Browarnictwo w Prusach Królewskich.pdf

POLSKA AKADEMIA NAUK

INSTYTUT HISTORII KULTURY MATERIALNEJ

Andrzej Klonder

BROWARNICTWO

W PRUSACH KRÓLEWSKICH

(2 połowa XVI-XVII w.)

WROCŁAW WARSZAWA KRAKÓW GDAŃSK ŁÓDŹ

ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH

WYDAWNICTWO

POLSKIEJ

AKADEMII

NAUK

1983

Publikację opiniowali do druku

ANTONI MĄCZAK. i ZENON GULDON

Praca wykonana w ramach problemu MR III 5

Okładkę projektowała Anna Płotnicka

Redaktor Wydawnictwa Urszula Sagan

Redaktor techniczny Elżbieta Garncarczyk

Printed in Poland

ISBN 83-04-01413-0

Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo. Wrocław 1983.

Nakład: 700 egz. Objętość: ark. wyd. 10,40. ark. druk. 10.13. ark. AI-14.

Papier offset. kl. III. 70 g. 70 « 100. Oddano do drukarni 19 V 1983.

Druk ukończono w czerwcu 1983. Wrocławska Drukarnia Naukowa.

Zam. 111/83 — H-9. Cena zł 90 —

SPIS TREŚCI

I. LITERATURA, ŹRÓDŁA, PROBLEMY BADAWCZE

II. SPOŁECZNA ORGANIZACJA PIWOWARSTWA W PRUSACH

KRÓLEWSKICH

Elbląg

Gdańsk i Toruń

Małe miasta

Handel piwem w mieście

Społeczna organizacja piwowarstwa na wsi pruskiej

III. TECHNIKA PRODUKCJI

IV. ROZMIARY I TENDENCJE ROZWOJOWE РRОDUКСЛ PIWA. .

V. PIWO JAKO ELEMENT POŻYWIENIA

Gatunki piwa w Prusach

Ceny piwa

114

Piwo a inne napoje alkoholowe

131

Piwo jako składnik dziennego wyżywienia

138

Formy konsumpcji piwa

142

Kultura konsumpcji piwa

147

ZAKOŃCZENIE

154

ZUSAMMENFASSUNG

157

I. LITERATURA, ŹRÓDŁA, PROBLEMY BADAWCZE

Literatura dziejów piwowarstwa i propinacji w Prusach Królewskich

XVI i XVII w. jest uboga. Właściwie można tu wymienić 1 pozycję. Maria

Bogucka w artykule "Elementy wczesnego kapitalizmu i preburżuazji w

gdańskim browarnictwie XV-XVIII w." ("Zapiski Historyczne", t. 21, 1956,

s. 65-113) zajęła się całokształtem zagadnień gdańskiego piwowarstwa,

przedstawiając wzrost liczebności grupy producentów piwa, jej podział

na właścicieli browarów i najemnych piwowarów oraz odrębny cech sło-

downików. Analizowała też rozmieszczenie zakładów piwowarskich w

obrębie miasta i organizację zaopatrzenia w surowce. Na podstawie da

nych o przemiale słodu próbowała oszacować wielkość produkcji.

Przedstawiła też problemy eksportu gdańskiego piwa. Stosunkowo naj

mniej uwagi poświęciła technicznej stronie produkcji, wyposażeniu bro

warów itp. Obszernie omówiła natomiast konflikty browarników z radą

miejską. Artykuł M. Boguckiej ma podstawowe znaczenie w badaniach

nad piwowarstwem w Prusach, szczególnie w wielkich miastach. Podej

mując jednak bardzo dużo interesujących zagadnień, wiele z nich autor

ka potraktowała powierzchownie.

Z problematyką piwowarstwa w Prusach, niekiedy w dość szerokim

zakresie, spotykamy się w licznych monografiach miast oraz w pracach

poświęconych historii społeczno-gospodarczej tego regionu 1 . Spośród

nich wszechstronnym podejściem do zagadnień piwowarstwa wyróżnia

się praca S. Gierszewskiego, "Struktura gospodarcza i funkcje rynkowe

mniejszych miast województwa pomorskiego w XVI-XVII wieku", Gdańsk

1966. Autor szeroko omówił prawne podstawy, na jakich opierała się

organizacja produkcji piwa w tych miastach, krócej jej bazę techniczną.

1 Np. E. Carsten n, "Geschichte der Hansestadt Elbing",

Elbing 1937; "Dzieje Torunia", Toruń 1933; X. F r o e 1 i с h, "Ge

schichte der Graudenzenen Kreises", Danzig 1884; S. G i e r s z e-

w s к i, "Życie gospodarcze Tolkmicka jako królewszczyzny ( 1569—

-1772)", "Rocznik Elbląski", t. V, 1972, s. 159-173; K. G ó r s к i,

"Dzieje Malborka", Gdynia 1970; E.G. Kerstan n, "Die Geschich

te des Landkreises Elbing", Elbing 1925.

Podał dane o dostawach surowca, liczbie browarów, cechach piwowar

skich. Interesujące są jego wywody na temat zajazdów i szynków w ta

kich miastach, jak np. Hel. Specjalną wartość mają rozważania nad za

sięgiem rynku zbytu na piwo miejskie. Autor omówił walkę miast ze sta

rostami i pozostałą szlachtą o rynek wiejski. Jeszcze w XVII w. produk

cja miast nie była całkowicie wyparta ze wsi. Praca zaopatrzona jest

w tabele zawierające m.in. dane o liczebności piwowarów i szynkarzy

w poszczególnych miastach i o wpływach podatkowych z piwowarstwa.

Poświęcone browarnictwu fragmenty pracy Gierszewskiego są jednak

przede wszystkim udanym studium prawno-organizacyjnej strony piwo

warstwa oraz jego tendencji rozwojowych. Do pozostałych części Prus

Królewskich brak podobnego opracowania. Inne prace dotyczące piwo

warstwa nie mają już pretensji do choćby naszkicowania całokształtu

tych zagadnień.

Najmniej wiemy o samej technice produkcji, wyposażeniu i organiza

cji pracy w browarze, słodowni, młynie słodowym, o zróżnicowaniu me

tod produkcyjnych w zakładach wielkich i mniejszych miast oraz na wsi.

Jedynie M. Bogucka podaje kilka receptur piwowarskich w szkicu oma-

wiającym technikę rzemiosł w Gdańsku XVII w., J. Szpak w pracy "Kie

runki produkcji dworskiej w ekonomii malborskiej w XVI w.. Wrocław

1972, opisuje wyposażenie młynów i browarów zamkowych w Malborku.

Lepiej niż zagadnienia techniczne jest opracowana związana z piwowar-

stwem problematyka ekonomiczna.

Krótkie, lecz istotne rozważania o wielkości produkcji, cenach su

rowca i gotowego piwa, wreszcie o podstawach prawnych i organizacji

sprzedaży tego trunku na Żuławach Malborskich i w samym Malborku

zawarł w pracy o tamtejszym gospodarstwie chłopskim A. Mączak. Zwró

cił przy tym uwagę na wyjątkową rolę propinacji w gospodarce miasta

Malborka. Podobnymi problemami zajęli się J. Szpak i A. Piątkowski;

ten ostatni w posiadłościach Elbląga 2 . Omówienie znaczenia browarnic

twa dla gospodarki miasta, widzianego przez pryzmat dochodów kamlarii,

można znaleźć w dotyczących Gdańska pracach M. Foltza 3 . O powsta-

2 . A. M ą с z a k, "Gospodarstwo chłopskie na Żuławach malborskich

w początkach XVII w.", Warszawa 1962; tenże, "Mieszkańcy Malbor

ka w 1570 г.", "Zapiski Historyczne", t. XXV, z. 3-4, s. 9-41; A. P i ą-

t к o w s к i, "Posiadłości ziemskie miasta Elbląga w XVII-XVIII w.",

Wrocław 1972; J. S z p a k, "Studia nad stosunkami rynkowymi w eko

nomii malborskiej w XVI w.", Malbork 1976.

3 . M. F o 1 t z, "Geschichte des Danziger Stadthaushalts", Danzig

1912.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: