WYKŁAD 2
BADANIA LABORATORYJNE, ZASADY POBIERANIA MATERIAŁU, BŁĘDY PRZEDLABORATORYJNE
TRYB ZLECANIA I WYKONYWANIA BADAŃ LABORATORYJNYCH:
1. Normalny:
a) w godzinach pracy laboratorium
b) zapewnia uzyskanie wiarygodnego wyniku (standardowe przygotowanie pacjenta)
2. Pilny (cito):
a) potrzebny natychmiast
b) wykonywane u chorych w stanach bezpośredniego zagrożenia życia
c) wykonywane przez cala dobę
d) ograniczone do parametrów których zmiany są niebezpieczne dla chorych (RKZ, K, Na, glukoza, mocznik, morfologia)
3. Dyżurowy
FORMULARZ ZLECENIA BADANIA LABORATORYJNEGO (SKIEROWANIE)
1. Dane pacjenta: nazwisko, imię, wiek, miejsce zamieszkania/ przychodnia, płeć, PESEL
2. Dane jednostki zlecającej badanie
3. Rodzaj materiału i jego pochodzenie
4. Zlecenie badania
5. Tryb wykonywania badania
6. Data i godzina pobrania materiału
PROCEDURY POBIERANIA MATERIAŁU DO BADAŃ LABORATORYJNYCH
1. Do badań wykonywanych rutynowo krew jest pobierana:
a) na czczo w 12-16h po posiłku (woda)
b) rano 6:00-8:00 (po wypoczynku nocnym)
c) w warunkach standardowej diety
d) przy zachowaniu spoczynku fizycznego i psychicznego
e) przed leczeniem lub przed zażyciem porannej dawki leku lub po odstawieniu leków
2. Do badania ogólnego mocz jest pozyskiwany:
a) z pierwszej porannej mikcji
b) z zachowaniem zasad jak w przypadku krwi
PROCEDURY POBIERANIA MATERIAŁU PONADTO ZAWIERAJĄ INFO. DOTYCZĄCE:
1. sposobu pobrania materiału (pozycja ciała, staza 1 min. , igła, wenflon)
2. rodzaju i objętości pobieranego materiału (liczba badań, jakie badania/ krew pełna, osocze, surowica)
3. kolejności pobierania próbek materiału
4. probówek lub pojemników na materiał i ich oznakowania (na probówce nie na korku)
1. przy każdym pacjencie stosuje nową parę rękawiczek jednorazowego użytku
2. weryfikuje tożsamość pacjenta
3. oznakowuje zgodnie ze zleceniem pojemnik z materiałem
4. sprawdza zgodność oznakowania ze zleceniem
TRANSPORT MATERIAŁU DO BADAŃ LABORATORYJNYCH
1. W ZAMKNIĘTYCH PROBÓWKACH LUB POJEMNIKACH
2. W ZAMKNIĘTYCH OPAKOWANIACH ZBIORCZYCH
3. W OKREŚLONYM CZASIE
4. W DOPUSZCZALNEJ TEMPERATURZE
MATERIAŁ BIOLOGICZNY:
1. krew: żylna, tętnicza, włośniczkowa
2. mocz
3. płyn mózgowo - rdzeniowy
4. płyny wysiękowe i przesiękowe
5. plwocina
6. ślina
7. kał
8. szpik kostny
9. treść żołądkowa
10. treść dwunastnicza
11. stopnie czystości pochwy
12. nasienie
13. płyn owodniowy
KREW:
1. żylna - pobrana przez pielęgniarki z żyły łokciowej, rzadziej z innych żył np. z
powierzchni dłoni lub żyły skroniowej
2. tętnicza - pobierana przez lekarzy lub doświadczona pielęgniarkę z tętnic: udowej,
podobojczykowej, ramiennej, promiennej, łokciowej (niebezpieczeństwo krwotoku);
badania RKZ i gazometrii
3. włośniczkowa- pobrana z opuszki palca, u noworodków przez nakłucie piętki, bieżąca
kontrola glikemii przy łóżku chorego, doraźne oznaczanie morfologii krwi,
u noworodków -badanie morfologii, bilirubiny.
WADY POBIERANIA I OZNACZENIE KRWI WŁOŚNICZKOWEJ:
1. brak możliwości powtórzenia badania
2. większe prawdopodobieństwo hemolizy krwi ingerującej w niektóre oznaczenia
3. różnice w wynikach w porównaniu z krwią żylną
4. gorsze warunki zachowania aseptyki pobierania
5. brak standaryzacji nakłucia (za głęboko, za płytko - zanieczyszcza się płynem
tkankowym), wynik niewiarygodny
1. krew pełna:
a) probówki z antykoagulantem (morfologia - EDTA.,gazometria - heparyna)
2. osocze - płyn po oddzieleniu elementów morfotycznych krwi pełnej
a) probówki z odpowiednim antykoagulantem (hemostaza - cytrynian sodowy; mleczany,
glukoza - fluorek sodu)
b) właściwa proporcja krew: antykoagulant gwarancją wiarygodnego wyniku (hemostaza
- cytrynian sodowy 1:9 obligatoryjnie).Dokładne wymieszanie krwi po pobraniu
(mikroskrzepy).
3. surowica - z wykrzepionej krwi po odwirowaniu odciągamy surowice (różni się od osocza
brakiem fibrynogenu i czynników zużywalnych w tworzeniu włóknika)
a) badania biochemiczne, serologia, próba krzyżowa
MOCZ:
1. badanie ogólne:
a) pierwsza poranna porcja moczu, po odpowiedniej toalecie
b) ze środkowego strumienia lub pobrana przez cewnik
c) dostarczona w ciągu 24 h do laboratorium
2. z dobowej zbiórki:
a) dokładnie w okresie 24 h badania ilościowe: elektrolitów, glukoza, białka
b) zbiórkę rozpocząć od 2 porannej porcji moczu, zakończyć na 1 porannej następnego
dnia
c) czyste naczynie przechowywać w chlodnym miejscu lub z dodatkiem konserwantów:
tymol, formalina(hamuje rozwój bakterii, rozkład komórek, związków chemicznych)
d) dostarczyć do laboratorium próbówkę 10-50 ml moczu, a podąć objętość całego
zebranego moczu
BŁĄD PRZEDANALITYCZNY:
l. błąd przedlaboratoryjny
a) niewłaściwe przygotowanie pacjenta
b) nieprawidłowości przy pobieraniu i opisaniu próbki
c) błędy w transporcie
2. błąd laboratoryjny:
a) czas oczekiwania próbki
b) sporządzanie list roboczych
b) rozdział materiału na stanowiska robocze
1. wysiłek fizyczny, stres: ¯glukozy, stęż.białka całkowitego, katecholamin, białkomocz
2. zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą: 10-15% st.białka całkowitego, Ca, liczby erytrocytów
3. wpływ żywienia (rodzaj objętość): glukozy (węglowodanowa), Na- wysokosolna, trójglicerydów, GGTP, MCV-alkohol
4. używki: CEA-alkohol, palenie
5. diagnostyka fizykalna: prolaktyny- badanie sutków, CK i mioglobiny- zastrzyki domięśniowe
6. fizjologiczne uwarunkowania pacjenta: wek, płeć, ciąża, miesiączka
1. zastosowanie niewłaściwego antykoagulantu lub w niewłaściwej proporcji (efekt rozcieńczenia)
2. niedokładne wymieszanie krwi z antykoagulantem(skrzepiki- ¯morfologii, ¯płytek, krzepniecie)
3. stosowanie niewłaściwej procedury odkażania (alkohol przy badaniu krwi na obecność alkoholu)
4. niewłaściwe użycie stazy max. 1 min., ucisk ok. 10min - Ht, Hb, pC02, białka
5. hemoliza (K+,LDH, FK):
a) użycie cienkich igieł
b) silne podciśnienie w probówce
c) pienienie się krwi
d) zamrożenie krwi
7. rozcieńczenie próbki:
a) pobranie z centralnych wkłuć
b) rozcieńczenie z powodu trwającej infuzji
c) ucisk miejsca nakłucia przy pobieraniu krwi włośniczkowej prowadzi do rozcieńczenia płynem
tkankowym
8. zanieczyszczenia próbek:
a) roztworami infuzyjnymi, ,nie pobierać z centralnych wkłuć - K+, glukoza
b) zanieczyszczenia mikrobiologiczne np. niedostateczna dezynfekcja
9. stężenie alkoholu zawyżone przez dezynfekcje skóry przy jego użyciu
3. zbyt późne oddzielenie surowicy:
K+ -w erytrocytach 15 x więcej niż w surowicy
LDH - 160 x więcej w erytrocytach
surowice oddzielić 30-60 min. po pobraniu (krzepnięcie zakończone)
metabolizm in vitro: we krwi :
¯glukozy, ¯alkoholu, mleczanu
4. niewłaściwa temperatura transportu lub przechowywania
5. zbyt długi czas transportu
6. wrażliwość na światło:
a) ¯ bilirubiny
b) ¯ witamin
Znajomość czynników wpływających i zakłócających fazę przedanalityczną może być decydująca dla uzyskania wiarygodnego wyniku i jej właściwej interpretacji.
2
paneth