UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU – TEMAT II

W SKŁAD UKŁADU NARZĄDÓW RUCHU WCHODZĄ:

•         układ kostny

•         układ stawowo-więzadłowy

•         układ mięśniowy

W skład szkieletu człowieka dorosłego wchodzi 206 oddzielnych kości. Liczba ta jednak jest zmienna: u dziecka 15-letniego jest większa (356), u osób starszych jest mniejsza. Różnica wynika ze zrastania się niektórych kości u osób w podeszłym wieku

Układ ten dzielimy na:

Bierny -kości i ich połączenia

Czynny - mięśnie poprzecznie prążkowane ( przyczepiają się  

                           one do kości, dzięki czemu mogą je poruszać)

OSTEOLOGIA  - nauka o kościach ( dział anatomii zajmujący się układem kostnym)

BUDOWA KOŚCI

Kość (os) zbudowana jest z dwóch podstawowych składników: organicznych, tworzących osseinę i ze składników nieorganicznych, czyli soli wapnia i fosforu w postaci dwuhydroksyapatytów. Kość wchodzi w skład tkanek łącznych. Dzięki osseinie kość jest sprężysta, obecność soli mineralnych zawdzięcza twardość. Kość odwapniona w roztworze kwasu solnego zachowuje swój kształt, ale jest miękka, daje się swobodnie wyginać. Kość pozbawiona składników organicznych przez specjalny proces gnilny, zwany maceracją, jest trwała, twarda o niezmienionym kształcie. Kość poddana procesowi spalania, który niszczy składniki organiczne, staje się krucha, rozpada się na kawałki pod wpływem słabego nawet uderzenia. Kości stanowiące materiał dydaktyczny są poddane procesowi maceracji, odtłuszczenia i wybielenia. Brak w nich takich składników, jak szpik kostny, okostna i chrząstka

OSSEINA

(składniki organiczne)

+

DWUHYDROKSYAPATYTY

(składniki mineralne)

Pod względem budowy wyróżnia się:

•         Istotę kostną zbitą (z niej zbudowane są trzony kości długich i powierzchowne warstwy kości płaskich np. mostek, łopatka, kości biodrowe)

•         Istotę gąbczastą (wchodzi w skład końców kości długich, znajduje się między blaszkami zbitymi kości płaskich, jest również tworzywem większej części kości krótkich i różnokształtnych ( np. kości nadgarstka)

•         NASADA – zbudowana przede wszystkim z istoty gąbczastej

•         TRZON - zbudowany z istoty kostnej zbitej

•         OKOSTNA – błona pokrywająca powierzchnię kości. Jest to błona zbudowana z tkanki łącznej posiadająca dwie warstwy – zewnętrzną włóknistą i wewnętrzną zawierającą komórki kościotwórcze – osteoblasty. Okostna zawiera naczynia krwionośne, które wchodzą w kość przez specjalne otwory odżywcze i unaczyniają tkankę kostną oraz szpik kostny. W okostnej znajdują się nerwy, stąd uraz kości jest tak bardzo bolesny. Warstwa wewnętrzna okostnej odgrywa istotną rolę w procesie rozrostu kości, ponadto w procesie gojenia złamań kości ( produkowana jest przez osteoblasty – kostnina, która przekształca się w kość).

•         SZPIK KOSTNY – wypełnia jamy szpikowe. Począwszy od drugiej połowy życia płodowego, po urodzeniu i w pierwszych latach życia jest we wszystkich kościach jednakowo czerwony. W trzonach kości długich staje się stopniowo żółty, ale zachowuje swoje zdolności krwiotwórcze, które ujawniają się po większej utracie krwi lub stanach chorobowych, np. w białaczkach.

CZYNNOŚCI KOŚCI

Kości pełnią następujące podstawowe funkcje:

•         Biorą udział w przemianie materii.

•         Biorą udział w przemianie wapniowej (komórki kościotwórcze – osteoblasty).

•         Ochronna (np. kości czaszki, kręgi, mostek i żebra, kości miedniczne).

•         Dźwigają masę ciała (np. kości udowe).

•         Stanowią główny składnik biernej części narządu ruchu.

•         Stanowią rezerwuar soli mineralnych.

•         Wytwarzają krwinki (dzięki zawartemu w nich szpikowi).
 

RODZAJE KOŚCI

Kość długa (os longum)

Kość płaska (os planum)

Kość krótka (os breve)

W zależności od kształtu dzieli się kości na długie, płaskie i krótkie.

Pod względem kształtu odróżniamy:

• Kości długie (ossa longa), – w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie pozostałe. W budowie takiej kości wyróżniamy: trzon, (corpus), koniec bliższy (extremitas proximalis) - „bliższy" oznacza: bliższy tułowia, koniec dalszy (extremitas distalis). Końce inaczej mogą być określane jako nasady (epiphysis). Trzon zawiera jamę szpikową wypełnioną szpikiem. Przykład kości długiej: kość udowa, paliczki, piszczel, kość ramienna.

• Kości płaskie (ossa plana) – wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie spłaszczone w kierunku trzecim. Przykład kości płaskiej: łopatka, mostek, kość ciemieniowa.

• Kości krótkie (ossa brevi) – są tam, gdzie silna budowa wiąże się z ograniczoną ruchomością. Mniej więcej równo rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach. Przykład kości krótkiej: kość czworoboczna większa, kość trój graniasta, kość łódeczkowata (wchodzące w skład nadgarstka).

• Kości różnokształtne (ossa multiforinia) – obejmują te kości, których nie da się zaliczyć do żadnej innej grupy. Przykład kości różnokształtnej: kręgi.

• Kości pneumatyczne (ossa pneumatica) – zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Przykład kości pneumatycznej: kość czołowa, kość klinowa, szczęka, kość sitowa.

ROZWÓJ POŁĄCZEŃ KOSTNYCH

Z rysu rozwojowego połączeń kości wynika, że występują w ustroju w dwóch zasadniczych postaciach: jako połączenia ścisłe i wolne (inaczej ruchome, maziowe, stawy).

POŁĄCZENIA ŚCISŁE

Łączenie elementów odbywa się tu poprzez tkanki i w zależności od rodzaju tkanki dzielimy połączenia ścisłe na:
•Więzozrosty(syndesmosis).
•Chrząstkozrosty(synchondrosis).
• Kościozrosty (synostosis).

RODZAJE POŁĄCZEŃ KOŚCI

Nieruchome:

•         kościozrosty ( zrosty kostne)

Mało ruchome:

•         więzozrosty ( połączenie za pomocą tkanki włóknistej),

•         chrząstkozrosty (połączenie za pomocą tkanki chrzęstnej),

Ruchome:

•         stawy (połączenie maziowe)

Więzozrost (syndesmosis seu junctura fibrowa ) w połączeniach tych tkanka łączna włóknista spaja przylegające do siebie powierzchnie kości, np. więzozrost piszczelowo – strzałkowy łączący dolne odcinki kości podudzia lub odcinki kości leżące w pewnych odległościach od siebie np. więzadła łączące wyrostki kręgów. Pewną odmianą zrostu więzadłowego są szwy.

• Szew (sutura), gdzie między łączącymi kośćmi występuje cienka, ale bardzo mocna warstwa tkanki łącznej. W zależności od kształtu łączących się brzegów odróżniamy:

•         Szew gładki lub płaski, prosty (sutura plana seu levis), gdy powierzchnie łączących się kości są płaskie, gładkie, szew ma przebieg prostolinijny. Szwy takie łączą kości twarzy.

Szew łuskowy (sutura squamosa), w którym brzegi kości są skośnie ścięte i zachodzą na siebie jak łuski (dachówkowato), np. połączenie kości skroniowej z kością ciemieniową.

Szew piłowaty lub zębaty (sutura serrata},występuje przy brzegach nierównych, pozaziębianych, szew przebiega linią nierówną, naprzemiennie ułożone ząbki i zagłębienia jednej kości wchodzą w analogiczne kości drugiej, np. szwy między kośćmi sklepienia czaszki.

•         Wklinowanie (gomphosis),odnosi się do sposobu umocowania zębów w zębodołach. Zębodoły mają kształt stożkowatych wgłębień, w których tkwią również stożkowate korzenie zębów. Od powierzchni korzenia do powierzchni zębodołu biegnie układ włókien tkanki łącznej umocowujący ząb, ale i pozwalający na pewne niewielkie ruchy

2. Połączenia chrząstkowe

Chrząstkozrost (synchondrosis seujunctura cartilaginea) polega na połączeniu elementów za pomocą warstwy chrzestnej. Rozróżniamy dwa rodzaje chrząstkozrostu:

• Chrząstkozrost włóknisty - spaja trzony kręgów, występuje również między kośćmi łonowymi, tworząc ich połączenie zwane spojeniem łonowym.

• Chrząstkozrost szklisty - występuje w połączeniach kości na podstawie czaszki oraz między odcinkami kości miednicy w młodym wieku, przed ukończonym procesem kostnienia.

3. Kościozrost

Kościozrost (synostosis) powstaje z wiekiem przez kostnienie obu poprzednich postaci, np. kostnienie szwów czaszki, kość krzyżowa.

4. STAWY, inaczej POŁĄCZENIA MAZIOWE (Articulationes seu juncturae synoviales)

Są to najbardziej ruchome połączenia. Odcinki kości są od siebie oddzielone wąską przestrzenią zwaną jamą stawową. W każdym stawie występują elementy stałe:
• Wolne, pokryte chrząstką powierzchnie stawowe (facies articulares).
•Torebka stawowa (capsula articularis).
• Jama stawowa (cavitas articularis).

POWIERZCHNIA STAWOWA

•         Powierzchnie stawowe bywają płaskie, wypukłe lub wklęsłe. Powierzchnie wklęsłe stanowią panewkę stawową, a wypukłe główkę stawową. Powierzchnie stawowe na ogół są pokryte chrząstką szklistą, rzadziej włóknistą, np. w stawie skroniowo – żuchwowym.

Torebka stawowa

Torebka stawowa (capsula articularis) łączy elementy stawowe i odgranicza staw od otoczenia. Odróżniamy w niej zewnętrzną błonę włóknistą (membrana fibrosa) i wewnętrzną błonę maziową (membrana synovialis). Błona maziowa wytwarza maź stawową (synovia), która powleka powierzchnie stawowe.

Jama stawowa

Jama stawowa (cavum articulare) jest to wąska przestrzeń między powierzchniami stawowymi i torebką stawową zawierającą maź stawową.

•         Oprócz stałych elementów występujących w każdym stawie, wyróżniamy także elementy niestałe, występujące w niektórych stawach:

Elementy stawu - uzupełniające

Więzadła stawowe (ligamenta articularia), silne pasma łącznotkankowe będące zgrubieniami błony włóknistej torebki stawowej. Czynność: wzmacniają torebkę stawową, przytrzymują elementy stawu w prawidłowym położeniu, zabezpieczają kierunek ruchu w stawie, przeciwdziałają oddalaniu się końców stawowych od siebie, np. staw łokciowy.

   Obrąbki stawowe (labraglenoidalia), zbudowane z chrząstki włóknistej, w postaci pierścienia całkowitego lub częściowego tworzą przedłużenie panewki stawowej, na której brzeg są nałożone. Czynność: powiększają i pogłębiają panewkę, służą jako ochrona przed uderzeniami główki, np. staw ramienny.

Krążki stawowe (disci articulares), twory z chrząstki włóknistej dzielące jamę stawową na dwie komory, zrośnięte na obwodzie z warstwą włóknistą torebki stawowej. Czynność: służą jako „zderzaki" dla powierzchni stawowych, dopasowują nieregularne powierzchnie stawowe, służą za przesuwalne powierzchnie stawowe, np. staw skroniowo-żuchwowy.

Łąkotki stawowe (menisci articulares), podobne do poprzednich Jednak nie tworzą całkowitej przegrody jamy stawowej, a jedynie częściową. Mają półksiężycowaty kształt, o klinowatym przekroju. Czynność: jak wyżej, np. staw kolanowy.

Fałdy maziowe (plicae synoviales), często wypełnione tkanką tłuszczową, tworzące wtedy ciała tłuszczowe (corpora adiposa), wypełniają tzw. martwą przestrzeń stawu, np. staw kolanowy.

Kosmki maziowe (villii synoviales), powiększają wewnętrzną powierzchnię „produkcyjną" błony maziowej, np. staw kolanowy.

Kaletki maziowe (bursae stjnoyiales), uchyłki błony maziowej na zewnątrz jamy stawowej. Czynność: ułatwienie ślizgania się ścięgien czy mięśni, np. staw kolanowy.

Trzeszczki (pssa sesamoidea), elementy kostne lub chrzestne włączone w ścięgna mięśni. Czynność: zmieniają kierunek działania siły mięśnia. Największą trzeszczką jest rzepka, np. staw kolanowy.
 

PODZIAŁ STAWÓW

Stawy dzielimy ze względu na:
• Kształt powierzchni stawowych.
• Ilość elementów budujących dany staw (proste, gdy dwa elementy lub złożone).

     Na przykład stawem prostym jest staw międzypaliczkowy, stawem złożonym jest staw łokciowy.
• Ruchomość, czyli ilość osi ruchu (stawy jedno-, dwu- i wieloosiowe).

RODZAJE STAWÓW

Liczba kości tworzących staw

staw prosty ( składa się z dwóch kości)

staw złożony ...