FOWIZM.pdf

FOWIZM

1904-07

Fowizm, królestwo czystego koloru, był pierwszą artystyczną rewolucją XX wieku.

Nie stał się szkołą z własnym programem i teoriami, ale wynikał z chwilowego połączenia się

kilku malarzy o podobnych zapatrywaniach. Nie stanowili grupy zwartej organizacyjnie i nie

ogłosili żadnego programu teoretycznego.

Na sławnym Salonie Jesiennym 1905 kilkunastu kolorystów z kręgu Matisse'a, świadomych

wspólnego punktu widzenia, zadeklarowało się publicznie z wybuchową siłą, która wywołała

skandal. Zebrali się na nowo w 1906, na Salonie Niezależnych. Krytyk sztuki Louis Vauxcelles ,

ten sam który wymyślił również dowcip o kubizmie, widząc w sali, gdzie na ścianach wyły kolory

artystów zwanych tez incohérents lub invertébrés, mały brąz na modłę florentyńską rzeźbiarza

Marque'a, wykrzyknął: Donatello entre les Fauves! Określenie les Fauves się przyjęło i

uogólniono tę nazwę już na Salonie Jesiennym tegoż roku.

GENEZA KIERUNKU

Fowizm był reakcją na impresjonizm i symbolizm.

Nawiązywał do twórczości V. van Gogha, P. Gauguina i P. Cezanne'a oraz sztuki ludów pierwotnych

W KRĘGU MATISSE`A

Fowizm był następstwem wymian i kontaktów krystalizujących się wokół postaci czołowej —

Matisse'a, najstarszego z grupy i niezaprzeczalnego twórcy ruchu.

W ciągu kilku heroicznych lat wpływom jego uległy trzy główne orientacje różnego pochodzenia:

• grupa pracowni Gustave Moreau i Academie Carriere (Marquet, Manguin, Camoin,

Puy),

• grupa z Chatou (Derain, Vlaminck) i ostatnia

• grupa z Hawru (Friesz, Dufy, Braque).

• Przyłączył się do nich jeden artysta niezależny — van Dongen.

GŁÓWNE CECHY MALARSTWA

 ekspresja plamy barwnej

 płaska kompozycja

 syntetyczny rysunek często graniczący z deformacją,

 ostre kontrasty kolorów, traktowanych niezależnie od przedstawianych motywów.

Podstawowe zasady fowizmu można streścić następująco:

• równoważenie światła z konstrukcją przestrzeni poprzez kolor,

• rozpalanie płaskiej powierzchni bez modelowania ani iluzjonistycznych światłocieni,

• czystość i upraszczanie środków,

• absolutna zgodność między wyrazem, czyli sugestią emocjonalną, a dekoracyjnością, czyli

uporządkowaniem wewnętrznym poprzez kompozycję.

„ Kompozycja — mówi Matisse — jest sztuką dekoratywnej aranżacji różnych elementów,

którymi malarz dysponuje dla wyrażenia swych uczuć .”

• Forma i treść współżyją i modyfikują się we wzajemnym oddziaływaniu, gdyż „ ekspresja

wynika z barwnej powierzchni, którą widz chwyta jako całość” . Jest to więc dynamiczny

sensualizm ( „ uderzenie obrazu na zmysły ” ), zdyscyplinowany syntezą ( „ kondensacja wrażeń ” )

i podporządkowany ekonomice obrazu ( „ wszystko co zbyteczne jest samo przez się szkodliwe ” ).

Ta jedność transpozycji, ta przemiana totalna i permanentna, odróżnia fowistów od ich

bezpośrednich następców, którzy narzucać będą kolor na umowny schemat, lub od ekspresjonistów

i ich tendencji ilustratorskich.

Płaszczyznę obrazu budują jaskrawe, silnie nasycone i sfakturowane płaskie plamy barwne wespół z linią

o niespokojnym biegu.

Zestawienia barw są kontrastowe.

Uproszczenie środków wyrazu posunięte do granic: plama barwna bowiem określa w skrócie

charakterystyczne, najistotniejsze cechy przedmiotu, a zarazem jest plamą określającą jakość i świetlną, i

kolorystyczną, i walorową.

A więc następuje tu synteza i to synteza skrajna. Barwa określa JAKOŚCI EMOCJONALNE

RZECZY, NIE ZAŚ WYGLĄDOWE . Stąd kolor podlega deformacji (Czerwone drzewa Vlamincka).

Charakterystyczne są deformacje kształtów natury. Jest to wspomniane już spłaszczenie formy i scalenie

jej z dwoma wymiarami płótna, jest to przerysowanie kształtów przedmiotów w kierunku

wyolbrzymienia, spotęgowania cech charakterystycznych. Znikają wszelkie prawa perspektywy,

naturalna struktura rzeczy i światłocień.

Uderzające u fowistów są: żywiołowość, gwałtowność procesu twórczego, intensywność, siła doznań i

przekazu, wyrażające radość życia, uzewnętrzniające się „ krzykiem barw ”. Tłumaczą one wielką

bezpośredniość przeżyć i głoszą przewagę instynktu nad innymi czynnikami warunkującymi twórczość.

Nasuwa się tu skojarzenie z bergsonowskim elan vtal, głoszącym wyzbycie się wszelkich hamulców,

uprzedzeń, uświęconych tradycją środków zarówno w przeżywaniu świata, jak i dziecięco szczerego,

prostego wyrażania go.

Mimo wielkiej spontaniczności i widocznej tu szybkości tworzenia, przekraczającej nawet system

impresjonistów, wszystkie te płótna są skonstruowane, wykazują pewien zmysł porządkujący.

• Wyraźne poszukiwanie rytmów,

• podziału płaszczyzny,

• grupowanie elementów kompozycji stwarza powierzchnię o działaniu dekoratywnym,

sprawiającą, że dzieła fowistów odbiera się jak okrzyk pełen radości życia.

Płaskość plamy barwnej, rezygnacja z wszelkiego iluzjonizmu przestrzennego, widoczne wyważenie

kompozycyjnego układu każe patrzeć na obraz jak na przedmiot estetyczny tłumaczący się sam przez się,

nie tylko w swoim odniesieniu do natury. Autonomia płaszczyzny była dla fowistów sprawą ważną, a

nieomylny instynkt pozwalał im łączyć świadomość celów ze świeżością i siłą doznań .

Dla prawie wszystkich reprezentantów kierunku charakterystyczna jest szczególna rola rysunku.

Nawet obrazy olejne przypominają niekiedy rysunkowe barwne szkice, dalekie od studyjnego

traktowania formy. Wynika to po trosze z dużej szybkości wykonywania obrazu i wyjątkowej roli linii w

dziejach fowizmu. Prócz określenia charakteru przedmiotu (wespół z plamą), linia porządkuje

płaszczyznę, stwarza na jej powierzchni dekoracyjne rytmy; czy to narysowana, czy namalowana, czy

wyczuwalna na styku plam —konstruuje kompozycję.

PRZEDSTAWICIELE

Grupę fowistów tworzyli m. in. Henri Matisse, Albert Marquet, André Derain, Maurice

Vlaminck, Raoul Dufy, Georges Braque, Othon Friesz, Kees van Dongen,( G. Rouault ).

GŁÓWNE WYDARZENIA

Matisse zapisał się w 1892 do Szkoły Sztuk Pięknych, do pracowni Gustave'a Moreau, gdzie już uczęszczał

Rouault. W 1894 przybyli Marquet i Manguin, a w 1897 — Camoin. Żarliwość i liberalizm Moreau

sprzyjały swobodnemu rozwojowi potężnych temperamentów przyszłych fowistów, którzy związali się

przyjaźnią. „Jestem mostem — mówił im Moreau — po którym niejeden z was przejdzie.” Po śmierci

wspaniałego mistrza w 1898, zastąpił go ponury Cormon i uczniowie się rozproszyli.

Matisse, już wówczas cieszący się u kolegów dużym autorytetem, wyjechał na rok na Korsykę i do Tuluzy,

skąd w lutym 1899 przywiózł serię małych pejzaży, szkicowanych gwałtownie czystymi barwami, techniką

pointylistyczną. Zamieszkał w Paryżu, w tym samym domu co wierny jego przyjaciel Marquet, i tam

pozostał do 1907, czyli dokładnie przez cały okres fowizmu. Tą samą śmiałą techniką co poprzednie pejzaże

południowe malował czystą niebieską barwą postacie oraz promienne szkarłatem i oranżem martwe natury.

W ślad za nim poszli Marquet i, mniej burzliwie, Manguin i Camoin.

W Academie Carriere przy ulicy Rennes Matisse spotkał w 1899 Jeana Puy, Laprade'a, Chabauda, a przede

wszystkim Deraina, i silnie na nich oddziałał. Wystawiał na Salonie Niezależnych 1901 razem z Marquetem

i Puyem. „Od 1898 Matisse i ja przyjęliśmy manierę, którą później nazwano fowizmem. Około 1901, w

okresie pierwszych Salonów Niezależnych, tylko my dwaj, jak się zdaje, wypowiadaliśmy się

czystym kolorem” — wspomina Marquet.

Derain i samouk Vlaminck mieli wspólną pracownię w Chatou, na przedmieściu Paryża. Prowadzili

oni równolegle własne dociekania, jeszcze zwięźlejsze i gwałtowniejsze.

W 1901, w galerii Bernheima jun., otwarto słynną retrospektywę van Gogha, która ich utwierdziła

w obranej drodze; z okazji tej wystawy Derain przedstawił Matisse'owi swego kolegę Vlamincka, a

także dokonało się połączenie z zapaleńcami z Chatou.

Lata 1899-1901 oznaczają więc pierwszy atak fowistów, który z jednej strony prowadzą

Matisse i Marquet pod wpływem struktur cezannowskich, z drugiej — Derain i Vlaminck, pod

wrażeniem ekspresji van Gogha, jakże różnej od wesołej, swobodnej ekspansji z lat 1905-

1907, gdzie dominować będzie dynamiczna dekoracyjność Gauguina.

W latach 1902-1903 Matisse i Marquet, malując motywy wnętrz i widoki Paryża, akcentowali

graficzność obrazu i powrócili do ciemnej gamy wczesnego Maneta. Derain odbywa w tym czasie

służbę wojskową. Jedynie Vlaminck oddawał się kolorowej wizji, skąd później miała mu przypaść

rola inicjatora. Mała galeria Berthy Weill , prawdziwe sanktuarium sztuki nowoczesnej, przyjmuje

od 1902 do 1904 prace Matisse'a, Marqueta, Manguina, Flandrina, Camoina; następnie dwóch

szkolnych kolegów z Hawru — Friesza i Dufy'ego, którzy przeszli przez pracownię Bonnata;

wreszcie, osobno, van Dongena, z pochodzenia Holendra, obracającego się w środowisku bohemy

Montmartre'u.

Grupa reformuje się na Salonie Niezależnych w 1903 (Matisse, Marguet, Puy, Manguin, .Camoin,

Friesz, Dufy), ale jeszcze nie zwraca uwagi publiczności.

Na Salonie Jesiennym 1903 zostaje oddany hołd zmarłemu właśnie Gauguinowi.

Po pierwszej wystawie indywidualnej u Vollarda, w czerwcu 1904, Matisse spędza lato w Saint-

Tropez w towarzystwie Signaca , a przede wszystkim Crossa, od którego przejmuje pointylizm,

intensyfikując jego siłę i świetlistość. Na Salonie Jesiennym pokaże trzynaście takich malowideł,

które dla Friesza staną się rewelacją i okazją do następującej definicji: „Ekwiwalent światła

słonecznego uzyskany techniką barwnej orkiestracji — miłosne transpozycje (ich punktem

wyjścia jest wzruszenie naturą), których prawdy i teorie zrodziły się z żarliwych poszukiwań i

entuzjazmu” .

Na Salonie Niezależnych 1905 Matisse wystawia Luxe, calme et volupte — gotując z kolei

wstrząsające przeżycie Dufy'emu: „Kontemplacja cudu imaginacji przenikającej rysunek i barwę”.

Zarówno Friesz jak Dufy rezygnują z impresjonizmu, którym żywili się dotychczas, i przerzucają

się na „mechanikę pikturalną” Matisse'a.

Po powrocie Deraina z wojska zaczyna się bardzo aktywna wymiana doświadczeń pomiędzy

Matisse'em a rekonstytuowaną grupą Chatou , manipulującą kolorem jak „ładunkami dynamitu”.

Lato spędza Derain z Matisse'em w Collioure i z płodnego kontaktu tych dwóch osobowości,

równie żywych jak inteligentnych, rodzą się pod ostrym słońcem Południa pierwsze płótna w pełni

fowistyczne; staną się one sensacją historycznego Salonu Jesiennego 1905, wśród prac Margueta,

Manguina, Puya, Valtata, Vlamincka, Friesza i Rouaulta. Ten ostatni wystawiał razem z

przyjaciółmi, ale pozostawał trochę na uboczu ruchu z racji swych ciemnych tonacji i pasji

moralnej.

W 1905 powstaje równolegle w Niemczech ugrupowanie Die Brucke, które wkrótce przejdzie

na ekspresjonizm.

Słynna wystawa w Salonie Jesiennym w Paryżu wywołała oburzenie krytyki (określenie malarzy jako

cage des fauves „ klatka dzikich bestii” dało nazwę fowizmowi).

Salon Niezależnych 1906 , kiedy przyłączył się Brague — ostatni nawrócony z trzech przyjaciół z Hawru,

oraz Salon Jesienny tegoż roku (retrospektywa Gauguina), kiedy do grupy doszedł van Dongen, stały się

polem tryumfu fowizmu.

Po 1907 r. przestał istnieć; wpłynął na kształtowanie się ekspresjonizmu.

Od końca 1907 zbiorowy paroksyzm fowistów ustępuje na rzecz kubizmu, do czego zresztą

przyczyniają się Matisse, Derain i Braque. Grupa się rozłącza, każdy idzie własną drogą.

Niektórzy, źle rozumiejąc lekcję Cezanne'a, wracają do swego rodzaju neoklasycyzmu; jedynie

Matisse, a może i Dufy, do końca zachowają wieczną młodość fowizmu, ale już na inną modłę.

Dla wszystkich wszakże ta heroiczna egzaltacja pozostała — że użyjemy stów Deraina —

„ogniową próbą”, która oczyściła malarstwo i niektórym świetnym temperamentom objawiła to,

co w nich samych było najlepsze.

HENRI MATISSE [matis], (1869- 1954)

Malarz, rysownik, grafik. Studiował w Paryżu, w Ecole des Beaux-Arts oraz w prywatnych

szkołach: Academie Julian i Academie Carriere.

Do ok. 1930 wiele podróżował do Hiszpanii, Rosji, Maroka, Ameryki Pomocnej i na Tahiti.

Początkowo inspirował się impresjonizmem, potem postimpresjonizmem, m.in. twórczością V. van

Gogha i P. Cezanne'a. Pod wpływem P. Signaca tworzył w technice pointylistycznej.

Dążąc do oczyszczenia i zintensyfikowania koloru oraz uproszczenia formy, Matisse stał się

jednym z głównych twórców i reprezentantów fowizmu. Powstało wówczas wiele najsłynniejszych

jego obrazów: Kobieta w kapeluszu, Przepych, spokój i rozkosz, Radość życia, Taniec i Muzyka.

Ulubione tematy obrazów- Matisse`a to sceny figuralne, wnętrza pracowni, akty (motyw odaliski),

martwe natury, ptaki i kwiaty.

Obrazy fowistyczne Matisse`a cechuje:

• uproszczony rysunek,

• płaska kompozycja,

• stosowanie nasyconej, abstrakcyjnej czystej plamy koloru, często dysonansowo

zestawionej .

Poza krótkim okresem zainteresowania kubizmem, Matisse pozostał wierny poszukiwaniom

kolorystycznym, dążył do uzyskania coraz bardziej wyrafinowanego i ekspresyjnego kolorytu przy

oszczędnej i syntetycznej formie (Rumuńska bluzka, Wielkie czerwone wnętrze).

Z obrazów Matisse`a emanuje zmysłowa radość życia, poczucie siły i równowagi duchowej.

Oprócz malarstwa Matisse`a zajmował się również rzeźbą (zwłaszcza w okresie kubistycznym),

malarstwem ściennym (Taniec wykonany w hallu gmachu Fundacji Barnesa w Merion, Stany

Zjednoczone), ceramiką, projektowaniem dekoracji i kostiumów teatralnych (m.in. do baletu

Czerwone i czarne D. Szostakowicza) oraz tapiserii. Matisse uprawiał także rysunek, niezwykle

lapidarny w formie, grafikę i ilustrację książkową (m.in. cykl ilustracji do Kwiatów zla Ch.

Baudelaire'a). Wielkim i jakby syntetycznym dziełem Matisse`a było zaprojektowanie architektury,

wyposażenia wnętrza, dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej kaplicy Dominikanek w Vence.

Postawa twórcza i dzieło Matisse`a jest w dwudziestowiecznej sztuce przykładem głębokiego

humanizmu, wyrażającego się w afirmacji życia i zmysłowym przeżywaniu świata.

Portret z zieloną pręgą (Portret pani Matisse)

W czasie pobytu w Colioure wiosną i latem 1905 r. porzucił technikę

pointylistyczną i zaczął malować płaskimi plamami czystego,

intensywnego koloru, który nie odpowiadał naturze i podporządkowany

był wyłącznie wymogom kompozycji. Formy ukazane były w ogólnych,

schematycznych zarysach, a modelunek bryły sugerowany albo samym

kolorem, przy czym partie oświetlone malowane były barwami ciepłymi a

ciemne zimnymi (Kobieta w zielonym kapeluszu) albo też konturem

( Portret z zieloną pręgą ). Te pierwsze ściśle już fowistyczne obrazy

wystawił w tym samym roku na słynnym Salon d'Automne.

Radość życia

W 1906 r. namalował dużą kompozycję Radość życia, gdzie formy

określone były wyłącznie płynną, bogatą arabeską konturu obwodzącego

duże, jednolite płaszczyzny barwne, a poszczególne plany przestrzenne

zamarkowane zostały postaciami nagich mężczyzn i kobiet, choć proporcje ich nie zawsze odpowiadały

zasadom klasycznej perspektywy, podporządkowane były bowiem, podobnie jak

kolor, prawom kompozycji. Fragment tego obrazu,

trzy akty kobiece nad morzem, podjął w roku

następnym w dwóch wersjach Przepychu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: