krol-dzumiec.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

EDGAR ALLAN POE

Król Dżumiec

(ść ą ą ę)

ł. ł ś

ie i ier rólc c

óre róem ic rerże e ei mc

ucur Ferrex et Porrex

W noc paźǳiernikową, około północy za dostojnego panowania Edwarda III,

dwaj majtkowie należący do załogi „Free-and-Easy”, kupieckiego dwumasztowca,

który kursował po mięǳy Ekluzą (w Belgi) a Tamizą i który w tym czasie zarzucił

kotwicę w tej rzece, upajali się swym pobytem w sali pewnej oberży, w paraﬁi św.

Andrzeja, w Londynie — która to oberża miała za godło konterfekt¹ — wesołego

wilka morskiego.

Sala — mimo lichej budowy, mimo sczerniałości od dymu, niskiego pułapu i po-

dobieństwa do wszystkich zresztą karczem onej epoki, w czasach ǳiwolążnych gro-

madek rozrzuconych tam i ówǳie opojów, wcale niezgorzej odpowiadała swemu

przeznaczeniu.

Wśród owych gromadek dwaj nasi majtkowie tworzyli — najciekawszą, jeśli nie

najbarǳiej godną uwagi.

Ów, co się zdawał pierworodniejszy i towarzysza swego charakterystycznie Udźcem

przezywał, niepomiernie też wzrostem owej dwójcy przodował. Miał — bez mała

sześć i pół stopy wysokości² i nałogowe pochylenie ramion było snadź nieodpar-

tym wynikiem tak niesłychanej postawy. Jego naddatek wzwyż był — barǳiej niż

zrównoważony innymi skądinąd niedoborami. Był wyjątkowo szczupły — i, zda-

niem swych przyjaciół, mógł z powoǳeniem zastąpić po pĳanemu — wstęgę ban-

dery na wierzchole masztu, zaś na czczo — drzewce trójkątnego żagla. Wszakże te

i tym podobne żarty nigdy nie poruszały mięśni śmiechu wilka morskiego. Pomimo

wybitnych policzków, olbrzymiego i krogulczego nosa, obciętego podbródka, pomi-

mo wreszcie osunięcia się dolnej żuchwy i wypuklizny przeogromnych, białych oczu

— wyraz jego oblicza, aczkolwiek napiętnowanego pewną odmianą mrukliwej dla

wszechrzeczy obojętności, był nad wszelki opis i nad wszelkie naśladownictwo —

uroczysty i poważny.

Młodszy wiekiem majtek całokształtem zewnętrznego wyglądu zgoła wyodrębniał

się i emi swemu towarzyszowi.

¹ ere (przestarz.) — obraz.

² e i ó ci — ok. dwóch metrów; stopa ang. jest jednostka miary wynoszącą w prze-

liczeniu , cm. długości.

Dwoje nóg kabłąkowatych i przykucliwych dźwigało jego ciężką i krępą osobę,

zaś osobliwie krótkie i grube ręce, zakończone pięściami nieprzeciętnych pomiarów,

zwisały, kołysząc się na strony jak łapy żółwia morskiego. Skrzyły się drobne, nieokre-

ślonego koloru, głęboko we łbie osaǳone ślepia. Nos znalazł swój stały pochówek

w bryle cielska, które oblekało gębę okrągłą, pulchną i czerwoną, a gruba górna

warga wygodnie spoczywała na jeszcze grubszej dolnej z wyrazem osobistego zado-

wolenia, które właściciel obojga zwiększał nałogiem zwilżania swych warg od czasu

do czasu jęzorem. Ten, popatrując na swego sąsiada, już to słupiał, już to uśmiechał

się szyderczo. I czasem, gdy spojrzał mu oko w oko, purpurowiał jak słońce, gdy

przed zachodem spogląda ze szczytów skał Ben-Nerisu.

Toć urozmaicona i przypadków pełna była w pierwszych goǳinach nocnych piel- Pĳaństwo, Ucieczka

grzymka dostojnej dwójki po oberżach okolicznych. I najsutsze zasoby pieniężne nie

przetrwają wieków, toteż do oberży, o której mowa, przyjaciele nasi pokwapili się

z pustą kieszenią. Ni mniej, ni więcej, jeno, w chwili gdy się właściwie opowieść

nasza zaczyna, Uǳiec i jego towarzysz Hugh Tarpaulin sieǳieli w pośrodku sali i,

wsparłszy obydwa łokcie na obszernym, dębowym stole, ukryli twarze w dłoniach.

Uǳieliwszy bezpiecznego schroniska zawartości pokaźnej butli nie opłaconego

zgoła ummiuu , nie bez zǳiwienia i nie bez oburzenia zerkali ukosem na zło-

wieszcze wyrazy „Nic na kredę”, kreślone na ścianie kredą — tą bezczelną kredą,

która ma śmiałość zaznaczenia swej nieobecności.

Nie dlatego, iżby zdolność czytania kreślonych liter, uchoǳąca wśród ówczesne-

go tłumu za nieco mniej kabalistyczną od sztuki onychże kreślenia — mogła być,

ściśle biorąc, policzona za winę obydwom wychowańcom morza, lecz, mówiąc po

prawǳie, była w kształcie liter jakowaś pokrętność, a w całości roǳaj trudnego do

opisania — wykolejenia, które, zdaniem obydwu marynarzy zapowiadały jakąś prze-

klętą klęskę i słotę, i wobec których postanowili natychmiast obydwaj — według

metaforycznej umowy Udźca — czuwać przy pompach, zwinąć żagle i dybać przed

się ³wbrew wiatrom. A zatem, wysączywszy resztę leu i gruntownie zapiąwszy swe

kubraki, porwali się ostatecznie ku drzwiom. Tarpaulin, co prawda, po dwakroć na-

wieǳił wnętrze kominka, nie odróżniając go od drzwi, lecz koniec końcem ucieczka

powiodła się szczęśliwie i w pół goǳiny po północy nasi bohaterzy paradowali na

wietrze, raźnie krocząc poprzez ciemną uliczkę w kierunku schodów Św. Andrzeja,

ścigani z zapałem przez oberżystę Wesołego Wilka Morskiego.

Na wiele lat przed i po epoce, w której odbywa się ta opowieść dramatyczna, Choroba, Miasto,

Kraǳież, Śmierć, Strach

³ re i — tu: iść naprzód.

   Król Dżumiec



w całej Anglii, a przede wszystkim w stolicy, rozlegał się okrzyk złowrogi: Dżuma!

Stare Miasto było po większej części wyludnione i w tych straszliwych, z Tamizą

sąsiadujących ǳielnicach, wśród zaułków i przecznic ciemnych, wąskich a brudnych,

które Demon Dżumy, jak wówczas przypuszczano, obrał na miejsce swoich naroǳin

— nie można było nawet krocząc jak najdumniej, spotkać nic prócz Przerażeń, Lęków

i Zabobonów.

ǲielnice owe z rozkazu króla zostały wyklęte i nie wolno było nikomu — pod

karą śmierci — przenikać do ich okropnych samotni.

Mimo to — ani dekret monarchy, ani olbrzymie zapory, wznoszone w progach

ulic, ani możliwość potwornej śmierci, niemal w okamgnieniu pochłaniającej zu-

chwalca, którego żadne niebezpieczeństwo nie mogło zniechęcić do przygód — nic

nie powściągało dłoni nocnych opryszków od ogałacania pustych i bezludnych do-

mostw z żelastwa, mieǳi, ołowiu i wreszcie z wszelkiego roǳaju przedmiotów, które

mogły stać się źródłem jakiegokolwiek zysku.

Co zima, przy dorocznym usuwaniu zapór, stwierǳano szczegółowo, że zamki,

rygle i skrytki poǳiemne zbyt niedostatecznie strzegły sutych zapasów wina i likie-

rów, które — wobec trudności i niebezpieczeństw towarzyszących zmianie miejsca

— spora część pewnych kupców — posiadaczy sklepów okolicznych pod musem

konieczności na czas wygnania powierzyła tak niedostatecznej poręce.

Wszakże mało kto wśród zdjętego przerażeniem motłochu uważał owe czyny za Duch

ǳieło rąk luǳkich. Duchy i Gobeliny moru, Demony febry były zdaniem tłumu

rzeczywistymi sprawcami klęski i raczono się wzajem a nieustannie mrożącymi krew

baśniami o nich, tak iż całe mnóstwo napiętnowanych budynków zgroza na czas długi

osnuła na kształt całunu, sam zaś opryszek, częstokroć zmartwiały od zabobonnego

a własnymi grabieżami wywołanego strachu, obszerny okręg wyklętej ǳielnicy po-

zostawiał na pastwę — ciemnościom, milczeniom, dżumie i śmierci.

Właśnie u jednej ze straszliwych a wyżej już wspomnianych zapór, która prze-

kleństwem znaczyła przestrzeń poza sobą, Uǳiec i czcigodny Hugh Tarpaulin, któ-

rzy na łeb na szyję wtoczyli się w zaułek, spotkali nagłą swym poskokom przeszkodę.

Nie było nawet mowy o odwrocie, a nie było czasu do stracenia — ze względu na

tę okoliczność, iż pogoń wisiała im niemal nad karkiem. Dla rǳennych marynarzy Pĳaństwo

wdrapanie się na z gruba ciosaną ścienicę znaczyło tyle, co splunięcie od niechcenia.

Podjuǳeni dwoistym zagrzewkiem gonitwy i likierów, odważnie przeskoczyli na

tamtą stronę, po czym, ponawiając swój bieg pĳany z dodatkiem krzyków i ryków,

zaprzepaścili się wkrótce w onych zawiłych i wyziewnych otchłaniach.

Gdyby nie to, iż byli pĳani aż do utraty najniezbędniejszych zmysłów, groza po-

łożenia sparaliżowałaby im chwiejne kroki. Chłód i mgła trwały w powietrzu. Na wy- Miasto, Choroba, Trup

sokiej i tęgiej murawie, która sięgała im po kostki, bruk wyważony leżał w bezłaǳie

piekielnym. Zwaliska domów zagraǳały ulice. Najsmrodliwsze i najśmiertelniejsze

wyziewy panoszyły się wszędy — i ǳięki owej bladej jaśni, która nawet o północy

wysnuwa się zawsze z atmosfery oparnej i dżumnej, można było rozpoznać — pole-

głe w alejach i zaułkach lub gnĳące w domostwach bez okien — ścierwo opryszków

nocnych, których dłoń dżumy znieruchomiła w chwili spełniania ich czynności.

Wszakże takie oto obrazy, wrażenia i przeszkody nie były w mocy powściągnąć Pĳaństwo, Odwaga

biegu dwóch drabów, którzy w ogóle, a tej nocy szczególnie odważni, pełni po gardła

otuchy i ummiuu , nieustraszenie wtoczyliby się w samą paszczę śmierci po li-

nii tyle prostej, ile na to stan ich obecny przyzwalał. Przodem — wciąż przodem biegł

złowrogi Uǳiec, buǳąc echa uroczystej pustki porykiem, podobnym do straszliwe-

go, wojennego wycia Indian, zaś u jego boku — wciąż i wciąż toczył się przesaǳisty

Tarpaulin, uczepiony do kubraka zręczniejszego odeń towarzysza, i prześcigał nawet

najwaleczniejsze tego ostatniego wysiłki w sztuce wokalnej — za pomocą r

c porykiwań, dobytych z suteren swych płuc gromowładnych.

Dotarli oczywiście do samego gniazda dżumy. Z każdym krokiem, a raczej z każ- Miasto, Ruiny, Choroba,

Śmierć, Trup

⁴ ier (przestarz.) — chory zakaźnie.

   Król Dżumiec



dym koźlim skokiem świat przed nimi stawał się coraz groźniejszy i coraz barǳiej

zapowietrzony⁴, a ścieżki coraz węższe i coraz barǳiej zawikłane. Olbrzymie kamie-

nie i bele spadały od czasu do czasu ze skołatanych dachów, aby swym ciężkim i bo-

lesnym upadkiem świadczyć o niezwykłej wysokości budynków dookolnych, i gdy

trzeba było sił przyłożyć dla utorowania drogi poprzez częste usypiska gruzów, zda-

rzało się nieraz, iż dłoń ich zmacała szkielet lub ugrzęzła w pogniłych zwłokach.

Wtem — ni stąd, ni zowąd — marynarze nasi potknęli się o próg obszernego

budynku o wygląǳie złowieszczym.

Przenikliwszy niż dotąd poryk wyrwał się z garǳieli oczajduszy⁵ Udźca, a za-

wtórzył mu od wewnątrz pośpieszny, niezwłoczny wybuch ǳikich, demonicznych

okrzyków — niemal pogrzmień śmiechu.

Nie ulękłszy się owych dźwięków, które samym swym roǳajem w podobnym

miejscu i w podobnej chwili zdołałyby zmrozić krew w piersiach objętych mniej co-

kolwiek bezpowrotnym pożarem, dwaj nasi opoje podanym ku dołowi łbem ubodli

drzwi, wyważyli je i runęli w sam środek czegoś nieokreślonego, klnąc przy tym

niemiłosiernie.

Sala, do której wpadli, okazała się spichrzem przedsiębiorcy uroczystości po-

grzebowych, lecz rozwarta w narożu podłogi, w pobliżu drzwi, klapa ukazywała cały

przestrzał piwnic, których zagłębia, jak głosił brzęk tłuczonych butelczyn, były god-

nie zaopatrzone w swą tradycyjną zawartość. Na środku sali sterczał stół, na środku

stołu tkwiła przesadnie wielka waza, pełna, według wszelkiego prawdopodobieństwa,

ponczu. Butle wina i likieru na równi z garncami, ǳbanami i lampkami wszelakiego

kształtu i wszelakiego roǳaju obﬁcie były rozrzucone tu i ówǳie po stole. Wokół

stołu na kobyłkach⁶ spod trumien sieǳiało towarzystwo z sześciorga złożone osób.

Postaram się opisać je po kolei.

Naprzeciw drzwi i nieco powyżej reszty towarzystwa sieǳiała osobistość mająca

pozory przodownika uczty. Była to istota odarta niemal z ciała, olbrzymiego wzrostu

i Uǳiec osłupiał, ujrzawszy wręcz większego od siebie chuǳiaka. Twarz onej istoty

była żółta jak szaan. Żaden atoli rys, z wyjątkiem jednego, nie był tak wybitny, aby

zasługiwał na opis poszczególny. Owym rysem jedynym było czoło, tak anormalnie

i tak potwornie wysokie, iż można je było przyrównać czepcowi lub obręczy mię-

snej, przyłatanej do głowy rzeczywistej. Wyraz upiornego ugrzecznienia fałdował jej

koślawiącą się gębę, a ślepie, jak ślepie wszystkich biesiadników, jarzyły się ową oso-

bliwą szklistością, o którą przyprawia wypar pochłoniętych trunków. Oǳiany był ów

jegomość od stóp do głów w płaszcz z czarnego, suto haowanego aksamitu, któ-

ry niedbale falował wokół jego postaci na kształt hiszpańskiej opończy. Głowę miał

obﬁcie najeżoną karawaniarskimi pióropuszami, którymi potrząsał w przód i wspak

z nieporównanie przesadną chełpliwością, zaś w prawej dłoni ǳierżył kość udową

luǳką olbrzymich rozmiarów, którą właśnie przed chwilą, jak się zdaje, zǳielił jed-

nego z członków zgromaǳenia na znak, iż go do śpiewu powołuje.

Naprzeciwko onego jegomości, plecami do drzwi zwrócona, tkwiła jejmość, która Kobieta, Ciało

mu zgoła nie ustępowała cudacznością swego oblicza. Choć wzrostem dorównywają-

ca opisanej przed chwilą osobistości, nie miała wszakże powodów do uskarżania się

na przeciwną przyroǳeniu chudość. Najwidoczniej była w ostatnim okresie puchli-

ny wodnej⁷ i kształt jej wielce przypominał olbrzymią baryłę ierie i ,

która — z odbitym u góry dnem — stała tuż obok jej boku, w zakątku komnaty.

Twarz jej była osobliwie okrągła, czerwona i obrzmiała, i ta sama odrębność, a raczej

brak odrębności, o którym już nadmieniłem z powodu przodownika uczty, piętnował

jej oblicze — mianowicie jeden tylko rys jej twarzy zasługiwał na opis szczegółowy.

Stało się, iż przenikliwy Tarpaulin zauważył niezwłocznie ogólną oznakę, którą

można było zastosować do wszystkich członków towarzystwa: każdy zdawał się za-

garniać na wyłączną własność jeden ułamek twarzy. Dla jejmości, o której mowa,

⁵ cu — oszust, łobuz.

⁶ — roǳaj podpórki z desek zbitych w taki sposób, by tworzyły kształt litery A.

⁷ ucli (daw.) — schorzenie polegające na gromaǳeniu nadmiernej ilości wody (płynu

przesiękowego) w jamach ciała: otrzewnej (puchlina brzuszna), opłucnej, worku osierǳiowym, ukłaǳie

komorowym mózgu (wodogłowie); współcześnie obrzęki tego typu łączy się z innymi schorzeniami i nie

wyróżnia się puchliny wodnej jako osobnej jednostki chorobowej.

   Król Dżumiec



ułamkiem owym była — gęba, gęba, która poczynając od prawego ucha, szerzyła

się aż do lewego, zakreślając po droǳe przeraźliwą otchłań tak, że jej nazbyt krót-

kie zausznice zwilżały się co chwila w owym przepastnym otworze. Jejmość wszakże

nie szczęǳiła wszelkich ze swej strony zabiegów, aby ustom przestrzegać domknięcia

i zachować godność swej postaci. Strój jej stanowił — świeżo nakrochmalony i od-

prasowany kir, który sięgał aż do podbródka, oraz marszczona kryza⁸ z powiewnego

batystu⁹.

Po jej prawym boku sieǳiała tycia młódka, która zdawała przewodniczyć zebra-

niu.

Ta zwiewna, drobna istota — drżeniem przesmuklonych palców, sińcami warg Uroda

i przejrzystym, gorączkowym wypiekiem, piętnującym jej ołowianą skądinąd cerę,

zdraǳała widoczne oznaki rozszalałych suchot. A jednak znamię dostojnego wykwin-

tu jaśniało w całej jej postaci. Z wǳiękiem i zgoła niewymuszenie nosiła na sobie

obszerny i nadobny całun z na skroś wytwornego, indyjskiego samoǳiału. Warkocze

falą kęǳiorów spływały jej na karczek. Słodki uśmiech igrał na jej ustach, lecz nos

bezgranicznie wydłużony, cieniuchny, wężowo skręcony, gibki i opryszczony zwisał

o wiele poniżej dolnej wargi. I ów ryjek, mimo powabu, z jakim go przemiejscowiała

od czasu do czasu i usuwała językiem już to na prawo już to na lewo — nadawał jej

twarzy wyraz wcale niedwuznaczny.

Po drugiej stronie — po lewicy jejmości dotkniętej wodną puchliną, sieǳiał

kusy staruch — obrzmialec, astmatyk i podagryk¹⁰ w jednej osobie. Policzki jego

wylegiwały się na ramionach jak dwa wielgaśne bukłaki wina z Oporto. Z dłońmi

skrzyżowanymi, z jedną nogą zasobną w opatrunek i gwoli spoczynku złożoną na

stole — miał snadź — pozór człowieka, który czuje prawo do pewnego szacunku.

Najwidoczniej czerpał sporo dumy z każdego cala swej przyroǳonej powłoki, lecz Uroda, Strój

osobliwych zadowoleń dostarczało mu ściąganie uwagi powszechnej na swój jaskrawej

barwy surdut. Surdut ów niezaprzeczenie kosztował go niemało pienięǳy i samym

swym roǳajem sprawiał, że mu w nim było wielce do twarzy. Użyto nań jednej Obyczaje, Szlachcic

z tych jedwabnych, po mistrzowsku haowanych tkanin, stanowiących przynależność

chwalebnych godeł, które w Anglii i w innych krajach wieszają w miejscu łacno¹¹

widocznym, ponad domami wielkich roǳin, w czasie ich nieobecności.

W poboku niego, po prawicy przodownika uczty, tkwił jegomość w długich, Pĳaństwo

białych pończochach i bawełnianych majtkach. Całą jego osobą wstrząsała śmieszli-

wie drgawka nerwowa, którą Tarpaulin przezywał mierel ci pĳaństwa. Jego

świeżo wygolone żuchwy krępował ściśle bandaż muślinowy, a ręce, w ten sam spo-

sób przewiązane w napiąstkach, ujmowały mu swobody osobistego posługiwania się

zastawą likworów, którą to przezorność, zdaniem Udźca, uzasadniał osobliwie zby-

dlęciały wyraz jego twarzy hulaszczej. Mimo to para niezwykłych uszu, których bez

wątpienia nie mógł trzymać na uwięzi, prężyła się ku górze i od czasu do czasu po-

drygiwała spazmatycznie na odgłos każdego strzelającego z butli korka.

Przeciwległy mu — szósty a ostatni osobnik miał pozór osobliwej drętwoty i, Strój

dotknięty paraliżem, czuł się chyba nieswojo w nazbyt niedogodnej szacie. Był przy-

⁸ r — plisowany lub fałdowany szeroki kołnierz.

⁹ (z . ie ) — delikatna, barǳo cienka, przezroczysta tkanina z lnu, bawełny lub jedwabiu;

wykonywano z niej chusteczki oraz wytworną oǳież. Nazwa pochoǳi od imienia . wynalazcy z XIII

w. Batiste Chambray.

¹⁰ r — chory na podagrę (ǳisiejsza nazwa: dna moczanowa, artretyzm a. skaza moczanowa),

przewlekłą chorobę związaną z zaburzeniem metabolizmu kwasu moczowego, objawiającą się opuchlizną

i zaczerwienieniem stawów (najczęściej wielkiego palca u stopy) lub tkanek miękkich oraz szarpiącym,

napadowym bólem.

¹¹ c (daw.) — łatwo.

   Król Dżumiec



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: