KALENDARIUM
753r. p.n.e. – legendarna data założenia Rzymu
509r. p.n.e. – wygnanie królów i ustanowienie republiki
451-449r. p.n.e. – powstanie prawa XII tablic
340-338r. p.n.e. – I wojna samnicka
326-304r. p.n.e. – II wojna samnicka
298-290r. p.n.e. – III wojna samnicka
264-241r. p.n.e. – I wojna punicka –
Legenda
+ - wygrana Kartaginy
― - przegrana Kartaginy
218-201r. p.n.e. – II wojna punicka:
© 217r. p.n.e. – bitwa nad jeziorem Trazymeńskim +
© 216r. p.n.e. – bitwa pod Kannami +
© 202r. p.n.e. – bitwa pod Zamą –
149-146r. p.n.e. – III wojna punicka –
215-168r. p.n.e. – wojny macedońskie
125-120r. p.n.e. – zajęcie Galii Zaalpejskiej
83-82 r. p.n.e. – wojna domowa
58-50r. p.n.e. – podboje Gajusza Juliusza Cezara w Galii
55-54r. p.n.e. – wyprawa do Brytanii
49-45r. p.n.e. – II wojna domowa (Pompejusz kontra Cezar):
© 48r. p.n.e. zwycięstwo Cezara pod Farsalos
© 45r. p.n.e. zakończenie wojny domowej
32-30r. p.n.e. – wojna przeciwko Kleopatrze VII
31r. p.n.e. – bitwa pod Akcjum
29r. p.n.e. – Oktawian przyjmuje tytuł Augusta
14-37r. – rządy Tyberiusza
37-41r. – rządy Kaliguli
41-54r. – rządy Klaudiusza
54-68r. – rządy Nerona – pożar Rzymu
70-80r. – budowa Koloseum
106r. – podbój Dacji przez Trajana
161-180r. – rządy Marka Aureliusza
249-260r. – prześladowania chrześcijan za panowania Decjusza i Waleriana
306-337r. – rządy Konstantyna Wielkiego
313r. – wydanie edyktu tolerancyjnego dla chrześcijan
330r. – przeniesienie stolicy do Konstantynopola
392r. – chrześcijaństwo staje się religią panującą
395r. – podział cesarstwa na zachodniorzymskie i wschodniorzymskie
410r. – zdobycie Rzymu przez Wizygotów
455r. – złupienie Rzymu przez Wandalów
475-476r. – rządy Romulusa Augustulusa
476r. – rozpad cesarstwa zachodniorzymskiego.
manipuł – w starożytnym Rzymie pododdział piechoty, składowa część legionu licząca 100–160 żołnierzy; dowodzony przez jednego centurionów a od I w. p.n.e. trzy manipuły grupowano w jedną kohortę.
limes – obronny system graniczny Cesarstwa Rzymskiego.
tribus – jednostka podziału terytorialno-administracyjnego w starożytnym Rzymie.
rzymski cenzus majątkowy – wywodzący się z czasów monarchii podział ludności rzymskiej według posiadanego majątku
augurowie – kolegium kapłanów przeprowadzających wróżby polegające na odczytywaniu woli bogów z lotu, krzyku lub zachowania ptaków oraz zjawisk atmosferycznych.
latyfundia – wielkie samowystarczalne kompleksy dóbr ziemskich powstałe w Italii w I w. n.e. na skutek zajmowania przez patrycjuszy i kwitów gruntów państwowych i wywłaszczanie drobnych posiadaczy
pretorianie – straż przyboczna cesarzy rzymskich
arkada – element architektoniczny składający się z dwóch podpój połączonych łukiem
deifikacja – przypisywanie cech boskich ludziom, zwierzętom lub zjawiskom przyrodniczym
schizma – rozłam w Kościele; w chrześcijaństwie zerwanie jedności z papieżem
kitarzysta – nauczyciel muzyki
paidotryba – instruktor ćwiczeń fizycznych
konsul – 2 konsulów na 1 rok; posiadał najwyższą władzę w mieście i poza jego granicami w okresie wojny, na terenie Rzymu ich władza była ograniczona vetem trybunów ludowych, dowódca armii, interpretował przepowiednie, namiestnicy ważnych prowincji (prokonsul), zwoływał i przewodził posiedzeniom zgromadzeń i Senatu, kontrola niższych urzędów.
pretor – 2 pretorów na 1 rok; zastępca konsula, utrzymywał porządek w mieście, sprawował sądownictwo cywilne i karne, wydawał edykty.
cenzor – 2 cenzorów na 5 lat; przeprowadzał spis majątkowy, nadzorował sprawy finansowe prac publicznych, wyznaczał wysokość ceł i podatków, czuwał nad moralnością i obyczajami obywateli.
edyl – 2 edyli na 1 rok (z czasem zwiększono ich liczbę do 6); dbanie o porządek i bezpieczeństwo w mieści, zapewnienie miastu żywności i wody, urządzanie igrzysk na własny koszt, rozdawnictwo zboża, nadzór nad targowiskami
kwestor – 4 na 1 rok (z czasem zwiększono do 40); pomocnik konsula ds. finansowych, czuwał nad skarbem państwa, pobierał podatki i cła, administracja finansów państwa i armii.
trybun ludowy – 10 na 1 rok; obrońca ludu rzymskiego, posiadał prawo veta, mógł aresztować urzędnika, dom trybuna miał być zawsze otwarty, aby szukający schronienia mogli do niego wejść, był powołany tylko z grona plebejuszy
interrex – 1 na 5 dni; byli powoływani do przeprowadzenia wyborów konsulów, jeżeli poprzedni konsulowie z jakiś powodów nie przeprowadzili wyborów w czasie swojego urzędowania
dyktator – 1 na 6 miesięcy; był powoływany w krytycznych dla państwa sytuacjach, senat decydował o wyborze dyktatora, mianował go konsul.
dowódca jazdy – mianował do i odwoływał dyktator, w razie nieobecności dyktatora zastępował go i miał takie same uprawnienia
prefekt miasta – powstał w okresie cesarstwa rzymskiego , zajmował się sprawami karnymi, zastępował cesarza w Rzymie, gdy ten opuszczał miasto.
antropomorfizm - zabieg językowy, polegający na nadawaniu nie będącym ludźmi przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich i ludzkich motywów postępowania. Często odnosi się do wyobrażenia bogów na obraz i podobieństwo człowieka.
Donatyzm – rygorystyczny ruch religijny, który w IV w. i V w. doprowadził do założenia Kościoła chrześcijańskiego w Afryce
gliptyka – sztuka rzeźbienia i rytowania reliefów w kamieniach szlachetnych i półszlachetnych oraz wykonywanie niewielkich rzeźb
jurysprudencja – nauka prawa
kwestura - dział zajmujący się księgowością uczelni.
luperkalia – dawne rzymskie święto religijne; stanowią pierwowzór dzisiejszych Walentynek.
optymaci – to stronnictwo ludzi bogatych, sprzeciwiających się reformą braci Grakchów
popularowie – zwolennicy reform braci Grakchów.
kolonat – system eksploatacji ziemi, który wykształcił się w I w. n.e. w Imperium Rzymskim
pryncypat – forma rządów w okresie Cesarstwa Rzymskiego wprowadzona po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta. Władza skupiona była w rękach jednostki przy zachowaniu pozorów instytucji republikańskich.
Romanizacja – proces polegający na rozpowszechnianiu się kultury rzymskiej i języka łacińskiego na terenach podbitych przez Rzymian. Proces ten wywarł dominujący wpływ na kształt cywilizacji Zachodu.
synod – zebranie przedstawicieli duchowieństwa i świeckich w kościołach chrześcijańskich.
termy – łaźnie rzymskie, to kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach. Przy wejściu do term, przyjmowano od wchodzących pieniądze, kosztowności do depozytu.
forum - centrum życia publicznego
ekwici – bogaci przedsiębiorcy, kupcy, właściciele majątków ziemskich, publikanie, służyli w armii.etruskowie – plemiona na Półwyspie Apenińskim. Prawdopodobnie jako pierwsi mieli kalendarz rzymski. Posiadali 12 miast-państw i rywalizowali z Grecją o ziemie południowej części Półwyspu Apenińskiego. Rozegrali jedną z największych bitew morskich między Grekami a Etruskami u wybrzeży Korsyki w 540r. p.n.e.. 30 lat później Grecy pokonali Etrusków. Wtedy Etruskowie rozpoczęli przyjmować kulturę, język i zwyczaje greckie.
gepidzi – plemiona barbarzyńskie, które wielokrotnie najeżdżały Imperium Rzymskie.
goci – plemiona, które osiadły się nad Morzem Czarnym i dolnym Dunajem, razem z plemionami barbarzyńskimi najeżdżali na Imperium Rzymskie. W wyniku najazdów Rzymianie opuścili Dację, którą zawładnęli Goci.
hunowie – plemiona przebywające w okolicach Chin. Wyruszyli na zachód i doprowadzili do przemieszczenia się gotów w kierunku granic Rzymu oraz innych plemion (wandale, sweby, alany) , które sforsowały granicę na Renie i zaatakowały Galię, a następnie przedostały się na Półwysep Iberyjski.
latynowie – 1 brak prawa głosu i piastowania urzędów w Rzymie, z czasem otrzymali obywatelstwo rzymskie 2 plemiona należące do Italików, utworzyli ok. VI w. p.n.e. Związek Latyński
ludność prowincji – brak praw, obowiązek płacenia wysokich podatków, władzę wojskową o sądową sprawował namiestnik prowincji.
nobilowie – warstwa społeczna ukształtowana w III w. p.n.e. i składająca się z potomków rodów patrycjuszowskich i najbogatszych rodów plebejskich; sprawowali najwyższe urzędy i ograniczali do nich dostęp osobom spoza swojej warstwy
niewolnicy – nie posiadali osobowości prawnej, nie mogli zawrzeć prawomocnego małżeństwa. Zatrudniani jako służba domowa lub w wielkich majątkach ziemskich, kopalniach itp.
patrycjusze – członkowie bogatych rodów mających prawo zasiadania w senacie
plebejusze – ludność wolna, ale początkowo pozbawiona praw obywatelskich (ich sytuacja uległa zmianie po ogłoszeniu prawa XII tablic.)
proletarianie – w starożytnym Rzymie warstwa najuboższych nie mających ziemi obywateli wolna w zasadzie od podatków i służby wojskowej, u schyłku republiki w znacznym stopniu utrzymywana przez państwo.
sprzymierzeńcy – zakaz prowadzenia wojen i samodzielnej polityki zagranicznej, mieli obowiązek dostarczenia wojska i danin.
wyzwoleńcy – niewolnic objęci wolnością przez pana, lub wykupieni z niewoli, mieli ograniczone prawa obywatelskie
wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich.
wizygoci - lud germański, odłam gotów
Alaryk - dowódca wojsk wizygockich dokonał inwazji na Italię i zakupił Rzym
Brutus i Kasjusz – mordercy Gajusza Juliusza Cezara
Cyceron – jeden z najwybitniejszych pisarzy politycznych. Swoje życie poświęcił działalności dla dobra państwa.
Dioklecjan – cesarz który przeprowadził gruntowną reformę państwa tworząc system zwany tetrarchią (jedna osoba nie jest w stanie władać tak rozległym terytorium więc wyznaczył współrządcę i powierzył mu zachodnią część państwa).
Domicjan – zasiadł na tronie po śmierci swojego brata Tytusa, zarzucił tradycyjną współpracę princepsa z senatem i zaczął przekształcać ustrój w absolutystyczny. Został zamordowany.
Fabiusz Kunktator – wódz rzymski w II wojnie punickiej, stosował taktykę wojny podjazdowej. W ten sposób armia rzymska zwyciężyła w kilku bitwach.
Gajusz Juliusz Cezar- dobry polityk i sprawny dowódca, wprowadził reformy które osłabiły pozycję senatu i ujednoliciły administrację na terenie Italii, zrównał prawa obywatelskie wolnej ludności. Takiej polityki nie akceptowali arystokraci, więc doprowadzili do zabójstwa cezara w 44r. p.n.e..
Gnejusz Pompejusz – zawarł sojusz razem z Gajuszem Juliuszem Cezarem oraz Markiem Krassusem. Przeprowadził wojnę domową przeciwko Juliuszowi Cezarowi. Został zamordowany w Egipcie.
Grakchus Tyberiusz – trybun państwowy w starożytnym Rzymie, przeprowadził reformę rolną (m.in. rozdanie bezrolnym chłopom ziemi publicznej lub ziemi odebranej bogatym, próbował nadać obywatelstwo sprzymierzeńcom Rzymu; za co został zamordowany)
Grakchus Gajusz – trybun ludowy, przeprowadził ustawę o rozdawnictwie zboża przez państwo, ekwici otrzymali prawo rozpatrywania spraw o nadużycia finansowe w prowincjach, próbował nadać obywatelstwo sprzymierzeńcom Rzymu; za co został również zamordowany)
Hadrian – współrządca Rzymu, razem z Trajanem; rozszerzył kompetencje rady cesarskiej, zmodernizował cesarską kancelarię.
Hamilkar Barkas – wódz kartagiński, wyruszył na podbój Hiszpanii podczas I wojny punickiej. Zdobył bogate łupy i dochody z kopalń hiszpańskich, które pozwoliły mu na spłatę kontrybucji. Miał syna Hannibala.
Hannibal – syn Hamilkara Barkas. W 218r. p.n.e. zajął miasto Sagunt (sprzymierzone z Rzymem), co stało się bezpośrednią przyczyną II wojny punickiej. Był wybitnym wodzem. Przegrał w bitwie pod Zamą. Osłabił swoją ojczyznę Kartaginę.
Horacy – poeta liryczny tworzący swoje dzieła w złotym wieku poezji rzymskiej za panowania cara Oktawiana Augusta.
Justynian – cesarz rzymski, stworzył zbiór praw zwany Kodeksem Justyniana.
Kaligula Gajusz – następca Tyberiusza. Nie był zbyt zdolnym politykiem i państwo pogrążało się w chaosie. Podobnie urzędowali również Klaudiusz (za jego panowania w 43r. p.n.e. rzymskie legiony wkroczyły do Brytanii, opanowując w ciągu następnych lat jej południową i środkową część) i Neron. (oskarżył w 64r. n.e. gminę Rzymu za podpalenie miasta)
Karakalla – rzymski cesarz, w 212r. n.e. w specjalnym edykcie nadał rzymskie obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium. Dzięki upowszechnieniu rzymskiej kultury, języka, religii i prawa, całe ogromne państwo osiągnęło względną jednolitość.
Kommodus – syn Marka Aureliusza, objął władzę po śmierci ojca; nie odbudował potęgi finansowej i militarnej państwa, trwonił ogromne sumy na budownictwo oraz igrzyska.
Konstancjusz, Konstans, Konstantyn II – synowie Konstantyna Wielkiego, obalili testament ojca i podzielili państwo między siebie. Prowadzili między sobą wojny domowe.
Konstantyn Wielki – cesarz rzymski, udała się mu zjednoczyć państwo i skupił władzę w jednych rękach. W 330r. przeniósł stolicę państwa do Bizancjum. Miastu nadał nazwę Konstantynopol.
Maksymian – dowódca, został wyznaczony przez Dioklecjana na współrządcę i dostał zachodnią część państwa.
Marek Antoniusz – jeden z stronników w II triumwiracie. Prowadził wojny domowe, a w kulminacyjnym momencie sprzymierzył się z królową Egiptu Kleopatrą VII. Razem z ukochaną Kleopatrą popełniają samobójstwo.
Marek Aureliusz – cesarz w latach 161-180r. n.e., prowadził wiele kampanii wojennych, w jednej dotarł aż na Słowację. Był filozofem. Doprowadził do całkowitego wyczerpania finansowego państwa.
Marek Krassus – jeden z stronników w pierwszym triumwiracie. Po jego śmierci układ rozpada się.
Marek Lepidus – jeden z stronników w drugim triumwiracie. Po jego śmierci układ rozpada się.
Mariusz Gajusz – konsul; ok. 105r. p.n.e. przekształca armię na ochotniczą armię zawodową.
Myrtis – sławna poetka rzymska
...
mf99