Nazwiska kojarzone z hipnozą: James Braid (wprowadził ten termin), Franz Mesmer (magnetyzm zwierzęcy), Clark L. Hull (naukowe badania hipnozy w precyzyjnie kontrolowanych warunkach).
W ujęciu transowym (Hilgard), hipnoza to zmieniony stan świadomości (tzw. Trans hipnotyczny), odmienny od stanu snu, nieprzytomności czy czuwania, wywołany za pomocą indukcji hipnotycznej.
W ujęciu społeczno-psychologicznym (Barber i Spanos), zachowania osoby zahipnotyzowanej są rezultatem jej pozytywnych motywów i nastawień, a do ich interpretowania wystarczają terminy ogólnych teorii psychologicznych i psychologii społecznej.
Z hipnozą wiąże się kilka zjawisk w tym:
- katalepsja – zahamowanie czynności ruchowych organizmu
- halucynacje – pozytywne (widzą to, czego nie ma) i negatywne (nie widzą tego, co jest)
- analgezja hipnotyczna – brak wrażliwości na bodźce bólowe
- zmiany dotyczące pamięci – amnezja pohipnotyczna i hipermnezja hipnotyczna
Niepamięć pohipnotyczna dotyczy treści z okresu, w którym osoba byłą zahipnotyzowana, jest charakterystyczna dla hipnozy i występuje spontanicznie. Trwa krótko i mija po ustaniu sugestii niepamiętania wyrażonej przez eksperymentatora (może to być niepamiętanie instrukcji, ale także dowolnych innych treści).
Wg zwolenników ujęcia transowego, jest ona rezultatem utracenia kontroli nad sterowanymi woliocjonalnie procesami pamięciowymi (niedostępność wskazówek, bariery między subsystemami, dysocjacja podsystemów pamięciowych).
Kihlstrom wykazał, że człowiek w tym stanie nie może wydobyć informacji z pamięci epizodycznej, ale nie ma problemów z korzystaniem z pamięci semantycznej.
Społeczno-psychologiczne koncepcje hipnozy: jednostki z amnezją pohipnotyczną nie tyle „nie mogą”, ile raczej „nie chcą” przypomnieć sobie zapomnianych treści (zahamowanie, a nie niemożność wydobycia). Spanos i inni wykazali, że przy zastosowaniu odpowiednich procedur możliwe jest przełamanie niepamięci (argument za koncepcją społ-psych).
Hipermnezja hipnotyczna wzrost przypomnieć treści, które bez hipnozy nie były pamiętane. Wg części badaczy zależna od podatności hipnotycznej badanego.
ALE: nie zawsze uzyskane dzięki niej informacje uzyskują potwierdzenie, nierzadko są fałszywe, a możliwości ustalenia prawdziwości przywoływanych wspomnień są ograniczone.
Hipermnezję stwierdza się w wypadku materiału sensownego, materiał bezsensowny jej nie ulega, a nawet jego odtworzenie ulega pogorszeniu.
Fałszywe wspomnienia – występują bardzo często u osób poddanych hipnozie przy jednoczesnym głębokim przekonaniu o prawdziwości przywoływanych treści. Efekt ten szczególnie silnych u osób podatnych na hipnozę, wynika ze złagodzenia w stanie hipnozy kryteriów, wg których jednostka uznaje dany materiał za prawdziwy. Stwarza to zagrożenie implantowania fałszywych wspomnień.
Birdosz