Socjologia klasyczna WYKŁAD 3.doc

ALEXIS de TOCQUEVILLE

WYKŁAD 3  (29.10.1998)

ALEXIS de TOCQUEVILLE (1805 – 1859)

Dzieła:

              „O demokracji w Ameryce”

„Dawny ustrój i rewolucja”

·         Alexis de Tocqueville był historiografem

·         na marginesie informacji historiograficznych w jego pracach wyłania się socjologia

·         był postacią przełomową, jako ostatni z wymierającego typu badacza - niezależnego arystokraty, działającego dla własnej satysfakcji, zapoczątkował jednocześnie nowy typ naukowca

·         zamierzenia badawcze Tocqueville’a były bardzo skromne – socjologia i teoria społeczna były przez niego niezamierzone

Analiza demokracji w Stanach Zjednoczonych:

1.       Ameryka (USA) jest specyficzna ze względu na uwarunkowania:

a)                   historyczno – geograficzne

-          USA było pustym kontynentem, „tabula rasa”

-          Społeczeństwo odległe od wojen i ważnych elementów wypływających z zewnątrz

-          Społeczeństwo było tu z założenia równe, m.in. w poziomie zamożności. Ludzie którzy tam przebywali byli emigrantami, mieli „równy start”

-          USA odróżniało od ówczesnej Europy istnienie niewolnictwa

b)                   kulturowe

-          duże społeczeństwo było względnie równe pod względem języka i religii

-          tendencja do unifikowania się (zacierania różnic)

-          podobny poziom wykształcenia (np.: niski poziom umiejętności pisania)

-          brak zróżnicowania prowadzi do braku tendencji rewolucyjnych

-          religia była purytańska, podstawę stanowiła dyscyplina i porządek moralny

-          z powodu braku arystokracji w USA, istniała władza państwa (prawodawstwo, wymiar sprawiedliwości), jednostki nie były w stanie przeciwstawić się państwu

2.       Opisując społeczeństwo USA Tocqueville zauważył:

a)                   miało ono charakter przejściowy pomiędzy arystokracją a demokracją

b)                   model demokracji w USA:

-          zmiana znaczenia życia rodzinnego, podstawą stają się uczucia, a nie stan posiadania jak w Europie

-          wolny sposób rozmowy, nieskrępowany statusem i konwenansami

-          stosunek pracodawcy i pracownika dotyczył tylko części osobowości tego ostatniego, a nie całości

-          rozszerzenie współczucia wobec innych członków społeczeństwa (niezdeterminowane statusem czy klasą jak w ówczesnej Europie)

-          szerzący się komercjalizm ingerujący we wszystkie dziedziny życia (wszystko można kupić)

-          życie w USA to ciągły biznes - wartość ma tylko to co materialne, zanik tzw. „prawd wiecznych”

-          sposób sprawowania władzy: decentralizacja: istnienie systemu federalnego, poszczególne stany potrafiły właściwie wymierzyć interes grupowy i partykularny; Tocqueville nie potrafił określić czy przeważają tendencje do decentralizacji, czy wręcz odwrotnie – do scentralizowania państwa

-          niezależność sądownictwa (na straży praw)

-          wolność słowa i gromadzeń

-          rozdział kościoła od państwa                                         

·         Teoria społeczna A. Tocqueville’a:

1.       Pierwsze wzory pojęć socjologicznych stworzone zostały nieświadomie

-          Metoda badawcza

a)                   Tocqueville wzorował się na Monteskiuszu - przejął od niego:

-          determinizm (fatalizm społeczny – przekonanie, że pewne rzeczy muszą się zdarzyć)

-          klasyfikacje społeczne wg form ustrojowych

b)                   wzorował się na G. Guvier (paleontolog)

-          na wzór badań paleontologicznych wierzył, że społeczeństwo stanowi zwarty, powiązany wzajemnie organizm, a żaden jego element nie jest przypadkowy

-          Cechy teorii społecznej Tocqueville’a:

-                      w każdym społeczeństwie istnieją tendencje

-                      w każdym społeczeństwie ciągle przebiegają procesy społeczne

-                      procesy społeczne są nieuchronne, nie można im zapobiec

2.       Społeczeństwo to zintegrowana całość złożona z:

-          władzy

-          prawa

-          obyczajów

-          myśli, uczuć

-          polityki gospodarczej

-          życia rodzinnego

-          sztuki

-          nauki

-          Podstawowe pojęcia, stworzone przez Tocqueville’a:

a)                   Stan społeczny – obraz społeczeństwa istniejący w określonym momencie

b)                   Typ społeczny – pojęcie abstrakcyjne, które może przejawiać się w wielu społeczeństwach

-          2 podstawowe typy to demokracja i arystokracja

-          typ określa charakter powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami społeczeństwa

-          decyduje nawet o tym jak ludzie myślą

c)                   Determinizm

d)                   Holizm (ujęcie całości)

-          Cechy 2 podstawowych typów społecznych:

1.                    Demokracja

a)                               społeczeństwo egalitarne

-          brak różnic w statusie prawnym

-          ludzie są równi pod względem możliwości

b)                               różnice między członkami społeczeństwa uwarunkowane indywidualnie

c)                               etos demokracji – zasady życia w niej

-          zanik posłuchu i autorytetu

-          zanik podziałów

-          płaszczyzna odniesienia jest uniwersalna dla wszystkich (nie zdeterminowana klasowo jak w arystokracji)

-          wiara w możliwości i postęp

-          indywidualizm jako element kultury oznacza inny typ uczuć jednostek wobec siebie (zbliżenie jednostek, złamanie barier, traktujemy wszystkich tak samo, z drugiej strony oznaczał izolację np.:  w sferze materialnej, konkurencję)

-          istnieje sprzeczność w haśle „wolność, równość, braterstwo” – z wolności wynika indywidualizm, dążenie do autonomii prowadzące do decentralizacji, natomiast równość to sprawiedliwość i pośrednio konieczność centralizacji

1

Wykłady z socjologii klasycznej

(c) Yareth