obrona-sokratesa.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

PLATON

Apologia ¹ , czyli Obrona Sokratesa

ł.   ł

Jakie na was, Ateńczycy, uczynili wrażenie moi oskarżyciele, nie wiem. Co do mnie, Prawda, Fałsz, Sąd

słysząc ich, ledwom nie zapomniał o sobie; tak mocno mówili do przekonania, choć

prawdy, słowem mówiąc, żadnej nie wyrzekli. Najbarǳiej zaś z wielu fałszów, które

wymyślili, nad tym się zǳiwiłem, gdy mówili, że wam się strzec potrzeba, byście

się nie dali uwieść mojej wymowie. Że się nie powstyǳili tego, iż zaraz na miejscu

ode mnie inaczej przekonani zostaną, gdy się bynajmniej nie pokażę wymownym,

sąǳę, że dali przez to dowód największej swojej bezczelności; chyba, że wymownym

nazywają tego, kto prawdę mówi. Jeżeli tak utrzymują, przyznam się być mówcą², ale

bynajmniej im niepodobny. Oni, jak mówię, żadnej nie wyrzekli prawdy: z mych ust

usłyszycie ją całą, nie w wyszukanych, ręczę wam, Ateńczycy, wyrazach, nie w sztucz-

nie i ozdobnie ułożonych, jakich oni używali, lecz w prostych i zwyczajnych. Sąǳę, Starość, Sąd

że co mówię, jest niezawodną prawdą. Niechaj nikt czego innego po mnie się nie

spoǳiewa. Nie przystałoby wiekowi mojemu występować przed was na kształt mło-

ǳieńca, który dopiero wprawy w wymowie dla siebie szuka. Owszem, oto was pro-

szę i błagam Ateńczycy, nie ǳiwcie się i nie obrażajcie, gdy mnie usłyszycie w tym

miejscu, tym samym głosem, z tąż samą prostotą, na moją obronę oǳywającego się,

z jakąm był zwykł mawiać na placu publicznym, przy stołach bankierów, gǳieście

mnie często słyszeli. Tak się bowiem rzecz ma. Pierwszy raz dopiero występuję teraz

przed sąd, siedemǳiesięcioletni już przeszło starzec. Nie znam więc sposobu, w jaki

się tu mówi. Podobnie jak gdybym był cuǳoziemcem³, nie poczytalibyście mi za

złe, gdybym do was przemówił językiem i sposobem, jaki z wychowania powziąłem,

tak i teraz nie uważajcie na kształt moich wyrażeń, które mogą być rozmaite: zakli-

nam was o to, i zdaje się, że słusznie czynię. Zwróćcie tylko całą waszą uwagę na to, Prawda, Sąd

czy prawdę mówię lub nie. Ten jest obowiązek sęǳiego; do mówcy należy prawdę

mówić.

Najpierwej wypada, Ateńczycy, bym wam okazał fałszywość dawniejszych prze-

ciw mnie zarzutów, odpowieǳiał dawniejszym moim oskarżycielom, a dopiero zwró-

cił się przeciw ǳisiejszym; wielu już bowiem obwiniało mnie od dawna przed wami,

w niczym nie oszczęǳając zmyślenia. Tych ja obawiam się więcej niż samego Any- Fałsz, Mędrzec

ta i jego stronników; chociaż i ci wiele mogą swoją wymową, tamci jednak dale-

ko groźniejsi, którzy od ǳieciństwa waszego, Ateńczycy, wami się zajmując, wpoili

w was fałszywe uprzeǳenie e Sokrates, peien rzec, cce zbaa rzeczy naie

skie, o, co si za iate iee, i asz za pra poae Ci, co te wieści roznoszą,

¹ apologia — obrona sprawy, zasady albo osoby; usprawiedliwienie; pochwała.

² przyzna si by c — ǳiś: przyznam, że jestem mówcą.

³ cozieiec — tu: nie Ateńczyk; w takim rozumieniu cuǳoziemcem mógł być również Grek

z innego polis.

są moimi najniebezpieczniejszymi przeciwnikami: bo kto ich mowę usłyszy, sąǳi,

że badacz rzeczy podobnych nie wierzy w bogów. Do tego, są oni liczni i od dawna Nienawiść, Prawda

usiłowali mnie już podać w waszą nienawiść, z tym większym dla siebie skutkiem,

że to w wieku ǳieciństwa i młodości wam wystawiali, kiedyście najłatwiej mogli

uwierzyć, a nikt wam prawdy nie odkrył, że oskarżali człowieka, który się nie bro-

nił. Ale najgorszym z tego wszystkiego jest, że nie można nawet nazwisk ich wieǳieć

i wymienić, prócz że ma być mięǳy nimi jakiś pisarz komedii⁴. Nie znając więc tych,

co przez zazdrość, dla oczernienia mnie, zaszczepili w was złe o mnie mniemanie ani

tych, co uwieǳeni od drugich⁵ uǳielali innym tegoż samego zdania, nie mogę ich

przed sąd tu powołać i naocznie wywieść z błędu: lecz muszę jakby wpośród nocy

walczyć i odpierać natarcia, nie wiǳąc nikogo przed sobą, na którego bym prosto

uderzył. Zważcie więc, że mam, jak mówię, dwoistych oskarżycieli: jednych, których

dopiero co słyszeliście, drugich od dawna mi nieprzyjaznych, jak wspomniałem. Przy-

znajcie zatem, że wypada mi naprzód tamtym odpowieǳieć, bo ich skargę pierwej

i lepiej poznaliście. Tak! Już czas wznieść głos na moją obronę i wybić wam z głowy

uprzeǳenie, którym od tak dawna byliście przeciw mnie powodowani! Chciałbym,

by to mogło nastąpić! Ocalony potraﬁłbym jeszcze coś więcej dla was i dla siebie

dobrego uczynić. Lecz wiem, że trudno bęǳie tego dokazać, i nie tajno mi, jak na-

wet dalece. Niech się więc stanie w tym wola Boga⁶! Ja obowiązany prawom ulegać,

powinienem się bronić. Powtórzmy więc jeszcze raz, jaki jest przedmiot skargi, dla Sąd, Fałsz, Prawda

której Melit wywiódł mnie tu przed sąd. Cóż zeznali moi przeciwnicy? Niech bęǳie

przeczytane przewinienie, które mi pod przysięgą zarzucają. Sokrates ystpnie czyni

i ykracza, zapszczac si baania rzeczy naieskic i asz za pra poac

Oto taka jest skarga! Toż samo wiǳieliście w komedii Arystofanesa, gǳie wysta-

wiono Sokratesa w powietrzu mówiącego, że nad świat się wznosi i wiele podobnych

niedorzeczności prawiącego. Z tych ja wcale nic nie rozumiem. Nie mówię jednak

z obawy skargi Melita, żeby się kto nie znalazł, co by je rozumiał; lecz w istocie

wierzcie mi, Ateńczycy, nigdym się podobnymi rzeczami nie zajmował. Spomięǳy

was samych wielu tu wzywam za świadków! Proszę, powieǳcie jedni drugim, którzy-

ście tylko mnie kiedy słyszeli mówiącego (a wielu takich pomięǳy wami tu wiǳę),

czyliście kiedy z ust moich o takich rzeczach mowę usłyszeli? Możecie stąd, Ateń-

czycy, sąǳić o reszcie, co mi zarzucają, że tak nie jest i mnie się nie tyczy. Jeżeli Pieniąǳ, Nauczyciel,

Nauka

⁴ aki pisarz koeii — Arystofanes, który w komedii ry poddał krytyce wpływ nauk Sokratesa

na młoǳież.

⁵ ieiony o rgic — ǳiś: uwieǳiony przez drugich.

⁶ g — oryginalnie zapewne odwołanie do ǲeusa (Zeusa), którego imię stanowi źródło dla łac.

ogólnego rzeczownika es : bóg; pozostawiono pisownię wielką literą.

⁷ orgiasz z eontinoi — grecki ﬁlozof, retor, teoretyk wymowy, jeden z czołowych soﬁstów. Był

uczniem Empedoklesa i nauczycielem Tukidydesa.

⁸ roikos z eos — ﬁlozof starożytny, jeden z najwybitniejszych soﬁstów.

⁹ ippiasz z lei — erudyta, poeta, polityk, technik i rzemieślnik, sławny w starożytności soﬁsta.

 Obrona Sokratesa



wam mówią, że się trudnię uczeniem i pieniąǳe zbieram, fałsz głoszą! Lubo i to

nawet uważam za rzecz przyzwoitą, gdy kto umie tak uǳielać nauki jak Gorgiasz

z Leontinoi⁷, Prodikos⁸ i Hippiasz z Elei⁹. Oni bowiem choǳąc od miasta do mia-

sta, umieją młoǳież tak zająć nauką, że ta, choć może w domu pobierać ją darmo,

ciśnie się do tamtych, przynosi pieniąǳe i wǳięczność swoją oświadcza. Jest oto

nawet i tu w Atenach podobnie uczony mąż z Paros, o którego przybyciu się dowie-

ǳiałem. Gdym się raz zszedł z Kalliasem Hipponikiem, naszym obywatelem, który

najwięcej płaci nauczycielom od synów (ma ich bowiem dwóch), rzekłem: Kallia-

sie! Zapewne gdyby ci się parę młodych koni lub bydląt uroǳiło, poszukałbyś dla

nich człowieka, który by je wychował jak należy, to jest jakiego woźnicę lub paste-

rza. Mając zaś synów, kogóż wziąć myślisz dla nich za stróża i nauczyciela? Kogoż

znasz takiego, który wie wszystko, co człowiekowi i obywatelowi przystoi? Sąǳę, że

gdy masz synów, musiałeś się już pierw nad tym zastanowić! Czy znasz kogo takie-

go? — mówiłem dalej. Znam, odpowieǳiał. Któż więc nim jest? Co za jeden? Jest

Evenus¹⁰, Sokratesie, rzekł Kallias, rodem z Pafos, bierze po pięć min¹¹. Szczęśliwy,

zawołałem, jeśli prawǳiwie posiada taką naukę i uǳiela jej tak tanio. Ja sam szczy-

ciłbym się niezawodnie i chlubił, gdybym tyle umiał… Ale nie jestem tak uczony,

oświadczam wam, Ateńczycy. Może jednak kto z was na to mi odpowie: cóżeś więc

zrobił, Sokratesie? Skąd na ciebie te skargi? Gdybyś nic osobliwego nie zrobił, nie

mówiono by tyle o tobie! Musiałeś więc coś osobliwego zrobić! Powieǳ nam, co

takiego, byśmy o tobie nie wydali fałszywego sądu! Nic słuszniejszego nad głos taki.

Wyjawię więc wam, co mi sławę, a co nieprzyjaciół zjednało. Słuchajcie‼! Bo może

niektórzy z was będą mniemać, że was łuǳić będę. Bądźcie owszem pewni, że wam

szczerze wszystko opowiem! Nabyłem sławy przez mądrość taką, jaka jest przyzwoita Mędrzec, Mądrość

luǳiom. W istocie, takim tylko jestem mędrcem. Oni zaś, o których wam dopiero co

wspomniałem, posiadają nadluǳką mądrość. Ja się do niej wcale nie przyznaję: kto

przeciwnie mówi, fałsz mi zadaje i na moją zniewagę dąży. Nie obrażajcie się, Ateń-

czycy, gdy to, co wam powiem, zdawać się wam bęǳie chełpliwe. Nie swoje jednak

przytoczę tu wyrazy, lecz kogo innego, z powagą godną wiary wyrzeczone. Przytoczę

wam za sęǳiego Apollina Delﬁckiego¹². Znacie wszyscy Cherofonta¹³. Był on moim

przyjacielem od ǳieciństwa, równie jak wielu spomięǳy was. Poǳielił razem z wa-

mi wygnanie i razem powrócił. Znacie więc dobrze, jak jest śmiałym we wszystkim.

Będąc raz w Delfach, odważył się spytać wyroczni względem mnie. Nie obrażajcie się, Mądrość

Ateńczycy, jeszcze raz was proszę, na to, co powiem‼ Pytał, czyli jest kto mędrszy

nade mnie? Odpowieǳiała wyrocznia, że nie masz! Może wam o tym zaświadczyć

brat jego, gdyż sam nie żyje. Zważcie, dlaczego o tym wspominam! Chcę pokazać,

skąd przeciw mnie powstała skarga. Usłyszawszy odpowiedź wyroczni, rozmyślałem,

co by znaczyły słowa Apollina, co by dawały do zrozumienia; bo ja sobie wcale nie

przyznaję mądrości. Omylić się zaś Apollo nie mógł, bo mu to nie przystoi. Przez

długi czas zostawałem tedy w takiej wątpliwości. W końcu musiałem się udać do

następującego środka. Poszedłem do jednego z takich, których mają powszechnie za Mędrzec, Mądrość

mędrców, bym zbił zdanie wyroczni i pokazał, że oto ten ode mnie mędrszy, a ty

Apollinie mnieś wyższość nad innych przyznał. To miałem na celu, gdym poszedł,

nie potrzebuję po nazwisku wymieniać do kogo, dosyć, że nim był jeden z biegłych

w sprawach publicznych. Wdawszy się z nim w rozmowę, poznałem, że miany był¹⁴

od wielu za mądrego i uważał się sam jeszcze więcej za takiego, ale nim nie był wcale.

Starałem się mu pokazać, że za wiele o sobie sąǳił, że sobie przyznawał mądrość,

a jej nie miał bynajmniej. Przez to zrobiłem sobie u niego nienawiść i u wielu, co

obecni byli.

Wychoǳąc stamtąd, pomyślałem sobie, że jestem mędrszy od tego człowieka:

albowiem nikt może z nas nie wie, co dobre i co wszystkim przyzwoite, a on utrzy-

muje, że wie, choć nie wie. Ja, kiedy nie wiem, to sobie nie przyznaję; zdaje się więc,

że jestem nad niego choć w tej małej rzeczy mędrszy, że czego nie wiem, o tym nie

¹⁰ ens — w innym przekłaǳie: Euenos.

¹¹ ina — staroż. jednostka monetarna, w systemie attyckim równa  g srebra; minę ǳielono na

 drachm, zaś  min tworzyło talent.

¹² Apollo — w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto, bliźniaczy brat Artemidy. Uważany za boga piękna,

światła, życia, śmierci, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika

muz; przydomek Delﬁcki pochoǳi stąd, że w Delfach był ośrodek kultu Apollina oraz wyrocznia.

¹³ eroont — w innym przekłaǳie: Chajrefont.

¹⁴ iany by za rego — miano go za mądrego; uważano go za mądrego.

 Obrona Sokratesa



twierǳę z pewnością. Poszedłem potem do innego, to jest do jednego z takich, któ-

rych mają za mędrszych od tamtego; ale i tam znalazłem podobnie. Zrobiłem sobie

więc w nim i innych również nieprzyjaciół. Nareszcie choǳiłem po kolei od jednego

do drugiego, zasmucony, żem sobie narobił nieprzyjaciół; jednak zdawało mi się, że

sprawę wyroczni trzeba nad wszystko przekładać i dla dojścia, co ta w swej odpo-

wieǳi mówi, obchoǳić wszystkich, którzy tylko zdają się coś wieǳieć. Zaprawdę

wam powiadam, Ateńczycy, należy bowiem ją przed wami mówić, gdym podług słów

wyroczni rzeczy dochoǳił, przekonałem się, że ci wszyscy, którym największą przy-

pisują mądrość, najmniej jej mają, a których mniej rozumnymi uważają, zdolniejsi są

do rozsądnego myślenia. Opowiem wam całe moje zabiegi, którem czynił, by słowa

wyroczni próżnymi nie zostały. Od biegłych w sprawach publicznych udałem się do Poeta, Mądrość

poetów, tragików, liryków i innych, w mniemaniu, że tam poznam moją niewie-

ǳę. Zacząwszy od ǳieł, którem uważał za najdoskonalsze, badałem z nich, co bym

mógł nowego się dowieǳieć. Wstyd mi, Ateńczycy, powieǳieć prawdę! Muszę ją

przecie wyznać. Słowem mówiąc, prawie wszyscy tam przytomni lepsze o nich da-

li zdanie, niż ci, którzy je sami napisali. Stąd wniosłem, że poeci nie przez rozum

wiersze składają, lecz przez dar natury i zapał, który ich unosi podobnie jak wieszcz-

ków, którzy przepowiadają wiele rzeczy pożytecznych, ale wcale nie rozumieją, co

mówią. Toż samo, zdaje mi się, mają poeci w swej naturze: poznałem, że i oni dla-

tego, że są poetami, chcą uchoǳić za mądrych w rzeczach, których nie rozumieją.

Odszedłem więc od nich z przekonaniem, żem jest od nich mędrszy, jak od owych

biegłych w sprawach publicznych. Nareszcie udałem się do rękoǳielników, sąǳąc, Mądrość

że ich umiejętności wcale nie znałem. Spoǳiewałem się, że u nich znajdę wiele pięk-

nych wiadomości. Jakoż w tym się nie zawiodłem: czego nie znałem, w tym byli ode

mnie mędrsi. Ale zdawało mi się, Ateńczycy, że i ci poczciwi dla dobra publicznego

pracownicy w tym samym co i poeci zostawali błęǳie. Dlatego, że każdy z nich był

w swojej sztuce biegły, chciał uchoǳić u innych za najmędrszego i ta ich niedorzecz-

ność prawǳiwą mądrość przyćmiła. Tak wreszcie samego siebie w imieniu wyroczni Prawda

musiałem zapytać, co bym z dwojga wybrał, czy pozostać się przy swoim, nie mając

mądrości i wad tych wszystkich, czy je nad swoje przełożyć. Rzekłem sam do siebie

i do wyroczni, że wolę przestać na swoim. Tak szukając prawdy, zjednałem sobie wie-

le zawziętej i nieubłaganej nieprzyjaźni. Z niej to poszło mnóstwo fałszywych przeciw

mnie zarzutów i ów tytuł mędrca, którym mnie mianują. Sąǳą bowiem, że gdy komu

w czym nieznajomość zadaję, sam to lepiej znać muszę. W istocie zaś podobno sam Mądrość

Bóg tylko jest mądrym i Apollo w swej odpowieǳi daje do zrozumienia, że rozum

luǳki mało albo wcale nic nie znaczy. Zdaje się, że dlatego moje imię wymienił, aby

przywiódł za przykład, że ten jest najmędrszy, który jak Sokrates poznał, że rozum

jego niczym jest w powszechnej mądrości. Tego właśnie zdania ja sam teraz szukam

i badam u każdego, o kim tylko z obcych lub obywateli [jako o] mądrym słyszę; i je-

żeli takim go nie wiǳę, podług słów Apollina powiadam, że nim nie jest. I dlatego

nie miałem czasu dotąd należeć do żadnych spraw publicznych w Rzeczypospolitej

ani prywatnych; lecz żyję w ustroniu, zajęty jedynie tą dla Apollina przysługą. W Nauka, Wieǳa, Gniew

takim stanie młoǳież najbogatszych obywateli, mająca najwięcej sposobności naby-

cia nauki, zbiega się do mnie; lubi chętnie przysłuchiwać się, gdy zbĳam mniemania

cuǳe; sama mnie naśladuje, zastanawia się i znajduje, jak się nie mylę, wielką liczbę

takich, co sąǳą, że coś wieǳą, a tymczasem barǳo mało lub wcale nic nie wieǳą.

Stąd ci, których takimi poznaję, gniewają się nie na nią, lecz na mnie, i mówią, że

Sokrates najwinniejszy! On psuje młoǳież! A gdy ich się kto spyta, co z nią robi Fałsz, Prawda, Mądrość,

Wieǳa, Sława, Filozof

 Obrona Sokratesa



i czego jej naucza, nie chcą odpowieǳieć; i tylko, żeby się nie zdawali sami nie wie-

ǳieć, co mówią, zarzucają to, co o każdym miłośniku mądrości powieǳieć można: że

zgbia rzeczy boskie, naieskie, bog nie ierzy i asz za pra poae . Prawdy

pewno nie chcą wyznać i udają, że coś wieǳą, choć nic nie wieǳą. Ponieważ zaś, jak

mniemam, są troskliwi o swoją sławę, przy tym śmieli i liczni, rozpowiadając więc

o mnie wiele rzeczy umyślnie, sposobem łatwym na pozór do przekonania, napełnili

już dawno uszy wasze zarzutami przeciw mnie wymyślonymi i teraz je napełniają.

Spomięǳy nich wystąpili przeciw mnie Melit¹⁵, Anyt¹⁶ i Lykaon¹⁷. Melit, obrażony

za poetów, Anyt, ujmując się za rękoǳielnikami i tymi, co spraw publicznych pilnu-

ją, Lykaon broni retorów; tak, iż mocno bym był zǳiwiony, jak to już na początku

wyrzekłem, gdybym w tak krótkim czasie potraﬁł wam tyle razy na mnie miotane

zarzuty z głowy wybić. Oto macie całą prawdę, Ateńczycy! Nie ukryłem nic przed

wami ani nie zataiłem! Lubo¹⁸ wiem, że jestem za to znienawiǳony, jednak stanie

się to dowodem, że prawdę mówię i że stąd właśnie poszła przeciw mnie skarga oraz

wszystkie do niej powody. Czy teraz, czy później nad tym się zastanowicie, znajǳie-

cie zawsze wszystko jednakowe. Tyle miałem do powieǳenia za sobą przed wami, co

do dawniejszych przeciw mnie zarzutów. Teraz będę się starał oczyścić z tego, co mi

Melit, ten dobry i nader przywiązany, jak sam mówi, do kraju obywatel zarzuca wraz

z innymi. Przytoczmy zatem tych drugich oskarżycieli zaprzysiężoną przeciw mnie

skargę. Jest ona podobno w ten sposób: Sokrates ystpnie iaa, oie pse,

bog kraoyc nie ierzy, lecz co noego zpenie . Takie jest mnie obwinienie!

Roztrząśnĳmy każdy punkt z niego. Mówią, że występnie ǳiałam, psując młoǳież.

Ja zaś oświadczam, Ateńczycy, że Melit występnie ǳiała, kiedy ze spraw poważnych

igraszkę dla siebie robi, pociągając luǳi lekkomyślnie do sądu i udając, że się ujmuje

za tym, o czym nigdy wcale nie myślał. Że tak jest, zaraz wam to okażę. Przystąp,

Melicie, i powieǳ, czy uważasz co nad to ważniejszym, aby młoǳież była dobra?

— Nie, zaiste!

— To więc wyznaj wobec tych sęǳiów, kto ją do dobrego prowaǳi? Musisz

wieǳieć, bo cię to obchoǳi! Kiedy mnie tu pociągasz i przed sądem oskarżasz, że

psuję młoǳież, powieǳ, kto ją do dobrego prowaǳi? Powieǳ i wskaż, kto taki⁈

Wiǳisz, że milczysz Melicie! I nie masz co odpowieǳieć! Czyliż więc to nie szpetnym

dla ciebie, a dostatecznym tego, co mówię, jest dowodem, żeś o tym wcale nie myślał.

Powieǳ przecie, dobry mężu, kto ją do dobrego prowaǳi?

— Prawa!

— Ale nie o to cię pytam, ty najlepszy! Tylko co za człowiek jest tym, i który

najpierwej poznał te prawa?

— Oto ci Sęǳiowie‼

— Co mówisz, Melicie? Oni umieją młoǳież wieść do dobrego?

— I barǳo!

— Czy wszyscy, czy tylko niektórzy?

— Wszyscy!

— Barǳo dobrze mówisz! Więc podług ciebie mamy wielu takich. Czyli także

i ci słuchacze młoǳież do dobrego prowaǳą?

— I ci!

— A co powiesz o Senatorach?

— A, i Senatorowie.

— Lecz zważ, czy ci, co raǳą na zgromaǳeniach ludu, nie psują znowu młoǳieży

lub może ją wszyscy także do dobrego prowaǳą?

¹⁵ elit — w innym przekłaǳie: Meletos.

¹⁶ Anyt — w innym przekłaǳie: Anytos.

¹⁷ ykaon — w innym przekłaǳie: Likon.

¹⁸ lbo (daw.) — chociaż.

 Obrona Sokratesa



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: