Zastosowanie zasad ergonomii w przedsiębiorstwie - przegląd rozwiązań.pdf

(382 KB) Pobierz
bezpi-4_2004-7sklad.indd
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004
dr JERZY SŁOWIKOWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy
Zastosowanie zasad ergonomii w przedsiębiorstwie
– przegląd rozwiązań
W artykule przedstawiono przegląd rozwiązań w zakresie stosowania zasad ergonomii
do poprawy warunków pracy w dużych przedsiębiorstwach. Omówiono rozwiązania
stosowane w przemyśle samochodowym, piwowarskim i obuwniczym.
dżerskie (lokal ergonomics committees
– LECs). Narzędziem wspomagającym
działania tych zespołów jest podręcz-
nik An Ergonomics Process oraz dwa
przewodniki: The Ergonomics Imple-
mentation Guide i The Job Improvement
Guide . Struktury obiegu informacji
ergonomicznej u Forda obejmują trzy
sfery działania: rozwój produktu, roz-
wój procesów wytwórczych, istniejące
zadania robocze ( product development,
proces development i existing job ).
Warto zaznaczyć, że ta struktura jest
zbliżona do przedstawionej w polskim
opracowaniu na ten temat, zamieszczo-
nym w ub. roku na łamach „Bezpieczeń-
stwa Pracy” [7].
Dane wskazują na wymierne eko-
nomicznie korzyści płynące z zastoso-
wania zasad ergonomii. Koszty absencji
i wypłat ubezpieczeń zmalały o ok. 30%,
redukcja zagrożeń, będąca następstwem
stosowania zasad ergonomii, wyraźnie
korelowała z poprawą jakości produktu,
a po zainstalowaniu nowej linii produk-
cyjnej przez ponad 6 miesięcy nie zanoto-
wano u pracowników dolegliwości mię-
śniowo-szkieletowych kończyn górnych.
Po zainstalowaniu nowej linii montażu
samochodów stwierdzono zmniejszenie
absencji i urazów.
Trzecim z koncernów samochodo-
wych, które przedstawiły dane na temat
własnych programów stosowania zasad
ergonomii był koncern Peugeot-Sochaux
[4]. Odpowiedzialnymi za wdrażanie
zasad ergonomii są w tym koncernie
„technicy metod” * . Stosowane są tutaj
trzy podstawowe narzędzia, opraco-
wane na wewnętrzny użytek koncernu:
metoda ECM (w formie kwestionariusza
obejmującego 37 zagadnień; procedura ta
Corporate initiatives in ergonomics – a review
The article reviews corporate initiatives in ergonomics in large companies. Solutions in automobile
industries, brewing and shoe manufacturing are discussed.
iteratura na temat organizacji
służb ergonomii w przedsiębior-
stwie nie jest bogata. Dzieje się
tak dlatego, że wiele prac w zakresie
ergonomii, wykonywanych w zakła-
dowych komórkach organizacyjnych
zajmujących się ergonomią, zdrowiem
i bezpieczeństwem nie jest nigdy publi-
kowanych [1]. Powodem tego stanu jest
z jednej strony fakt, że opisy przemy-
słowych działań w zakresie ergonomii
nie poddają się restrykcyjnym wymaga-
niom czasopism naukowych, z drugiej
zaś służą wewnętrznym celom i inte-
resom przedsiębiorstw, wśród których
najważniejsza jest konkurencyjność,
a przedsiębiorstwa nie są zainteresowa-
ne ujawnianiem swoich doświadczeń.
Aby choć częściowo wypełnić tę lukę,
w 1999 roku w Sztokholmie – zwołano-
sympozjum pn. Corporate Initiatives in
Ergonomics ( Firmowe przedsięwzięcia
w zakresie ergonomii ), podczas które-
go 17 referentów reprezentujących 13
organizacji przemysłowych z Europy
Zachodniej i USA wygłosiło referaty.
Pięć z nich ukazało się niedawno na ła-
mach czasopisma „Applied Ergonomics”
[2, 3, 4, 5, 6].
W tym artykule zostanie przedstawio-
ny przegląd problematyki stosowania
zasad ergonomii w przedsiębiorstwach
przemysłowych, których dotyczą te
referaty.
Największe doświadczenia zdobyły
i przedstawiły na sympozjum koncerny
samochodowe, które jako jedne z pierw-
szych zaczęły wdrażać ergonomię w celu
poprawy warunków pracy załóg i jakości
ergonomicznej produktów.
W koncernie VOLVO , w ramach
przedsięwzięcia „ergonomia w pro-
dukcji”, podjęto szeroki zakres działań
dotyczących: produktu, procesu pro-
dukcji, stanowisk pracy, osób o cechach
szczególnych (pracownicy starzejący
się, niepełnosprawni) i organizacji pracy
[2]. Jako narzędzia rutynowo stosowano
w diagnozie listy kontrolne (np. dotyczą-
ce obciążenia fi zycznego człowieka, wraz
z klasyfikacją poziomów obciążenia).
Sformułowano trzy warunki uzyskania
powodzenia we wdrażaniu zasad ergo-
nomii, a mianowicie: szkolenie, zapew-
nienie respektowania zasad ergonomii
w stosowanych operacjach roboczych
oraz zapewnienie udziału zasad ergo-
nomii w projektach nowych i moderni-
zowanych produktów (w każdym etapie
projektowania).
Z kolei w fi rmowym programie er-
gonomicznym Ford Motor Company
ustalono wymagania służące sprawne-
mu działaniu systemu wdrażania zasad
ergonomii [3].
Wiedza z zakresu ergonomii powinna:
• być dostępna na każdym szczeblu
przedsiębiorstwa
• przenikać zachodzące procesy
• być wdrażana z uwzględnieniem
podejścia partycypacyjnego.
Opracowano plan przedsięwzięcia pn.
Ford global ergonomics process , które
jest realizowane przez lokalne, działają-
ce w poszczególnych zakładach Forda
na świecie zespoły związkowo-mene-
* tj. metod pracy; specjalność nie istniejąca
w Polsce, najbliższa to inżynierowie organizacji
produkcji
24
23491182.012.png 23491182.013.png 23491182.014.png 23491182.015.png 23491182.001.png 23491182.002.png 23491182.003.png
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004
jest stosowana do projektowania, w tym
także nowych modeli samochodów) oraz
dwie uproszczone metody: DACORS
i METEO. W metodzie DACORS zo-
stała wykorzystana procedura służąca
do klasyfikowania stanowisk pracy,
obejmująca: obciążenie fi zyczne czło-
wieka, przenoszenie ciężarów i pozycje
przy pracy. Ocena przebiega według kwe-
stionariusza zawierającego wartości do-
puszczalne parametrów ergonomicznych
i jest dwustanowa (dobrze – źle). Metoda
METEO z kolei polega na stosowaniu
procedury służącej do oceny ruchów rąk
przy wykonywaniu zadań powtarzalnych
i klasyfikuje stanowiska pracy według
tego kryterium. Narzędziem jest formu-
larz oceny, stanowiący macierz, będącą
iloczynem 5 stopni obciążenia statycznego
i 5 stopni obciążenia dynamicznego – ra-
zem 25 jednostek taksonomicznych. Na
matrycy wyznaczono obszary, obejmują-
ce 4 kategorie stanowisk: ciężkie, średnie
wyższe, średnie niższe i lekkie. W celu
wdrożenia omawianych metod poddano
szkoleniu około 100 inżynierów. W wy-
niku stosowania tych metod uzyskano
podwyższenie wydajności, skrócono
takt linii montażu z 2 min 30 s do 1 min
36 s, udoskonalono konstrukcję samo-
chodów, zmniejszono – w skali koncernu
– dolegliwości mięśniowo-szkieletowe
robotników.
Przykładem rozwiązania, które nie
wymagało szczególnych zmian organi-
zacyjnych były programy zastosowane
w przedsiębiorstwie Scottish&Newcastle
[5]. Podstawą do podjęcia prac była staty-
styka urazów mięśniowo-szkieletowych
( musculoskeletal incidents ).
W tym przedsiębiorstwie korzyści
uzyskano w wyniku zastosowania trzech
programów działania, dotyczących zdro-
wia i bezpieczeństwa pracowników: przy
pracach polegających na manipulacjach
ręcznych, stanowiskach z monitorami
ekranowymi oraz dotyczącego stresu
w pracy ( Manual handling programme ,
Display screen equipment program-
me , Occupational stress programme ).
W realizacji tych programów wyko-
rzystywano istniejący system służb
medycyny pracy i służb technicznych
z zastosowaniem standardowych pro-
cedur analizy stanowisk pracy. W pro-
gram było zaangażowane kierownictwo
przedsiębiorstwa, sterujące przebiegiem
prac, wykorzystując istniejące struktury
organizacyjne. Prezentowany program
działań jest typowym przykładem zinte-
growanego systemu zarządzania [8].
Z kolei fi rma wytwarzająca obuwie
BCM Airdrie do realizacji zadań ergo-
nomicznych powołała specjalną strukturę
organizacyjną i kadrową [6]. W zakła-
dach BCM Airdrie przeważają operacje
technologiczne, polegające na manipula-
cjach ręcznych. Podjęte tam prace miały
na celu poprawę warunków w zakresie
obciążeń mięśniowo-szkieletowych
pracowników ( musculoskeletal health ).
Powstał program działania, w którym
podstawową rolę pełni „główny ergo-
nomista zakładu” ( factory ergonomics
programme co-ordinator ). Na lokalne
potrzeby zakładu opracował on proces
zarządzania stosowaniem zasad ergono-
mii ( management process for ergonomics
programme ). Powołany został podlega-
jący mu komitet zarządzający ( Ergono-
mics steering committe ) oraz agenda,
której celem jest szkolenie i działalność
informacyjna.
Struktura programu działań ergono-
micznych była następująca:
• ocena ryzyka związanego z aspekta-
mi ergonomicznymi
• ocena wprowadzanych zmian
z punktu widzenia zasad ergonomii
• warsztaty nt. rozwiązywania proble-
mów ergonomicznych
• wkład ( input ) ergonomii do projek-
towania inżynierskiego
• szkolenie i kształtowanie umiejęt-
ności stosowania technik ergonomicz-
nych.
Jako narzędzie do oceny obciążenia
pracą zastosowano opracowany przez
N. Corletta w 1993 r. system RULA,
przeznaczony do obserwacji związa-
nych z pracą dolegliwości kończyn
górnych. Służby medycyny pracy od-
notowały stopniowe zmniejszanie się
liczby pracowników cierpiących na te
dolegliwości. Stosowanie zasad ergono-
mii zaowocowało tym, że załoga stała
się dobrze wyszkolona, umotywowana
i poinformowana, co było pozytywnym
wkładem w realizację ogólnych celów
przedsiębiorstwa.
25
23491182.004.png 23491182.005.png 23491182.006.png 23491182.007.png
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004
problem zdrowia i bezpieczeństwa. Na-
leży prowadzić więcej prac w kierunku
integracji ergonomii z głównymi celami
polityki fi rmy.
obniżenie kosztów absencji i odszkodo-
wań). W warunkach polskich czynniki
te są na ogół brane pod uwagę w fi liach
fi rm zagranicznych, objętych własnymi
– importowanymi do naszego kraju – sys-
temami zarządzania.
• Małe i średnie przedsiębiorstwa,
ze względów ekonomicznych nie są
w stanie rozbudowywać i utrzymywać
autonomicznego systemu zarządzania
ergonomią. Mogą natomiast stosować
„model zintegrowany”, opierając się na
istniejących służbach (np. bezpieczeń-
stwa i higieny pracy lub zarządzania
jakością) albo wchodzić w kooperację
z wyspecjalizowanymi fi rmami [7].
• Bardzo ważny jest udział pracow-
ników, zwłaszcza w modyfikacjach
ergonomicznych.
Doświadczenia przedstawione przez
praktyków, prezentujące metody stosowa-
nia zasad ergonomii w poważnych i repre-
zentatywnych przedsiębiorstwach, zostały
podsumowane przez G.M. Hägga, który
należał do organizatorów wspomniane-
go sympozjum [9]. Dokonując syntezy,
wymienił następujące, powtarzające się
elementy programów stosowania zasad
ergonomii („programów ergonomicz-
nych”) realizowanych w omawianych
przedsiębiorstwach:
– projektowanie stanowisk roboczych
i dobór narzędzi (środków pracy)
– projektowanie produktu
– projektowanie organizacji
– aspekty jakości
– partycypacyjne podejście (udział
pracowników w modyfikacjach ergo-
nomicznych)
– opieka medyczna
– szkolenie i informacja.
Podsumowując, G.M. Hägg sformu-
łował następujące wnioski:
• zbiorowe inicjatywy w zakresie
ergonomii w wielu przedsiębiorstwach
są ważne z punktu widzenia produktyw-
ności, jakości i dobrostanu załogi
• podejście partycypacyjne jest podsta-
wowym warunkiem sukcesu programu
• zasadnicze znaczenie ma również
ekspertyza ergonomiczna dokonywana
własnymi siłami lub przez jednostki
zewnętrzne
• należy prowadzić więcej badań w za-
kresie podobnych programów
• niewiele jest przykładów zintegro-
wania programów jakości i ergonomii
• większość rozpatrywanych pro-
gramów jest traktowana głównie jako
Wnioski
Przedstawiony przegląd pozwala na
sformułowanie następujących wnio-
sków:
• Struktura zarządzania i procedury
wewnętrzne przedsiębiorstw są bardzo
zróżnicowane, począwszy od wykorzy-
stania istniejących służb (np. w koncernie
VOLVO [6]), poprzez kooperację (np.
w BCM Airdrie [8]) po tworzenie wła-
snych wyspecjalizowanych struktur (np.
u Forda, w Peugeot-Sochaux czy w BCE
Airdrie [3, 5, 8]. W omówionych przy-
kładach, reprezentatywnych jeśli chodzi
o rzeczywisty stan zastosowań ergono-
mii w korporacjach przemysłowych, nie
stwierdzono występowania jednolitego
„modelu referencyjnego” zarządzania
ergonomią.
• Powtarzającymi się, stałymi elemen-
tami omówionych programów są: dia-
gnoza (analiza/ocena) stanowisk pracy,
projektowanie (doskonalenie istniejących
rozwiązań dotyczących wyrobów i stano-
wisk pracy lub projektowania nowych)
i szkolenie personelu.
• W praktyce są stosowane klasyczne,
proste w użyciu metody postępowania,
najczęściej są to formularze obserwacji
i listy kontrolne. Przedsiębiorstwa osią-
gają sukces przez zaangażowanie kierow-
nictwa i konsekwencję w działaniu.
• W każdym z opisanych przykładów
są podkreślane ścisłe relacje z projekto-
waniem inżynierskim, jako instrumen-
tem aplikacji formułowanych celów
i zaleceń.
• Motywacją do wdrażania ergono-
mii są zawsze czynniki ekonomiczne
(poprawa produktywności fi rmy, jakości
procesów produkcyjnych i wyrobów oraz
PIŚMIENNICTWO
[1] Hägg G. M. Editorial. „Applied Ergonomics”,
Vol. 34, No 1, 2003, p. 1
[2] Munck-Ulfsfäld U. i inn. Corporate ergo-
nomics programme at Volvo Car Corporation .
„Applied Ergonomics”, Vol. 34, No 1, 2003,
p. 17-22
[3] Joseph B.S. Corporate ergonomics pro-
gramme at Ford Motor Company . „Applied
Ergonomics”, Vol. 34, No 1, 2003, p. 23-28
[4] Moreau M. Corporate ergonomics program-
me at automobiles Peugeot-Sochaux. „Applied
Ergonomics”, Vol. 34, No 1, 2003, p. 29-34
[5] Butler M. Corporate ergonomics programme
at Scottish& Newcastle. „Applied Ergonomics”,
Vol. 34, No 1, 2003, p. 35-38
[6] Smyth J. Corporate ergonomics programme
at BCM Airdrie. „Applied Ergonomics”, Vol. 34,
No 1, 2003, p. 39-43
[7] Słowikowski J. Zastosowanie ergonomii
w przedsiębiorstwie – przesłanki systemowe .
„Bezpieczeństwo Pracy”, 9(386) 2003, s. 18-21
[8] Pęciłło M. Analiza procesów zarządzania
w zintegrowanych systemach zarządzania
jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem
i higieną pracy. Raport z realizacji I etapu pracy
VI-03, CIOP- PIB, Warszawa 2003
[9] Hägg G. M. Corporate initiatives in ergono-
mics – an introduction. „Applied Ergonomics”,
Vol. 34, No 1, 2003, p. 3-15
Praca wykonana w ramach programu wieloletniego pn. „Dostosowywanie wa-
runków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej” dofi nansowywanego
w latach 2002-2004 w zakresie służb państwowych przez Ministerstwo Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony
Pracy – Państwowy Instytut Badawczy
26
23491182.008.png 23491182.009.png 23491182.010.png 23491182.011.png
 
Zgłoś jeśli naruszono regulamin