Układ oddechowy- systema respiratorium
- oddychanie należy do podstawowych przejawów życia i ma na celu dostarczenie organizmowi tlenu i wydalenie dwutlenku węgla
- wymiana ta odbywa się w pęcherzykach płucnych i nosi nazwę oddychania zewnętrznego
- oddychanie wewnętrzne z kolei odbywa się w tkankach
- transportem gazów zajmują się krwinki czerwone
- w układzie oddechowym wyróżnia się drogi oddechowe- które ogrzewają, oczyszczają i nawilżają powietrze, płuca- w których zachodzi proces wymiany gazowej
- w środkowej części dróg oddechowych, w krtani- powstaje dźwięk, który może być zmieniany w jamie ustnej w mowę artykułowaną
- stąd krtań stanowi granicę między drogami oddechowymi górnymi, a drogami oddechowymi dolnymi
- do dróg oddechowych górnych należą: nos, jama nosowa, gardło
- a drogi oddechowe dolne tworzą: krtań, tchawica, oskrzela
- na końcu dróg oddechowych są płuca
Drogi oddechowe górne
Nos zewnętrzny- nasus externus
- leży w środkowej części twarzy i ma kształt zbliżony do trójściennej piramidy
- nos zewnętrzny oparty jest na kostnym ograniczeniu otworu gruszkowatego czaszki
- na nosie zewnętrznym wyróżnia się: nasadę nosa (radix nasi)- położoną w okolicy między oczodołami, przechodzącą w grzbiet nosa (dorsum nasi)- który oddziela od siebie powierzchnie boczne, które poszerzają się tworząc ruchome skrzydła nosa (alae nasi)
- grzbiet zakończony jest końcem nosa (apel nasi)- położonym w rejonie podstawy nosa
- w tej okolicy znajdują się nozdrza przednie (nares), które są wejściem do jamy nosowej
- wyróżnia się najczęściej trzy typy nosa: prosty, wypukły i wklęsły
- o kształcie nosa decydują chrząstki
- chrząstki położone są w przedłużeniu kostnej podstawy nosa, tj. otworu gruszkowatego
- do większych chrząstek należą: chrząstka przegrody nosa- która uzupełnia od przodu kostną przegrodę nosa, od tyłu przylega do lemiesza i blaszki pionowej kości sitowej
- chrząstka boczna nosa- która położona jest w środkowej okolicy bocznej ściany nosa
- chrząstka skrzydłowa większa- która położona jest w okolicy końca nosa i skrzydła nosa
- wolne przestrzenie między chrząstkami uzupełnia błona tkanki łącznej włóknistej
- nos zewnętrzny pokryw skóra, która zawiera gruczoły łojowe i potowe
- w okolicy nozdrzy przednich skóra przedłuża się na tzw. przedsionek nosa (vestibulum nasi), którego tylną granicę tworzy próg nosa (limen nasi)
- skóra przedsionka nosa posiada krótkie, sztywne włosy, chroniące przed większymi cząsteczkami ciał obcych powietrza wdechowego
UNACZYNIENIE
- nosa pochodzi od tętnic szyjnych zewnętrznej i wewnętrznej
UNERWIENIE
- włókna nerwowe pochodzą od nerwu twarzowego i gałęzi nerwu trójdzielnego
Jama nosowa- cavum nasi
- jamę nosową wyznaczają nozdrza przednie (nares) i nozdrza tylne (choane)
- jama nosowa podzielona jest na dwie przestrzenie przegrodą nosa
- mniejsza, przednia część jamy nosowej do przedsionek nosa (vestibulum nasi)
- większa, tylna część stanowi jamę nosową właściwą (cavum nasi propria)
- granicę między nimi wyznacza próg nosa
- w każdej połowie nosa wyróżnia się 4 ściany: górną, dolną, przyśrodkową i boczną
- ściana górna- to wąska przestrzeń, z przodu ograniczona grzbietem nosa, następnie blaszką sitową kości sitowej, a od tyłu trzonem kości klinowej
- ściana dolna- czyli dno jamy nosowej, jest jednocześnie podniebieniem jamy ustnej
- ściana przyśrodkowa- to przegroda nosa, w tylnej części utworzona przez blaszkę kości sitowej i lemiesz, a do przodu tworzy ją chrząstka przegrody nosa i część błoniasta przegrody nosa
- ściana boczna nosa- położone są na niej 3 małżowiny nosowe: dolna, środkowa i górna, które dzielą boczną przestrzeń jamy nosowej na przewody nosowe: dolny, środkowy i górny
- przewód nosowy dolny (meatus nasi interior)- wyznaczony jest przez dno jamy nosowej i małżowinę nosową dolną i do niego uchodzi przewód nosowo- łzowy
- przewód nosowy środkowy (meatus nasi medius)- ogranicza go małżowina nosowa dolna i środkowa, położony jest w tym przewodzie rozwór półksiężycowaty (hiatus semilunaris)- do którego uchodzą zatoka szczękowa, zatoka czołowa oraz przednie komórki sitowe
- przewód nosowy górny (meatus nasi superior)- leży powyżej małżowiny nosowej środkowej, a uchodzą do niego komórki sitowe tylne oraz zatoka klinowa
- zatoki przynosowe (sinus paranasales)- znajduje się w powietrznych kościach czaszki i są parzyste
- wszystkie zatoki mają ujście w jamie nosowej
- są to: zatoka szczękowa- położona w trzonie szczęki, zatoka czołowa- zmienna pod względem kształtu i wielkości, zatoka sitowa- która składa się z komórek sitowych i tworzy błędnik sitowy, zatoka klinowa- leży w trzonie kości klinowej i zmienna jest pod względem kształtu i wielkości
BŁONA ŚLUZOWA
- błona śluzowa jamy nosowej różnicuje się na dwie części: błonę śluzową okolicy oddechowej i błonę śluzową okolicy węchowej
- błona śluzowa okolicy oddechowej wyściela przeważającą część jamy nosowej i zrasta się z okostną lub ochrzęstną
- niewielka okolica węchowa położona jest w rejonie małżowiny nosowej górnej i ciągnie się do sklepienia nosa
Krtań- larynx
- położona jest w okolicy szyi, poniżej kości gnykowej, z którą łączy się błoną tarczowo- gnykową
- krtań przykryta jest przez mięśnie podgnykowe
- u góry krtań łączy się z gardłem a u dołu przechodzi w tchawicę
- ruchomy szkielet krtani tworzą chrząstki połączone ze sobą stawami, więzadłami i mięśniami
- oprócz szkieletu krtani wyróżnia się: jamę krtani, wyścieloną błoną śluzową
- do chrząstek krtani należą chrząstki nieparzyste: nagłośniowa, tarczowa i pierścieniowata oraz parzyste: chrząstka nalewkowata
- chrząstka nagłośniowa (cartilago epiglottica)- położona jest najwyżej, pod nasada języka
- większa, dolna część połączona jest więzadłem z chrząstkowa tarczową, natomiast szerszą częścią chrząstka skierowana jest do gardła
- chrząstka zbudowana jest z tkanki łącznej sprężystej, błona śluzowa chrząstki przechodzi w fałd nagłośniowo- nalewkowy
- chrząstka nagłośniowa jest podłożem nagłośni
- chrząstka tarczowata (cartilago thyroidea)- składa się z dwóch płytek czworobocznych połączonych pod kątem rozwartym do tyłu
- brzeg górny jest wysunięty do przodu i ma wcięcie tarczowe górne
- po bokach brzeg górny przechodzi w parzysty róg górny
- na brzegu dolnym jest róg dolny z powierzchnią stawową dla chrząstki pierścieniowatej
- chrząstka pierścieniowata (cartilago cricoidea)- najniżej położona, płytką skierowana do tyłu, a łukiem do przodu
- po bokach brzegu górnego płytki są powierzchnie stawowe dla chrząstek nalewkowatych
- chrząstki nalewkowate (cartilago arytenoideae)- położone są w tylnej ścianie krtani, na płytce chrząstki pierścieniowatej
- chrząstka skierowana jest podstawą w dół, a wierzchołkiem do góry
- w rejonie podstawy od strony bocznej jest wyrostek mięśniowy, a od strony przednio- przyśrodkowej- wyrostek głosowy
POŁĄCZENIE CHRZĄSTEK KRTANI
- połączenie stawowe krtani występuje między chrząstkami tarczowatą, a pierścieniowatą i nalewkowatą
- ruchy w tych stawach regulują napięcie fałdów głosowych
- ruch w stawie pierścienno- tarczowym to przesuwanie się chrząstki tarczowatej do przodu lub tyłu
- w stawach pierścienno- nalewkowych ruch ten polega na przesuwaniu się chrząstek nalewkowych do przodu lub tyłu, do boku lub przyśrodkowo, są też ruchy obrotowe
MIĘŚNIE WŁASNE KRTANI
- za ruchy chrząstek w krtani i wytwarzanie głosu odpowiedzialne są mięśnie własne krtani należące do mięśni poprzecznie prążkowanych
- można je podzielić na cztery grupy:
- mięśnie zwężające szparę głośni: m.pierścienno- nalewkowy boczny, m.tarczowo-nalewkowy, m.nalewkowy
- mięśnie poszerzające szparę głośni: m.pierścienno- nalewkowy tylny
- mięśnie napinające fałdy głosowe: m.głosowy, m.pierścienno- tarczowy
- mięśnie nagłośni, które zamykają wejście do krtani i chronią drogę powietrzna: m.tarczowo- nagłośniowy, m.nalewkowo- nagłośniowy
MIĘŚNIE ZEWNĘTRZNE KRTANI
- poruszają krtań do góry lub do doły, w przód lub nieznacznie do tyłu
- ruchy te zachodzą podczas połykania, mowy lub śpiewu
- są to mięśnie podgnykowe i nadgnykowe
- w ścianie krtani występuje stożek sprężysty zbudowany z tkanki łącznej sprężystej
- stożek ten rozciąga się od chrząstki tarczowatej i pierścieniowatej do chrząstki nalewkowatej
- zgrubiałe brzegi górne stożka tworzą więzadła głosowe
- więzadła głosowe biegną od wewnętrznej powierzchni chrząstki tarczowatej do tyłu do chrząstki nalewkowatej i tworzą podłoże fałdów głosowych
- ponadto jest również więzadło przedsionkowe, utworzone przez dolny brzeg błony czworokątnej
- oba wymienione więzadła stanowią podłoże fałdu przedsionkowego
- jama krtani- ma kształt klepsydry piaskowej
- w jamie krtani wyróżnia się trzy piętra: górne, środkowe i dolne
- piętro górne to przedsionek krtani, który u góry łączy się z gardłem otworem zwanym wejściem do krtani, a u dołu dochodzi do fałdów przedsionkowych
- wejście do krtani ogranicza do przodu i góry nagłośnia, po bokach fałd nalewkowo- nagłośniowy, od tyłu chrząstki nalewkowate
- piętro środkowe jest krótkie
- granicę wyznaczają u góry fałdy przedsionkowe, u dołu fałdy głosowe
- między fałdami po każdej stronie leży zachyłek zwany kieszonką krtaniową
- fałdy głosowe- biegną w kierunku przednio tylnym i tworzą głośnię
- fałd głosowy składa się z więzadła głosowego i mięśnia głosowego
- fałdy te też zwane są wargami głosowymi i wraz ze szparą głośni tworzą narząd głosu
- piętro dolne tworzy jamę podgłośniową, której rusztowaniem jest stożek sprężysty
- jama ta u dołu przechodzi w tchawicę
- błona śluzowa krtani jest pokryta nabłonkiem migawkowym z wyjątkiem fałdów głosowych
- krtani pochodzi od tętnicy szyjnej wewnętrznej i tętnicy podobojczykowej
- pochodzi od nerwu krtaniowego górnego i dolnego
Drogi oddechowe dolne
Tchawica- trachea
- jest cewą łączącą krtań z oboma oskrzelami głównymi
- położona jest w dolnej części szyi i w górnej części klatki piersiowej, tuż za mostkiem, a przed przełykiem
- tchawica u dołu dochodzi do wysokości IV, V kręgu piersiowego
- tchawicy towarzyszą duże pnie tętnicze i żylne
- długość tchawicy wynosi około 10 cm, a średnica- około 2 cm
- ściana tchawicy składa się z trzech warstw: wewnętrznie położonej błony śluzowej, środkowej błony włóknistej i błony zewnętrznej
- wyścielająca tchawicę jest pokryta nabłonkiem migawkowym
- zawiera liczne gruczoły tchawicze - ruch migawek skierowany jest do krtani
- w warstwie środkowej, która tworzy błona włóknista są chrząstki tchawicze
- chrząstki te skierowane są do przodu, a z tyłu są otwarte
- chrząstki połączone są więzadłami obrączkowymi
- w tylnej ścianie tchawicy pozbawionej chrząstek jest ściana błoniasta
- tchawica kończy się rozdwojeniem tchawicy
- ostatnia chrząstka ma strzałkowo ustawioną listewkę i tworzy ostrogę tchawicy
Oskrzela główne- bronchi principales
- w miejscu rozdwojenia tchawica przechodzi w dwa oskrzela główne- prawe i lewe- tzw. oskrzela zewnątrzpłucne oraz ich dalsze odgałęzienia w obrębie płuc, czyli oskrzela wewnątrzpłucne- które tworzą drzewo oskrzelowe
- oskrzele główne prawe biegnie w przedłużeniu tchawicy, jest krótsze
- oskrzele główne lewe ma przebieg bardziej poziomy, jest dłuższe i węższe
- oba oskrzela kierują się w dół i do boku, do wnęk płuc
- ściany oskrzeli głównych są zbudowane podobnie jak ściany tchawicy
- tchawicy w części szyjnej pochodzi od t.tarczowej dolnej
- część piersiowa tchawicy i oskrzela unaczyniają gałęzie oskrzelowe z t.piersiowej wewnętrznej
UNERWIENIA
- pochodzi od nerwu błędnego i gałęzi z pnia współczulnego
Płuca- pulmones
- zachodzi w nich proces wymiany gazowej określany jako oddychanie zewnętrzne
- wymiana tlenu i dwutlenku węgla odbywa się w pęcherzykach płucnych na zasadzie różnic ciśnienia parcjalnego gazów między powietrzem pęcherzykowym, a krwią zawartą w naczyniach włosowatych ściany pęcherzyków płucnych
- dlatego odróżnia się drzewo skrzelowe służące do przewodzenia powietrza od zespołu pęcherzyków płucnych
- płuca położone są w jamie klatki piersiowej
- płuc przylegają do ścian klatki piersiowej, a od dołu do przepony
- przestrzeń między oboma płucami zwana jest śródpiersiem (mediastinum), w którym jest wiele narządów
- barwa płuc zmienia się wraz z wiekiem
- tkanka płuca jest miękka i gąbczasta, a zarazem mocna i sprężysta
- oba płuca obejmują serce i przyjmują kształt stożka
- w budowie zewnętrznej płuca wyróżnia się:
- podstawę płuca- szeroką, wklęsłą, przylegającą do przepony
- szczyt płuca- zaokrąglony, skierowany ku górze do otworu górnego klatki piersiowej i wypełnia osklepek opłucnej
- trzy brzegi: przedni, dolny i tylny- oddzielają od siebie trzy powierzchnie płuca: przeponowa, śródpiersiową i żebrową
- trzy powierzchnie: żebrową- największą, mocno wypukłą i przylegającą do żeber, śródpiersiową oraz przeponową
- na powierzchni śródpiersiowej znajduję się wnęka płuc- położona przyśrodkowo
- wnęka płuc zawiera wiele tworów objętych wspólną nazwą korzenia płuc, są to:
- oskrzela główne
- tętnica płucna
- żyła płucna
- tętnice i żyły oskrzelowe
- naczynia chłonne i węzły położone we wnęce
- nerwy
- korzeń płuca obejmuje opłucna
- na powierzchni śródpiersiowej do przodu od wnęki jest wycisk sercowy
- na brzegu przednim płuca lewego znajduje się wcięcie sercowe, które jest przedłużeniem wycisku sercowego
- głębokie szczeliny dzielą płuca na płaty (lobi)
- w płucu lewym występuje szczelina skośna, która kieruje się od tyłu i góry do przodu i w dół
- dzieli ona płuco na dwa płaty górny i dolny
- w płucu prawym oprócz szczeliny skośnej występuje szczelina pozioma
- wymienione szczeliny oddzielają: płat dolny- największy, płat środkowy- najmniejszy i płat górny
- tkanka łączna wiotka wytwarza w płucu przegrody łącznotkankowe, które dzielą płaty na mniejsze jednostki zwane segmentami oskrzelowo- płucnymi
- w każdym płucu występuje dziesięć takich segmentów
- mają one własne oskrzele
- segmenty te dzielą się na podsegmenty, małe płaciki i na grona
Drzewo oskrzelowe- arbor bronchialis
- oskrzele główne po wejściu do wnęki płuc dzieli się na oskrzela płatowe: w prawym płucu trzy, w lewym dwa
- oskrzela płatowe rozgałęziają się na oskrzela segmentowe – po dziesięć w każdym
- oskrzela płatowe dolne każdego płuca oddają po pięć oskrzeli segmentowych: oskrzele segmentowe górne, segment podstawny przedni, tylny, boczny i przyśrodkowy
- płat płucny środkowy płuca prawego ma dwa segmenty: boczny i przyśrodkowy
- płat płucny górny prawy obejmuje trzy segmenty: szczytowy, tylny i przedni
- płat płucny górny lewego płuca zawiera cztery lub pięć segmentów: szczytowy, tylny, przedni, języczka górny i dolny
- dalszy podział oskrzeli wiąże się z ich coraz mniejszą średnicą
- ostatnim odcinkiem drzewa oskrzelowego są oskrzeliki
- ściany os...
bukajje