płytki drukowane - pomysly.pdf - Elektronika-poradniki i itd - jojo5566

Forum Czytelników

F ORUM C ZYTELNIKÓW

Forum Czytelników ma służyć celom edukacyjnym, wymianie doświadczeń i pomysłów.

Zasady są następujące:

− publikujemy wyłącznie projekty opracowane samodzielnie i nigdzie dotychczas nie publikowane (należy

dołączyć stosowne oświadczenie z własnoręcznym podpisem);

− oprócz tekstu i rysunków, prosimy przysłać działający model lub jego fotografie (model odeślemy);

− publikacja projektu nie oznacza jego pozytywnej oceny przez redakcję EdW, lecz stanowi punkt wyjścia

do publicznej dyskusji nad proponowanym rozwiązaniem. Etap dyskusji nazywany “Dogrywką”, trwa dwa

miesiące. W tym czasie oczekujemy nie tylko listów z uwagami krytycznymi, ale przede wszystkim propozy−

cji innych, lepszych rozwiązań (tym razem wystarczy schemat z opisem działania układu);

− nagroda za opublikowany projekt wynosi 100 zł (brutto) za stronę artykułu w EdW. Nagroda nie zostanie

przyznana, jeśli “Dogrywka” wykaże, iż projekt stanowi plagiat. Jeśli w ”Dogrywce” zostaną zaproponowa−

ne lepsze rozwiązania, wówczas część nagrody (w proporcji uznanej przez redakcję EdW) zostanie przyzna−

na autorom lepszych rozwiązań.

Prosimy też o załączenie do projektu fotografii paszportowej i kilku zdań życiorysu.

Prosimy nie przysyłać opisów urządzeń, które powstały tylko na papierze, a nie zostały zrealizowane

w praktyce. Znamy się trochę na elektronice i wiemy, że większość takich układów nie będzie działać. Stąd

nasza prośba o model lub przynajmniej fotografię modelu.

W tym odcinku Forum prezentujemy doświadczenia Czytelników dotyczące samodzielnego wykonywania

płytek drukowanych. Z uwagi na specyficzną formę nie możemy wszystkim wymienionym kolegom zapro−

ponować honorariów autorskich.

Płytki drukowane

Apel przedstawiony w rubryce Poczta, wy−

wołał szeroki odzew Czytelników. Okazało się,

iż płytki wykonujemy na różne sposoby. Na

uwagę zasługują zwłaszcza doświadczenia naj−

młodszych Czytelników − okazuje się bowiem,

że potrafią oni wykonać porządne płytki cho−

dząc jeszcze do szkoły podstawowej. A cóż

dopiero starsi wiekiem hobbyści, którzy nabra−

li znacznego doświadczenia, staranności i cier−

pliwości...

Dziękujemy za listy, miłe słowa i pozdra−

wiamy wszystkich, którzy chwycili za pióro

i podzielili się swym doświadczeniem. Wiele

nadesłanych sposobów zasługuje na spopula−

ryzowanie lub choćby na wzmankę. Wartoś−

ciowych listów przyszło tak wiele, że w żaden

sposób nie możemy zamieścić wszystkich.

W sprawie płytek napisali m.in.: Tomasz

ciuk z Łosic, Paweł Szyiński

Paweł Szyiński z Częstochowy,

100% pewności, że niczego nie pominę. Mając

na płytce odbity przez kalkę obrys ścieżek za−

czynam malowanie lakierem do paznokci. Od−

powiednio przycięty pędzelek pozwala na ma−

lowanie nawet cienkich ścieżek.

Natomiast Andrzej Siwek

Adam Teżyk z Białogardu, Krzysztof Winkiel

Krzysztof Winkiel

z Koluszek i inni.

Najpierw podamy wskazówki podane przez

wymienionych kolegów, a potem przedstawi−

my kilka wybranych listów, pokazujących różne

podejścia do tematu.

Przygotowania

Do cięcia laminatu używamy piłki do meta−

lu, nożyc do blachy lub małej gilotyny.

Większość osób przykleja rysunek ścieżek

do płytki za pomocą taśmy samoprzylepnej

i punktuje, lub od razu wierci otwory. Inni sto−

sują metodę z kalką. Oto fragment listu W.

Andrzej Siwek z Ostrowia Wiel−

kopolskiego pisze: Kartkę z rysunkiem przykle−

jam do płytki, zmatowionej “zerowym” papie−

rem ściernym, za pomocą zwykłego kleju roś−

linnego. Klej taki trzyma około 3 godzin, dopóki

nie wyschnie. Ostrym punktakiem zaznaczam

puunkty wiercenia, następnie skalpelem lub

nożem do tapet zaznaczam przez papier kontu−

ry ścieżek, potem płytkę myję w ciepłej wo−

dzie. Do malowania ścieżek wykorzystuję nie−

dużą strzykawkę jednorazową, igłę stępiam

osełką pod bieżącą wodą. Płytki wychodzą su−

per, bo nacięcia zrobione nożem do tapet (naj−

lepszy) nie pozwalają na zacieki − małe zacieki

likwiduję. Farba nie może być za gęsta.

Inni nie zaznaczają ścieżek, tylko załatwiają

sprawę krócej: od razu przez papier wiercą ot−

wory, a ścieżki malują odręcznie na podstawie

rysunku mozaiki.

WW.

Adamczyka z Niedzicy, który przysłał też wyko−

naną przez siebie płytkę:

Na odtłuszczoną płytkę kładę kalkę maszy−

nową (ołówkowej nie znać), na kalkę kartkę

z rysunkiem ścieżek. Spinam, by nie było prze−

sunięć i zaznaczam dobrze piszącym długopi−

sem obrysy wszystkich ścieżek. W ten sposób

widzę, które ścieżki zaznaczyłem, a których

jeszcze nie − widoczny ślad długopisu daje

Tomasz

Biczak z Sosnowca, Przemysław Bober

Przemysław Bober z Tur−

Adam Chudziak z Włodawy, Paweł Gło−

Paweł Gło−

gowski z Łaska, Marcin Goch

Marcin Goch z Braniewa, Ar−

Ar−

Bartłomiej Kania

z Nowej Huty, Marcin Kupczak

Bartłomiej Kania

Marcin Kupczak z Częstocho−

wy, Marek Słupczyński

Marcin Kupczak

Marek Słupczyński z Płocka, Artur Ste−

Artur Ste−

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/96

orum Czytelników

ciuk

Paweł Szyiński

ciuk

Paweł Szyiński

Adam Teżyk

Andrzej Siwek

Adamczyka

Biczak

Przemysław Bober

Adam Chudziak

ka, Adam Chudziak

gowski

Marcin Goch

Ar−

kadiusz Kalicki

kadiusz Kalicki z Popław, Bartłomiej Kania

Marek Słupczyński

Forum Czytelników

Prawie wszyscy zwrócili uwagę na koniecz−

ność odtłuszczenia i dokładnego oczyszczenia

powierzchni miedzi. Używane są do tego ace−

ton, denaturat, zmywacz do paznokci, różne

rozpuszczalniki, ale okazuje się, iż wystarczy

proszek do szorowania, na przykład kuchenny

Ajax. Przed malowaniem ręce należy dobrze

umyć mydłem, aby nie zostawić tłustych od−

cisków palców.−

Na kwestię zachowania czystości przy wy−

twarzaniu płytek szczególną uwagę zwrócił

Maciej Sochaczewski

Ponieważ mimo wszystko często proble−

mem jest bicie wiertła, niektórzy do wiercenia

stosują szablon z blachy lub tworzywa sztucz−

nego.

Tomasz Tylus

Andrzej Siechniewicz z Cheł−

ma zaleca sposób malowania dość żmudny,

ale zapewniający znakomity efekt końcowy:

Płytkę maluję lakierem do paznokci. Naj−

pierw wiercę otwory. Punkty lutownicze wyko−

nuję grubą igłą do szycia. Zanurzam igłę w la−

kierze i wkładam ją powoli do otworu w płytce

dotąd, aż uzyskam odpowiednio duży punkt.

To dobra metoda, bo mogę kontrolować wiel−

kość punktu lutowniczego, bez względu na to,

ile lakieru jest na igle. Ścieżki maluję grafio−

nem.

Andrzej podał też oryginalną metodę wyko−

nywania cienkich ścieżek pod układami scalo−

nymi: pokrywa mianowicie lakierem laminat

pod układem scalonym i po lekkim przeschnię−

ciu, przy użyciu linijki lub wzornika pieczołowi−

cie wyskrobuje igłą lub szpilką przerwy między

ścieżkami i punktami. Zapewnia, że przy odro−

binie staranności i cierpliwości tą metodą uzys−

kuje się druk nie ustępujący profesjonalnemu.

Kilku kolegów wykorzystuje igły lekarskie.

Paweł Leszczyński i Przemysław Krysztofiak

Tomasz Tylus z Wolicy napisał:

Szablon do punktowania otworów przygo−

towałem sobie z kawałka szybki do kasku mo−

tocyklowego. Otwory pod układy scalone na−

wierciłem używając jako wzoru płytki uniwer−

salnej. Otwory pod inne elementy przygotowa−

łem wykorzystując stare płytki lub przykładając

dany element i zaznaczając punkty. (...)

W Młodym Techniku sprzed kilku lat znalaz−

łem opis przyrządu do malowania ścieżek. Jest

on wykonany ze zwykłej strzykawki (małej “10−

tki”) i odpowiednio przyciętej i ukształtowanej

igły. W strzykawce należy nawiercić otwór (o

średnicy maksymalnej 1mm), tak, aby po wy−

sunięciu tłoka mogło się do środka dostać po−

wietrze. Po ucięciu igły do długości nie więk−

szej niż 15mm, należy ją nieco wygiąć, a koń−

cówkę ścisnąć szczypcami, aby pozostał nie−

wielki otwór. Igła nie powinna być zbyt gruba.

Farby nie należy nabierać jednorazowo zbyt du−

żo, aby nie wylewała się przez nawiercony ot−

wór. Do takiego “flamastra” proponuję uży−

wać spirytusowago roztworu kalafonii, bo far−

ba nitro szybko zatyka igłę.

Malowanie ścieżek

Wiele osób stosuje gotowe pisaki Paint Pen

(olejne lub nitro) o różnych grubościach, inni

preferują specjalny pisak Dalo 33, jeszcze inni

wypróbowali różne mikstury, na przykład wilb−

rę, farbę Emolak, kolorowe tusze kreślarskie,

wreszcie dowolny lakier spirytusowy. Wadą,

na pierwszy rzut oka idealnych, pisaków olej−

nych i nitro jest zasychanie ich końcówek. Za−

letą lakierów spirytusowych i wodoodpornych

tuszów jest fakt, że dają się później łatwo zmy−

wać.

Do malowania niektórzy wykorzystują gra−

fion, a przy malowaniu ścieżek używają linijki

i krzywika z wcięciem.

Warto wypróbować stalówki: zarówno

zwykłe, jak i piórka do tuszu oraz redisówki. Je−

den z kolegów twierdzi, iż stalówka lepiej pi−

sze, gdy jej końcówka zostanie nieco spiłowa−

na. Przy stosowaniu stalówek trzeba jednak

stosować lakier, który nie zasycha natych−

miast.

Oprócz znanych pisaków firmy Pentel − olej−

nych i nitro, przy obecnej obfitości na rynku

różnego typu wodoodpornych flamastrów

i mazaków, na pewno można znaleźć jeszcze

inne typy nadające się do malowania ścieżek.

Niektóre zagraniczne źródła wskazują na pisaki

Lumocolor firmy Staedtler − nasze doświadcze−

nia nie potwierdziły jednak ich przydatności.

Mirosław Krzyżanowski

Maciej Sochaczewski z Chełmc, który także

radzi się przy tym nie spieszyć i uważać przy

pracy z chlorkiem.

Michał Kapłon

Michał Kapłon z Zamościa radzi:

(...) Uwaga! Odtłuszczonej płytki nie wolno

dotknąć, gdyż cała praca pójdzie na marne.

Z własnego doświadczenia wiem, że nieod−

tłuszczona lub pobrudzona płytka trawi się

o wiele gorzej. W ten sposób zmarnowałem

swoją pierwszą płytkę. Tkwiła w wytrawia−

czu całą noc, ze ścieżek nie pozostało prawie

nic, a na środku znajdowała się piękna “pla−

ma” miedzi. Jest to przestroga dla tych “naj−

bardziej” początkujących. Jeżeli na płytce po−

zostaje dużo bezużytecznego obszaru miedzi,

korzystniej jest go zamaskować, nie trawić.

Wiercenie otworów

Mniej więcej połowa osób wierci otwory

przed malowaniem i trawieniem, inni wiercą

po wytrawieniu. Więcej rzeczowych argumen−

tów przemawia jednak za wierceniem przed

malowaniem.

Przy braku odpowiedniej wiertarki jeden

z kolegów proponuje użycie do wiercenia ze−

garmistrzowskiego narzędzia zwanego furka−

dełkiem.

Wiele osób nabyło małe wiertarki od baza−

rowych handlarzy ze wschodu, ktoś wykonał

wiertarkę z silniczka od suszarki do włosów, in−

ni wykorzystali silniki od magnetofonu.

Oczywiście znakomitą pomocą jest statyw

do wiertarki, ułatwiający pracę i zmniejszający

ryzyko złamania wiertła.

Ciekawymi uwagami podzielił się Krzysztof

Paweł Leszczyński i Przemysław Krysztofiak

z Bydgoszczy (mający w sumie 24 lata) piszą:

Ucinamy ostry koniec igły, uprzednio wkła−

dając w nią drut (by jej nie zdeformować pod−

czas cięcia). Ucięty koniec szlifujemy drobnym

pilnikiem.

Wlewamy do igły rozcieńczony lakier do

paznokci. Igłę łapiemy między kciuk, a palec

środkowy, a następnie na palec wskazujący za−

wijamy koniec drutu tkwiącego wewnątrz igły.

Ruszając drutem powodujemy wypływanie la−

kieru. (...) Naczynie z chlorkiem wstawiamy na

czas trawienia do drugiego naczynia z gorącą

wodą.

Kilku kolegów zaproponowało inną, bardzo

ciekawą metodę. Paweł Urban

Paweł Urban z Rzeszowa pi−

sze: Płytki maluję przeważnie lakierem do paz−

nokci. Czasami zamiast malować, naklejam po

prostu paski z taśmy samoprzylepnej. Z fla−

mastrami wodoodpornymi już dawno skończy−

łem. (...)

Aleksander Wierzbicki

Krzysztof

Aleksander Wierzbicki z Gdyni idzie jeszcze

dalej: Prawdą jest, że wykonanie dobrej jakości

płytki drukowanej nie jest takie proste. Jednak

dzięki specjalnej kalkomanii można sobie z tym

poradzić. (...) Po wielu doświadczeniach

stwierdzam, że kalkomania pozwala na wyko−

nanie całkiem przyzwoitych druków. Cena uni−

wersalnego zestawu wynosi około 7zł.

Zaczynam pracę od zaznaczenia cyrklem na

płytce samych punktów lutowniczych (na pod−

stawie rysunku mozaiki ścieżek). Potem przy−

klejam z kalkomanii punkty o różnej średnicy,

w zależności od potrzeb. Kalkomania jest przy−

datna szczególnie przy wykonaniu punktów

pod układy scalone, ma bowiem gotowe na−

klejki ze standardowym zestawem punktów.

Są też naklejki z przygotowanymi odcinkami

ścieżek między nóżkami układu scalonego.

Dawniej z tym miałem najwięcej kłopotów,

a teraz załatwia to jedna naklejka. Do tak nakle−

jonych punktów dorysowuję pisakiem olejnym

ścieżki i płytka gotowa. Ścieżki rysuję od linijki,

więc płytki wyglądają całkiem przyzwoicie.

Podobnie radzi sobie Waldemar Słaby

Wilkosz z Wrocławia:

Jeśli chodzi o silnik do wiertarki, to dobre,

wysokoobrotowe silniki na napięcie od ok. 2V

do 12V produkuje firma Mabuchi z Japonii. Sil−

niki te mają nazwę Jumbo i można je nabyć

w sklepach modelarskich. Mają dobry moment

obrotowy, dużą moc i są w miarę tanie (jak na

taką klasę − nie każdy silnik ma magnes sama−

rowo−kobaltowy i wydajność około 90%). Cena

wynosi około 20 − 30zł. (...) Mimo, że zakup ta−

kiego silnika może się wydawać burżujstwem,

opłaca się. Zwykłe silniki, np. z Silmy (od napę−

du magnetofonu) mają za mały moment obro−

towy, a poza tym łatwo się przepalają − wiem,

bo sam spaliłem jeden. Do zasilania można

użyć zasilacza od kolejki PIKO pamiętając, aby

nie przekroczyć dopuszczalnego napięcia.

Praktyczne rady na temat takich silników moż−

na znaleźć w książce “Sekrety modeli latają−

cych z napędem elektrycznym”.

Największym problemem przy samodziel−

nym wykonaniu miniwiertarki jest zgobycie

dobrego uchwytu wiertła. Pewien kolega pro−

ponuje wykorzystanie ołówka automatycznego

(aby zapobiec obracaniu się wiertła, trzeba

trzonek wiertła zamoczyć w farbie lub lakierze

i owinąć kilkoma warstwami nitki lub kilkoma

warstwami papieru). Taki sam zabieg zmniej−

szy bicie wiertła przy zastosowaniu silniczka

magnetofonowego i zacisku z kostki elektrycz−

nej.

Mirosław Krzyżanowski ze Świdnika zwró−

cił uwagę na pewien problem praktyczny:

Używam lakieru spirytusowego kilka lat

i jestem z niego bardzo zadowolony. Doskona−

le trzyma się podłoża nawet przy bardzo cien−

kiej warstwie i nie łuszczy się. Jedyny prob−

lem, na jaki natrafiłem wystąpił, kiedy rapitog−

raf Scribent produkcji byłej NRD, chciałem za−

stąpić polskim rapitografem Rystor. Tworzywo

z jakiego został zrobiony zaczęło się rozpusz−

czać na gwincie tak, że już nie dał się rozkręcić.

Powszechnie zalecanym sposobem na wy−

konanie cienkich ścieżek między nóżkami ukła−

du scalonego jest zalanie farbą i wydrapanie

przerw.

Inny ciekawy sposób zaproponował Irene−

Waldemar Słaby

z Poznania:

W swojej praktyce napotkałem wiele prob−

lemów z wykonywaniem płyek. Stosowałem

wiele technik, począwszy od wydrapywania

ścieżek skrobakiem po malowanie lakierem do

paznokci. Próbowałem też stosować specjalne

pisaki, ale efekty nie były zadowalające. Czyta−

jąc opublikowane listy czytelników, zdziwiłem

Irene−

usz Ziółkowski z Piły: Moje ścieżki kończą się

przy nóżkach układu scalonego, a następnie łą−

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/96

orum Czytelników

czę je cienką srebrzanką między wyprowadze−

niami scalaka.

Natomiast Andrzej Siechniewicz

Andrzej Siechniewicz

Tomasz Tylus

Maciej Sochaczewski

Michał Kapłon

Paweł Leszczyński i Przemysław Krysztofiak

Paweł Urban

Krzysztof

Aleksander Wierzbicki

Wilkosz

Mirosław Krzyżanowski

usz Ziółkowski

Forum Czytelników

się, że nikt nie opisuje wykonywania płytek

z wykorzystaniem gotowych kalkomanii.

Znakomite kalkomanie produkują m.in. fir−

my “SENO” i ” NPE”. Wypróbowałem, nieja−

ko na własnej skórze opisane kalkomanie,

i stwierdzam, że wykonane tą techniką obwo−

dy dorównują jakością płytkom wytwarzanym

techniką fotochemiczną lub sitodrukową. Je−

dyną niedogodnością jest brak metalizacji ot−

worów w płytkach dwustronnych.

Sposób z kalkomanią, czy innymi wyklejka−

mi, choć trochę pracochłonny i wymagający

dużej staranności i czystości, jest bardzo dobry

i pozwala uzyskać naprawdę profesjonalny wy−

gląd druku. Przed laty wykorzystywaliśmy im−

portowane z Zachodu znakomite profesjonalne

wyklejki Chartpak, dostępne były też czeskie

arkusze Propisot, wytwarzane dla Unitra−Unip−

ro, w kraju takie odciskane wyklejki produko−

wały bodaj Wojskowe Zakłady Kartograficzne.

Wyklejki takie były powszechnie używane do

przygotowania płytek także w profesjonalnych

biurach konstrukcyjnych. Obecnie wyklejki zo−

stały całkowicie wyparte przez klisze naświet−

lane na podstawie komputerowego projektu

(choćby z wykorzystaniem opisywanego pro−

gramu Easytrax). Dla amatorów jest to jednak

rzeczywiście nadal godny uwagi sposób. Czy

jednak nadal można kupić takie wyklejki z jakie−

goś dobrego, “niewysychającego” źródła?

Chętnie zamieścilibyśmy w EdW reklamę fir−

my, która sprzedaje takie wyklejki.

Trawienie

Zdecydowana większość hobbystów trawi

w chlorku, który jest dziś powszechnie dostęp−

ny. Niektórzy starsi Koledzy z przyzwyczajenia

stosują jeszcze kwasy. Ale tego sposobu niko−

mu nie polecamy. Co prawda czas trawienia

w kwasach jest bardzo krótki (nawet rzędu se−

kund), jednak ryzyko poparzenia czy zatrucia

zdecydowanie powinno zachęcić do użycia

chlorku.

Większość osób zwraca uwagę na sprawy

bezpieczeństwa przy pracy z kwasami oraz na

przygotowywanie i używanie chlorku. Podczas

rozpuszczania chlorku silnie wzrasta tempera−

tura, co może doprowadzić do pęknięcia szkla−

nego, czy wykrzywienia plastikowego naczy−

nia. Ponadto plamy z chlorki są praktycznie nie

do usunięcia, dlatego jeden z kolegów radzi

trawić płytki gdzieś na dworze, a nie w miesz−

kaniu. Ktoś inny zaleca pracę w gumowych rę−

kawiczkach.

Niektórzy podali czas trawienia płytek

w chlorku rzędu godziny lub więcej − jest to

błąd − używają zbyt słabego roztworu chlorku.

W świeżym kilkudziesięcioprocentowym roz−

tworze trawienie trwa około pięciu minut,

w zużytym do 15 minut.

Jeden kolega zeznał, że trawi metodą elek−

trolityczną w roztworze soli kuchennej. Zapew−

ne nigdy tego nie robił, a tylko przepisał recep−

tę z jakiejś publikacji − znamy się na takich

chwytach! Metoda ta nie daje dobrych wyni−

ków, a płytkę dla usunięcia resztek miedzi i tak

należy na koniec potraktować chlorkiem lub

kwasem. W metodzie tej nie ma praktycznie

sposobu na wytrawienie całej zbędnej miedzi

i nie warto jej nawet próbować.

Prace końcowe

Niektórzy cynują ścieżki, nie jest to jednak

ani zalecane, ani konieczne, a w układach

w.cz. nawet niepożądane. Oczyszczone ścieżki

trzeba natomiast obowiązkowo pomalować

roztworem kalafonii w denaturacie.

Kilku kolegów przyznało się, że na koniec

malują ścieżki kolorowym wodoodpornym ma−

zakiem, tworząc namiastkę soldermaski − nie

daje to jednak żadnych praktycznych korzyści.

Dobrym zwyczajem jest natomiast wykonanie

takim flamastrem opisu od strony elementów.

Inne

Nikt nie przyznał się, że ma dobry sposób

na metalizację otworów w płytkach dwustron−

nych − rzeczywiście jest to trudne zadanie,

a stosowny sprzęt i odczynniki kosztowałyby

masę pieniędzy. Jeden z Was podał namiary

na czasopismo Zrób Sam 3/88, gdzie podobno

opisana była metoda wykonania takiej metali−

zacji.

Oblutowanie nóżki elementu z dwóch stron

nie zawsze jest możliwe (na przykład pod kon−

densatorem elektrolitycznym. Dlatego rzeczy−

wiście w niektórych przypadkach należy zapro−

jektować dodatkowe otwory służące do wluto−

wania przelotek z drutu.

Listy... listy... listy...

W drugiej części prezentujemy kilka listów,

naszym zdaniem najbardziej charakterystycz−

nych, pokazujących różne podejścia do tematu

wykonywania płytek.

wienia płytki wydziela się duszący gaz. Dlatego

wytrawiać płytkę należy w dobrze przewiew−

nym pomieszczeniu.

Radosław Sikoń

Ścieżki maluję aktualnie lakierem nitro,

z powodu braku pisaka olejnego (srebrnego),

którego wcześniej używałem do tego celu.

Bardzo dawno temu korzystałem z lakieru do

paznokci, dopóki się nie skończył. Kiedyś za−

malowałem lakierem nitro całą płytkę i później

drapałem ścieżki cyrklem mając nadzieję, że

wyjdą lepiej niż po malowaniu. Niestety ich ja−

kość wcale nie była taka rewelacyjna jak się

spodziewałem. Aktualnie maluję je tylko cien−

kim śrubokrętem, tzn. musi mieć on wąskie za−

kończenie, aby ścieżki nie wychodziły zbyt gru−

be. Najlepszy przyrząd do rysowania można do−

brać tylko na drodze doświadczalnej. Sam na

ogół nie rysuję cienkich ścieżek w swoich pro−

jektach. Jeżeli już muszę, to albo stosuję ko−

rektę grubości ścieżki cyrklem albo przewiduję

zworkę z drutu, najczęściej od strony druku.

Otwory zaznaczam i wiercę zawsze przed na−

niesieniem rysunku ścieżek. Otwory zazna−

czam cyrklem przebijając je przez rysunek ście−

żek na kartce. Co do otworków pod scalaki, to

wykonałem sobie matrycę pod obudowę DILl4

i na płytce zaznaczam tylko otwory po przekąt−

nej układu i dalej wiercę przez matrycę. Daje to

bardzo dobre efekty. Do wykonywania otwor−

ków używam 12−woltowego silnika do wycie−

raczek zamocowanego w statywie z założo−

nym uchwytem do wierteł. Bez statywu wier−

cenie byłoby cokolwiek trudne, normalną wier−

tarką dla mnie niemożliwe (szkoda wiertełek

1mm do takiego wiercenia). Płytki dwustronne

wykonywałem w ten sposób, że najpierw

wierciłem otworki, a dopiero później rysowa−

łem ścieżki z obydwu stron płytki. Przelotki wy−

konywałem z półcentymetrowego kawałka

drutu miedzianego zagiętego z każdej strony

laminatu zgodnie z kierunkiem przebiegu ście−

żek, tak aby sam nie wypadł. Podczas montażu

nie zaginam nóżek elementów. Pożytek z tego

mały, a element później trudno wylutować. Do

trawienia płytek używam kwasu azotowego

(HNO 3 ) o stężeniu ok. 30−50%. Trawi on

w miarę szybko i dokładnie, jednakże jakość

druku w dużej mierze zależy od czystości po−

wierzchni płytki i grubości warstwy lakieru.

Chlorku żelazowego nigdy nie stosowałem −

nie jestem przekonany do tego środka.

Piotr Wronowski

Mam piętnaście lat.

Elektroniką zajmuję się

od pięciu lat, wytrawia−

niem płytek od trzech

lat i myślę, że nabra−

łem już trochę wprawy

i doświadczenia.

Z początku kupo−

wałem tanie pisaki do

rysowania ścieżek, ale

szybko się przekonałem, że lepiej jest kupo−

wać droższe bo są naprawdę lepsze.

Gdy mamy już wycięty laminat, dokładnie

przykładamy do niego wcześniej przygotowany

schemat rozmieszczeń otworów i małym pun−

ktakiem lub ostro zakończonym starym, złama−

nym śrubokrętem zaznaczamy na płytce miejs−

ca, w których mają być otwory. Im dokładniej

to zrobimy, tym bardziej ładnie będzie wyglą−

dała płytka w efekcie końcowym.

Najłatwiej jest wiercić małą wiertarką elekt−

ryczną przeznaczoną właśnie do wiercenia ot−

worów w płytkach. Wiertarkę taką można ku−

pić w sklepie dla elektroników. Nie są one ta−

nie, kosztują w granicach 50 zł, ale naprawdę

opłaca się zaoszczędzić i kupić taką wiertarkę.

Najpierw wiercimy wszystkie otwory wiert−

łem o średnicy 0,8mm, a później możemy roz−

wiercić otwory wiertłem o większej średnicy

p. 1,0mm. Dobrze jest tak robić ponieważ, ot−

wory o średnicy 0,8mm wystarczają pod nóżki

układu scalonego tym lepiej będzie nam prze−

prowadzić ścieżkę między jego nóżkami.

Ja przekonałem się, że ścieżki najlepiej jest

malować tuszem Pentel−Paint Pen 0.5 lub pisa−

kiem Dalo 33, a większe powierzchnie płytki

zwykłym lakierem do paznokci. Gdy musimy

przeprowadzić ścieżkę między nóżkami układu

scalonego, wcześniej wspomnianym tuszem

jest to bardzo proste, ponieważ rysuje on bar−

dzo cienko.

Gdyby jednak ścieżki połączyły nam się, wy−

starczy igłą zdrapać niepotrzebny tusz i mamy

problem z głowy.

Ja uważam, że najlepiej jest wytrawiać płyt−

ki w roztworze kwasu solnego HCL (o niskim

stężeniu) i wody utlenionej, bądź perhydrolu.

Jednak przy tym sposobie należy zachować

szczególną ostrożność, ponieważ podczas tra−

Piotr Wronowski

Piotr przysłał także kserokopię artykułu do−

tyczącego wykonania płytki od podstaw, to

znaczy łącznie z pokrywaniem laminatu mie−

dzią. Artykuł ten ma jednak dla naszych Czytel−

ników niewielką wartość praktyczną, bo lami−

nat jest łatwo dostępny. Godną zacytowania

uwagą jest ostrzeżenie przed stosowaniem

kwasu azotowego − tu Autor artykułu, znany

specjalista od chemii − Stefan Sękowski, daje

radę całkowicie sprzeczną z treścią cytowane−

go właśnie listu. Artykuł Stefana Sękowskiego

zawiera ponadto receptę na regenerację zuży−

tego roztworu chlorku żelazowego. Polega to

na dodaniu do roztworu chlorku niewielkiej

ilości kwasu solnego HCl i nadtlenku wodoru

H 2 O 2 (wody utlenionej). Tego sposobu jednak

nie próbowaliśmy. A oto następny list.

Próbowałem różnych sposobów. Jak nie

było dostępu do żadnych środków chemicz−

nych i laminatu, to wykorzystywałem kawałek

jakiegoś materiału izolacyjnego (np. preszpan).

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/96

orum Czytelników

Radosław Sikoń

Radosław Sikoń, Lubawka

Forum Czytelników

W nim robiłem otwory pod elementy, a od tyłu

łączyłem za pomocą drutu strzałowego lub wy−

cinałem z cienkiej blaszki ścieżki i robiłem połą−

czenia pomiędzy elementami. Od tamtego cza−

su nastąpiła duża zmiana, można kupić laminat

i środki do wytrawiania.

Tak jak wszyscy elektronicy w różny spo−

sób wykonywałem obwody na laminacie: przez

zdrapywanie zbędnej warstwy miedzi, przez

pokrywanie laminatu woskiem, a następnie

przez usuwanie (odsłanianie pól do wytrawia−

nia) wosku. Ale wszystkie te metody przy bar−

dziej skomplikowanych płytkach zawodzą.

Obecnie po wycięciu przystępuję do od−

tłuszczenia płytki za pomocą acetonu, ale może

być zmywacz do paznokci lub inny rozpuszczal−

nik. Po tej operacji płytki nie wolno dotykać pal−

cami, aby jej nie zatłuścić. Nanoszenie ścieżek

zaczynam od przeniesienia punktów lutowni−

czych na kalkę techniczną. Kalkę za pomocą

taśmy samoprzylepnej mocuję do płytki, ost−

rym punktakiem zrobionym ze złamanego

gwintownika i młotkiem delikatnie zaznaczam

punkty na płytce, a następnie poprawiam pisa−

kiem olejowym Paint Marker, Paint Pen 0,5 fir−

my Pentel, który jest dość dobry do takich ce−

lów. Proponuję ścieżki kilkakrotnie zaznaczyć

pisakiem, co daje w efekcie lepszą ochronę

przed wytrawiaczem. Pisaki alkoholowe wg

moich praktyk są zbyt nietrwałe i nawet przy

krótkim czasie wytrawiania następuje podtra−

wienie ścieżek. Również dobrą metodą wyko−

nywania ścieżek jest użycie wilbry, którą moż−

na kupić w sklepach szewskich. Wilbrę nakła−

damy ostrą zapałką. Gdy są potrzebne grube li−

nie (ścieżki) do dużych obciążeń, w sklepach

samochodowych można kupić pisak do uzupeł−

niania lakieru samochodowego. Do wytrawia−

nia używam chlorku.

Otwory wiercę ręczną lub celmowską,

500W wiertarką zamocowaną w stojaku. Pozo−

stałości jakie zostaną po wierceniu zbieram

większym wiertłem i przecieram drobnym pa−

pierem ściernym.

Co do obudów, w których muszą być niety−

powe otworu (obudowy plastikowe) to pole−

cam wycinać za pomocą lutownicy, a następ−

nie obrobić ostrym nożem lub pilnikiem.

Panele można wykonać w różny sposób:

przez nanoszenie kalkomanii lub przyklejanie

smoprzylepnych nalepek, ale w niektórych za−

kładach ksero wykonują foliogramy. Najpierw

rysuje się na białym papierze linie i opisy,

a w zakładzie kserograficznym przenoszą na

folię. Daje to obudowie estetyczny wygląd, aby

jeszcze lepiej wyglądało należy pod foliogram

podłożyć biały papier.

Paweł Pietrzycki

jdującej się na końcu stalówki maluje się lepiej.

Farba powinna mieć odpowiednią gęstość,

zbyt rzadka rozpływa się lekko, zbyt gęsta nie

pozwala ciągnąć ścieżek bez częstego zanurza−

nia stalówki w farbie. Po lekkim wprawieniu

łatwo ciągnąć ścieżki między nóżkami scala−

ków. Płytkę wkładam tak, aby pływała po po−

wierzchni chlorku (drukiem do chlorku). Jeżeli

chcę przyspieszyć reakcję chemiczną podgrze−

wam płytkę żarówką skierowując strumień

wprost na nią. W zależności od użytego lami−

natu (lekko przezroczysty) widzę przez płytkę

na jakim etapie jest proces trawienia. Należy

jeszcze wspomnieć o tym, aby uważać przy za−

nurzeniu płytki, nie może dostać się pęcherz

między płytkę, a powierzchnię chlorku.

Adam Dziergas

ścieżkę wycinając nożem fragment laminatu.

Laminat ten daje się wydrapać, ale tych opisa−

nych metod nie polecałbym jako technologii,

a raczej jako ostatnią deskę ratunku, jako że

ten typ laminatu jest bardzo łamliwy, ma za to

zaletę, że stosunkowo mało tępi wiertła uży−

wane do wiercenia otworów i jest nieznacznie

tańszy.

Laminat szkłoepoksydowy jest nieco droż−

szy i dosyć mocno tępi wiertła, lecz wykonany

jest z materiału o dobrych własnościach izola−

cyjnych, dobrej odporności na temperaturę

i chemikalia używane do trawienia płytek, dob−

rych własnościach dla zakresu wielkich częs−

totliwości (do około 400MHz), daje się ciąć gi−

lotyną czy też nożycami do blachy, a tym bar−

dziej piłką do metalu. Jest znacznie twardszy

przy zaznaczaniu punktów pod miejsca obrób−

ki, ale np. przy mało wprawnym uderzeniu pun−

ktaka młotkiem nie pęka, tak jak laminat papie−

rowy...

Punktujemy ostro naostrzonym punktakiem

(jeśli ktoś takowego nie posiada to niech za−

opatrzy się w zużytą iglicę wtryskiwacza do sil−

ników wysokoprężnych) uderzając go lekko tak

by powstało niewielkie zgłębienie umożliwiają−

ce dobre wiercenie, a nie dziura czy wręcz pęk−

nięcie laminatu. Polecałbym młotek o małej

masie (ja to robię kombinerkami, a czasem

z konieczności rolę młotka pełnią też ucinacz−

ki...)

Ścieżki

Napunktowane otwory wiercimy w zależ−

ności od posiadanych wierteł, przy czym nie

polecałbym ciężkich wiertarek o mocy ponad

100W, gdyż zanim nabędziemy potrzebnej

wprawy zdążymy złamać sporo wierteł...

Zupełnie wystarczającym do rozwiązaniem

jest cichobieżny silniczek krótkozwarty od sta−

rego adapteru (gramofonu) z lat 60−tych, najle−

piej o prędkości ponad 2000 obr/min i z pros−

tym uchwytem na jeden rodzaj wierteł. Używa−

ne w pracowni wiertarki są na takich właśnie

silnikach, a przy zainstalowaniu tzw. ruchome−

go stolika i statywu prawie nie występuje ła−

manie wierteł. Oczywiście nie każdemu warto

wykonywać wiertarki “półprofesjonalne”,

więc mogę zaproponować rozwiązanie prost−

sze, opisane już poprzednio wykorzystujące sil−

nik od magnetofonu kasetowego bez układu

regulatora obrotów i zasilanego napięciem

około 9V tylko na czas wiercenia (czyli trzeba

zamontować najlepiej na samym silniczku mały

wyłącznik).

Po wywierceniu otworów w płytce propo−

nuję przy skomplikowanym rysunku ścieżek

najpierw je wyrysować jako zwyczajne linie

ołówkiem, najlepiej HB o średnicy 0,5 pomię−

dzy poszczególnymi punktami.

Lakier

Proponuję rozpuszczenie w alkoholu (dena−

turat) kalafonii używanej do lutowania w pro−

porcji 1 gram kalafonii i 1cm sześcienny dena−

turatu. Nie każda kalafonia jest podatna na cał−

kowite rozpuszczenie się w alkoholu i mogę

zaproponować dodanie niewielkiej ilości roz−

puszczalnika typu terpentyna lub terpin, ale

wówczas ścieżki naniesione tą miksturą nieco

dłużej muszą schnąć. Z innych znanych mnie

lakierów mogę polecić smołę np. zebraną z ba−

teryjki i rozpuszczoną w niewielkiej ilości ben−

zyny − uwaga na łatwopalność!

Innych lakierów bym nie polecał, jako po−

krycie ochronne. Lakier do paznokci wysycha

moim zdaniem zbyt szybko i dosyć uciążliwe

jest jego nanoszenie. Mogę natomiast polecić

jako pokrycie ochronne i alternatywę wykony−

Henryk Helmanowicz z Poznania zajmujący

się elektroniką od wielu lat przysłał fotografie

wiertarki własnej konstrukcji. W liście napisał:

Rysunek płytki przygotowuję na papierze

milimetrowym w skali 1:1, przedstawia on

układ ścieżek od strony druku. Następnie przy−

klejam wycięty rysunek do płytki przezroczystą

taśmą i przy pomocy szpikulca zaznaczam

środki punktów lutowniczych (ułatwia wierce−

nie otworów). Czyszczę powierzchnię płytki

proszkiem do szorowania np. Javoxem, ołów−

kiem przerysowuję układ ścieżek z papieru mi−

limetrowego. Ścieżki rysuję kalafonią rozpusz−

czoną w denaturacie (konsystencja śmietany).

Do rysowania używam piórka redis 0,5−1mm

i wiertarki własnej konstrukcji. Zbudowałem ją

z części starej drukarki, silnika o mocy 40W

jednofazowego, uchwytu do wierteł od wier−

tarki “Piko”. Wiertarka wyposażona jest

w mikrowyłącznik wyłączający wiertarkę po

puszczeniu dźwigni przesuwu.

Jeśli chodzi o płytki dwustronne wykona−

łem kilka w powyższy sposób. Najpierw wierci−

łem otwory, aby wyznaczyć punkty lutownicze

dla dwóch stron. Następnie wierciłem otwory

do mocowania płytki w obudowie, w które

wkręcałem wkręty M3 o dł. ok. 20mm, tak aby

płytka nie mogła dotykać podłoża przy rysowa−

niu ścieżek. W czasie trawienia wkręty zabez−

pieczały przed przypadkowym uszkodzeniem

warstwy kalafonii (jest plastyczna i łatwo ją

uszkodzić).

Henryk Helmanowicz, Poznań

Paweł Pietrzycki, Wałbrzych

A oto fragmenty kolejnego listu:

Prowadzę w Harcerskim Klubie Łączności

w Śremie pracownię politechniczną już ponad

dwadzieścia lat i to co niektórym sprawia kło−

poty konstrukcyjne okazuje się często być rze−

czą bardzo błahą. Tyle ogólnie, a teraz do

rzeczy, a raczej nieśmiertelnego tematu kon−

strukcji czyli płytki drukowane na plan pierw−

szy...

Laminaty − spotykane są w kraju dwa rodza−

je laminatów, tzw. papierowo−fenolowy o kolo−

rze w różnych odcieniach brązu i czasami wi−

docznej, włóknistej strukturze papieru (można

trafić włóknistą strukturę tkaniny) oraz tzw.

szkłoepoksydowy, gdzie prawie zawsze widać

tkaninę z włókna szklanego nasyconą żywicą

epoksydową. Laminat papierowy ma stosun−

kowo niską odporność na zwęglenie i należy

pamiętać o tym, by rezystory o dużej mocy tra−

conej odsunąć od powierzchni laminatu. Nie

daje się ciąć nożycami do blachy czy gilotyną,

a nawet przecinając go piłką do metalu należy

ciąć pod bardzo ostrym kątem prawie płasko.

Stosunkowo łatwo można na nim wykonać

przecięcie ścieżki nożem lub nawet samą

Najpierw robię projekt płytki za pomocą

programu “Eagle”, to samo można zrobić za

pomocą programu “Easy Trax”. Jeszcze proś−

ciej jest odbić na ksero wkładkę z EdW. Wier−

tarkę wykonałem ze zdemontowanego silnika,

na który umocowałem borkop z małej, ręcznej

wiertarki. Wcześniej w miejscu borkopu mia−

łem uchwyt na ołówek z cyrkla, który był przy−

lutowany do ośki. Średnicę wiertła dopasowu−

ję do uchwytu za pomocą cienkiego drutu, któ−

ry owijam szczelnie na wiertełku, można też

wiercić otwory igłami ze strzykawek, ale oso−

biście nie próbowałem.

Do malowania ścieżek używam farby spiry−

tusowej, którą można zmywać i rozcieńczać

spirytusem. Farbę rozprowadzam zwykłą sta−

lówką, nie bardzo nadaje się do tego stalówka

redis. Zauważyłem, że po spiłowaniu kulki zna−

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/96

orum Czytelników

Adam Dziergas

Adam Dziergas, Jastrzębie Zdrój

Henryk Helmanowicz

Paweł Pietrzycki

Forum Czytelników

wania płytki zastosowanie parafiny ze świecy,

przy czym nanosimy ją bardzo cienką warstwą,

równomiernie rozprowadzamy podgrzewając

tylko na tyle by się rozpłynęła nad płomieniem

lub płytą kuchenki. Płytkę studzimy w pozycji

poziomej, a następnie zatemperowaną koń−

cówką zapałki dosyć starannie dociskając usu−

wamy ochronną warstwę parafiny z miejsc,

gdzie ma być folia wytrawiona. W zależności

od zatemperowania zapałki wytrawieniu może

ulec bardzo wąski lub szerszy pasek miedzi.

Wszelkie nawet małe pozostałości parafiny na

laminacie skutecznie chronią powierzchnię

miedzi i dlatego należy starannie usunąć “zdra−

pane” resztki. Ewentualne niepowodzenia przy

zdrapywaniu zawsze możemy poprawić po−

przez naniesienie lutownicą pistoletową kropli

parafiny i kolejną poprawkę.

Dla zwolenników przyborów kreślarskich in−

formacja o możliwości użycia tuszu kreślars−

kiego wodoodpornego FIOLETOWEGO (nie

wiem dlaczego tylko ten jest w miarę odporny

na chlorek).

Nanoszenie ścieżek − można to zrobić za po−

mocą małej strzykawki (2ml) z otworem i ucię−

tych igieł jednorazowych (0,6mm). Po zakoń−

czeniu pracy wyciskamy resztę lakieru do po−

jemnika, a strzykawkę wraz z igłą czyścimy da−

nym rozpuszczalnikiem. Ewentualne zatkanie

igły autor przepycha stalowym drutem z polo−

wego, wojskowego kabla telefonicznego. Sto−

sując odpowiednio zeszlifowaną końcówkę ig−

ły można uzyskać inną szerokość ścieżki lub

ciągnąć ją kilkakrotnie. Duże powierzchnie naj−

lepiej wykonać poprzez zaznaczenie obrysu ig−

łą, a następnie zamalowanie lakierem za po−

mocą pędzelka.

Płytkę suszymy, a następnie trawimy. Po

wytrawieniu zmywamy płytkę rozpuszczalni−

kiem w przypadku lakieru smołowego, usuwa−

my warstwę parafiny poprzez nagrzanie płytki

i starcie jej na gorąco lub staranne powtórne

przetarcie drobnym papierem ściernym.

W przypadku pokrycia płytki lakierem kalafo−

niowym, jeśli nie zaniedbaliśmy jej przeszlifo−

wania wcześniej, to nie wymaga ona żadnego

dodatkowego oczyszczenia przed lutowaniem,

mało tego, możemy stosować cynę bez topni−

ka!

mi dla elektroników. Pomimo, że nie jest on

tak groźny dla zdrowia jak stosowany czasem

30 procentowy roztwór kwasu azotowego, to

nie radziłbym nikomu lekceważyć jego szkodli−

wego działania, gdyż jest to tylko kwestia stę−

żenia, czasu działania, a czasem zwyczajnej

lekkomyślności. Po częściowym wyczerpaniu

zdolności trawiących możemy nieco roztwór

zregenerować poprzez dodanie perhydrolu

(stężona woda utleniona − Żrące!).

Zbigniew Rapp

Zbigniew Rapp, Śrem

ktaka zeszlifowanego na dużo ostrzejszy kąt

i małego młoteczka. Następnie rysuję ścieżki

pisakiem.

Kolejnym etapem jest trawienie. Stosuję al−

bo standardowy FeCl 3 , albo roztwór “nadtlen−

kowo−siarczanowy”, taki jaki stosują przemys−

łowi producenci płytek. Zrobić go dość łatwo:

do 60ml wody destylowanej dodaję 7ml stężo−

nego kwasu siarkowego i po wymieszaniu

40ml 30% perhydrolu. Roztwór ten jest dość

agresywny, jony żelaza i manganu zawarte

w znacznej ilości w ”kranówce” katalizują roz−

kład nadtlenku wodoru. Z tego samego wzglę−

du naczynia, w których trawiliśmy chlorkiem

żelaza raczej nie przydadzą się. W trakcie przy−

gotowania roztwór ogrzewa się do ok.

40 o C i w tej temperaturze znakomicie pracuje.

Trzeba jednak unikać przegrzewania roztworu,

powoduje to bardzo znaczne przyspieszenie

szybkości reakcji trawienia miedzi, co prowadzi

do zniszczenia płytki i ”wykpienia” roztworu

z naczynia, w którym prowadzona jest reakcja.

Sama reakcja jest egzotermiczna, ciepło wy−

dziela się podczas reakcji. Zaletą tej kąpieli jest

znakomita widoczność płytki podczas trawie−

nia. Świeży roztwór jest trwały, używany za−

wierający jony miedzi rozkłada się powoli.

W przemyśle stosuje się stabilizatory, jednak

ich skład jest tajemnicą firm produkujących

roztwory do trawienia. Z moich eksperymen−

tów wynika, że dość dobrym stabilizatorem

jest kwas dipikolinowy (pirydynodikarboksylo−

wy), jednak trudno go zdobyć. Najlepszym roz−

wiązaniem jest używanie niewielkich porcji

czynnika trawiącego i wyrzucenie go po uży−

ciu.

Po wytrawieniu zmywam tusz lub toner roz−

puszczalnikiem. Toner dość źle rozpuszcza się

w popularnych rozpuszczalnikach, znakomicie

rozpuszcza go tetrahydrofuran, ten jednak nie

najpiękniej pachnie.

Potem już tylko pokrycie roztworem kalafo−

nii i płytka gotowa.

Na koniec jeszcze dwie uwagi: w Internecie

spotkałem się kilkakrotnie z informację, że zna−

komite są pisaki Staedtler Lumocolor 313 Per−

manent.

Spróbowałem, efekt jest nie do przyjęcia.

Spotkałem tam też informację o trawieniu

roztworem nadsiarczanu amonu. Nie udało mi

się jednak namówić tego odczynnika do tra−

wienia miedzi, na moje usilne próby odpowie−

dział on w końcu wybuchem. Odradzam więc

eksperymenty z nadsiarczanem.

I jeszcze jedno, oczywiście płytka musi być

wyczyszczona przed naniesieniem tonera czy

tuszu. Środki typu “połysk bez zarysowań” są

tu w zupełności wystarczające.

Paweł Pawłowicz

Paweł Pawłowicz z Wrocławia pisze:

Zwykle do opracowania nowego projektu

używam komputera, a więc najpierw schemat,

potem kształty obudów, netlista, opracowanie

płytki. Pisaliście o tym sporo na łamach EdW

i EP. Gdy mam już gotowy projekt druku stosu−

ję jedną z dwu metod, albo jest to wydruk na

drukarce laserowej, i dalej identycznie jak

w sytuacji, gdy dysponuję planem druku (np.

z wkładki z EP), albo generuję plik w formacie

HPGL i na innym komputerze kopiuję go na

ploter rysując bezpośrednio na płytce. Jednak

znacznie łatwiej o tym pisać, niż to zrobić.

W szczególności zamocowanie pisaków do

plotera (używam pisaków Pentel Paint Pen 0,5

oraz do grubszych ścieżek Pentel Marker Fine

Point) wymaga współpracy zaprzyjaźnionego

mechanika. Ploter, do którego w ogóle można

je zamocować należy do rzadkości. Pisaki też

mają paskudny zwyczaj zasychania podczas

pracy, należy więc używać w miarę nowych

i dobrze rozpisanych pisaków.

Jeśli mam plan druku, taki jak z EP czy EdW

stosuję metodę termotransferu. Polega ona na

wykonaniu kserokopii na folii (koniecznie do

kserografów, najlepsze są folie cienkie, błysz−

czące i całkowicie przezroczyste), nagrzaniu

płytki (robię to “na oko” w elektrycznym piecy−

ku), trzeba uważać, żeby powierzchnia płytki

nie utleniła się (nie można więc grzać zbyt

mocno) i przeniesieniu tonera z folii na płytkę.

Folię z rysunkiem należy położyć na gorącą

płytkę pewnym ruchem, nie można jej “popra−

wiać” po przyłożeniu każda próba przesunięcia

folii już po dotknięciu nią płytki prowadzi do jej

zniszczenia. Natychmiast po przyłożeniu folię

należy przywałkować gumowym wałkiem, ta−

kim jakiego kiedyś używało się do wałkowania

odbitek fotograficznych przy ich suszeniu na

szybie (ciekawe, kto pamięta te czasy) lub go−

rącej płycie.

Następnie płytkę z folią należy wystudzić

i dopiero wtedy ostrożnie oderwać folię. Toner

powinien pozostać na płytce. Niestety, często

małe fragmenty tonera pozostają na folii, re−

tusz pisakiem bywa więc konieczny.

Najprostsze płytki projektuję na papierze.

Używam do tego celu papieru z rastrem calo−

wym, praca na zwykłym papierze milimetro−

wym często polecana w literaturze jest czys−

tym horrorem, nic nie pasuje!. Papier zrobiłem

sam, polecając programowi do projektowania

płytek wypełnić obszar kartki A4 ścieżkami

o szerokości 3 mils w odstępie 100 mils. Nie

ma sensu próba zdobycia papieru calowego

z Anglii lub USA. Jest on co prawda produko−

wany, warto jednak pamiętać, że cal dzieli się

na osiem, a nie na dziesięć części, znów więc

nic nie będzie pasować.

Rysunek z takiego projektu “przeszpilko−

wuję” na płytkę. Używam do tego małego pun−

Alternatywa

Przy bardzo skomplikowanych rysunkach

płytek idziemy do zakładu ksero, prosimy o wy−

konanie ksero na folii i w domu posługując się

żelazkiem oraz ochronną warstwą papieru, tak

aby wytworzyć na styku folii i miedzi tempera−

turę około 140 stopni, powodujemy sklejenie

się całości. Po ostudzeniu delikatnie odrywa−

my folię, a cały (przynajmniej w założeniu) ry−

sunek ścieżek przechodzi na laminat. Można

również użyć secjalnej folii TESS.

Wykonane tą drogą rysunki ścieżek mają

tylko dwie (zdaniem autora) wady − stosunko−

wo dużą cenę i stosunkowo dużą ilość popra−

wek po trawieniu: jednak znam osoby, które

tylko tej metody używają, a błędy wynikłe

z niedoskonałości technologii po wytrawieniu

uzupełniają cienkim przewodem.

Przy stosowaniu fotochemicznej metody

produkcji płytek drukowanych zwracam uwagę

na częsty błąd przy naświetlaniu naniesionej

emulsji poprzez szybę, gdyż zwykle szkło pra−

wie nie przepuszcza promieniowania ultrafiole−

towego!

Trawienie

Do trawienia najlepiej jest stosować roz−

twór chlorku żelazowego, który obecnie moż−

na uzyskać w większości sklepów z materiała−

Paweł Pawłowicz, Wrocław

I jeszcze list, którego autorem jest Sebas−

tian Biały z Sosnowca:

Na początku chciałbym się przedstawić. Na−

zywam się Sebastian Biały, mam 20 lat. Z wy−

kształcenia jestem technikiem elektrykiem.

Elektroniką interesuję się “od zawsze”. Zaczy−

nałem od prostych zestawów do samodzielne−

go montażu, jednak od paru lat próbuję swoich

sił w realizacji własnych pomysłów. Przegląda−

jąc różne czasopisma trafiłem jednak na opis

metody fotochemicznej w jednym z numerów

EP. Po przeczytaniu artykułu teoretycznie każ−

dy mógł wykonać sobie płytki tą metodą. Jed−

nak w praktyce niewiele osób ma w domu

możliwość dokładnego odmierzenia siedmiu

gram NaOH. Również lampy ultrafioletowe du−

żej mocy są raczej drogimi urządzeniami. Spra−

wa wydawała się beznadziejna. Postanowiłem

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 11/96

orum Czytelników

Zbigniew Rapp

Na koniec zachowaliśmy dwa listy, które od

strony praktycznej przedstawiają jeszcze inne

metody:

Paweł Pawłowicz

płytki drukowane - pomysly.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: