzą państwową i panowaniem klasowym. Wyjaśnienie wzajemnych relacji między tymi kategoriami musi więc stanowić punkt wyjścia socjologicznej analizy władzy.

Elementy ogólnej definicji władzy (obecność wszystkich tych czterech elementów konieczna jest, by zaistniał społeczny stosunek władzy; ogólna, ponieważ obejmuje ona swym zakresem wszystkie relacje społeczne, o których można powiedzieć, że mają charakter stosunków władczych):

„co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego, przy czym partnerami tymi mogą być pojedyncze osoby lub grupy osób;

rozkaz sprawującego władzę, to jest wyrażenie przez niego woli w stosunku do tego, nad kim władzę sprawuje, połączone z zagrożeniem sankcją zachowań niezgodnych z tak wyrażoną wolą;

posłuch tego, nad kim władza jest sprawowana, w stosunku do rozkazu sprawującego władzę, a więc zachowanie zgodne z wyrażoną w rozkazie wolą sprawującego władzę;

normy społeczne, które określają, że rozkazodawca ma prawo wydawać rozkazy, zaś ten, kogo rozkazy dotyczą, winien jest posłuszeństwo rozkazom sprawującego władzę” (Wiatr 2009: 113).

Charakter stosunków władczych:

...