wesele.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na

stronie wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez

fundację Nowoczesna Polska .

STANISŁAW WYSPIAŃSKI

Wesele

   

: :

• GOSPODARZ

• GOSPODYNI

• PAN MŁODY

• PANNA MŁODA

• MARYSIA

• WOJTEK

• OJCIEC

• ǱIAD

• JASIEK

• KASPER

• POETA

• ǱIENNIKARZ

• NOS

• KSIĄǱ

• MARYNA

• ZOSIA

• RADCZYNI

• HANECZKA

• CZEPIEC

• CZEPCOWA

• KLIMINA

• KASIA

• STASZEK

• KUBA

• ŻYD

• RACHEL

• MUZYKANT

• ISIA

• CHOCHOŁ

• WIDMO

• STAŃCZYK

• HETMAN

• RYCERZ CZARNY

• UPIÓR

• WERNYHORA

:

Noc listopadowa; w chacie, w świetlicy¹. Izba wybielona siwo, prawie błękitna, jed-

nym szarawym tonem półbłękitu obejmująca i sprzęty, i luǳi, którzy się przez nią

przesuną.

Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, słychać huczne weselisko, buczące basy,

piskanie skrzypiec, niesforny klarnet, hukania chłopów i bab i przygłuszający wszystką

nutę jeden melodyjny szum i rumot tupotających tancerzy, co się tam kręcą w zbitej

masie w takt jakiejś ginącej we wrzawie piosenki….

I cała uwaga osób, które przez tę izbę–scenę przejdą, zwrócona jest tam, ciągle

tam; zasłuchani, zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polską nutę… wirujący dooko-

ła, w półświetle kuchennej lampy, taniec kolorów, krasych² wstążek, pawich piór,

kierezyj³, barwnych kaanów⁴ i kabatów⁵, nasza ǳisiejsza wiejska Polska.

A na ścianie głębnej: drzwi do alkierzyka⁶, gǳie łóżko gospodarstwa i koły-

ska, i pośpione na łóżkach ǳieci, a górą zszeregowani Święci obrazkowi. Na drugiej

bocznej ścianie izby: okienko przysłonione⁷ białą muślinową ﬁraneczką; nad oknem

¹ el — izba jasna, reprezentacyjna, gǳie m.in. przyjmuje się gości; także salę królewską

w „dworcu Bolesławowym” nazwie Wyspiański w dramacie les „świetlicą”.

² s — barwny.

³ ee albo — sukmana granatowa z czerwonymi wyłogami i szerokim kołnierzem, ozdo-

bionym haami i błyszczącymi blaszkami, opadającym nisko na plecy; kierezja i rogatywka czerwona,

„krakuska”, należały do szczególnie charakterystycznych składników chłopskiego stroju spod Krakowa.

⁴ — noszony pod sukmaną (kierezja) żupanik z rękawami, granatowy na czerwonej podszew-

ce, naszywany ęǳlami i metalowymi guziczkami.

⁵ — wcięta w pasie kurtka czerwona albo jasnobłękitna, z dwiema fałdami z tyłu, niekiedy

naszywana.

⁶ le — izdebka przylegająca do większej izby, zwykle bez okien.

⁷ se — ǳiś popr.: przysłonięte.

  Wesele



wieniec dożynkowy z kłosów; — za oknem ciemno mrok — za oknem sad, a na

deszczu i słocie krzew otulony w słomę⁸, w zimową ochronę okryty.

Na środku izby stół okrągły, pod białym, sutym obrusem, gǳie przy jarzących

brązowych świecznikach żydowskich⁹ suta zastawa, talerze poniechane tak, jak do-

piero co od nich cała weselna drużba wstała, w niełaǳie, gǳie nikt o sprzątaniu nie

myśli. Około stołu proste drewniane stołki kuchenne z białego drzewa; przy tym

na izbie biurko, zarzucone mnóstwem papierów; ponad biurkiem fotograﬁa Matej-

kowskiego „Wernyhory”¹⁰ i litograﬁczne odbicie Matejkowskich „Racławic”¹¹. Przy

ścianie w głębi sofa wyszarzana; ponad nią złożone w krzyż szable, ﬂinty, pasy po-

dróżne, torba skórzana. W innym kącie piec bielony, do maści¹² z izbą; obok pieca

stolik empire¹³, zdobny świecącymi resztami brązów, na którym zegar stary, ala-

bastrowymi kolumienkami¹⁴ dźwigający złocony krąg goǳin; nad zegarem portret

pięknej damy w stroju z lat  w lekkim muślinowym zawoju przy twarzy młodej

w lokach i na ciemnej sukni.

U boku drzwi weselnych skrzynia ogromna wyprawna wiejska, malowana¹⁵ w kwiat-

ki pstre i pstre desenie; wytarta już i wyblakła. Pod oknem stary grat, fotel z wysokim

oparciem.

Nad drzwiami weselnymi ogromny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej¹⁶ z jej

sukienką srebrną i złotym otokiem promieni na tle głębokiego szaﬁru; a nad drzwia-

⁸ e l s — tzw. chochoł albo chachoł; motyw u Wyspiańskiego powtarzający się;

występuje np. w obrazie (pastelu) już w  r., także w lse () mowa jest

o „krzewach w słomianej uwięzi”. lse , tzw. warszawski, z  r. objaśniał, podając

formy oboczne: , etc.: „a) wierzch spiczasto okrągły, wierzchołek spiczasto wypukły […];

b) najwyższy snop w mendlu […] (snop rozczapierzony i opuszczony w okap, niby daszek); c) snopek

przykrywający ul […]; c) okrycie słomiane, używane przez pasterzy w polu” i inne. Znaczenie, w jakim

wyrazu używa Wyspiański, było, jak się okazuje, opracowującym (przed Wesele ) nieznane.

⁹ e se — siedmioramienne o charakterystycznym kształcie; świece w nich zapalali

Żyǳi w świąteczny wieczór piątkowy (przed szabatem); z uwagi na piękny kształt przyjęły się również

poza środowiskiem żydowskim.

¹⁰ es We — obraz Jana Matejki z  r.; według relacji świadków jego reprodukcja

wisiała w domu Włoǳimierza Tetmajera w Bronowicach Małych. Wernyhora to legendarna (lub na pół

legendarna) postać Kozaka–wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić w drugiej połowie XVIII

i w początkach XIX wieku. Wróżby Wernyhory łączono z dalszymi losami Polski i Ukrainy, wiǳąc

w nim w szczególności proroka „zmartwychwstania” Polski i rzecznika pojednania mięǳy narodami obu

krajów. Postać Wernyhory zyskała dużą popularność w literaturze romantycznej — u S. Goszczyńskiego,

L. Siemieńskiego, M. Czajkowskiego, J. Słowackiego. e se le z występującą w nim postacią

Wernyhory grano właśnie w teatrze krakowskim w  roku (premiera  marca). Sam Wyspiański

pisał (nieukończony) rapsod We począwszy od kwietnia  r. i rysował jego postać (projekty

witraża).

¹¹ ese e — obraz J. Matejki s (ǳiś w Muzeum Naro-

dowym w Krakowie), przedstawiający znany moment powitania „naczelnika w sukmanie” przez pod-

krakowskich kosynierów z Bartoszem Głowackim po zdobyciu przez nich rosyjskich armat. Motyw

ten, popularny i nasycony treścią ideową w XIX w., był przedmiotem poematu T. Lenartowicza

() i później sztuki W. L. Anczyca s .

¹² — do koloru, w tym samym kolorze.

¹³ ee (.) — styl cesarstwa; styl architektury, mebli itp., rozwinięty najpierw we Francji na po-

czątku XIX w., właśnie za cesarstwa Napoleona I, nawiązywał do form sztuki Rzymu cezarów. W me-

blarstwie charakterystyczne były formy proste, przejrzyste, ozdoby z brązu.

¹⁴ lse le — „klasyczne” kolumienki należały do znamiennych elementów konstrukcji

zegarów w stylu cesarstwa; lse — biały marmur, prześwietlony, jakby przejrzysty.

¹⁵ s l — takie skrzynie były sprzętami znajdującymi się w niemal każdym pod-

krakowskim domu, należąc do wyprawy ślubnej; były barwne, malowane głównie w stylizowane kwiaty.

¹⁶ se sse — kopia obrazu z Ostrej Bramy w Wilnie.

  Wesele



mi alkierza takiż ogromny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej¹⁷, w utkanej wzo-

rzystej szacie, w koralach i koronie polskiej Królowej, z ǲieciątkiem, które rączkę

ku błogosławieniu wzniosło.

Strop drewniany w długie belki proste z wypisanym na nich Słowem Bożym

i rokiem pobudowania.

W W

¹⁷ se sse — kopia obrazu z Jasnej Góry w Częstochowie. Wyspiański

sam namalował sobie szkic tego obrazu dla potrzeb scenograﬁi Wesel (lecz na scenie zawieszono jego

specjalnie przygotowaną kopię).

  Wesele



AKT I

 

ee e

 ¹⁸

Chłop, Literat,

Mieszczanin

Cóz tam, panie, w polityce?

Chińcyki trzymają się mocno⁉¹⁹



A, mój miły gospodarzu,

mam przez cały ǳień dosyć Chińczyków.



Pan polityk!



Otóż właśnie polityków

mam dość, po uszy, ǳień cały.



Kiedy to ciekawe sprawy.



A to czytaj, kto ciekawy;

wiecie choć, gǳie Chiny leżą?



No, daleko, kajsi²⁰ gǳieś daleko;

a panowie to nĳak nie wieǳą,

że chłop chłopskim rozumem traﬁ,

choćby było i daleko.

A i my tu cytomy gazety

i syćko wiemy.



A po co — ?



Sami się do światu garniemy.

¹⁸Czepiec — jedna z postaci, mających — wraz z nazwiskiem — prawzór w rzeczywistości. Błażej

Czepiec, wówczas pisarz gminny w Bronowicach, był starostą weselnym na weselu L. Rydla. Oczywiście,

jak i w innych wypadkach, postać w dramacie Wyspiańskiego nie jest odtworzeniem osoby rzeczywistej,

lecz konstrukcją o określonej funkcji w kompozycji utworu.

¹⁹ s — jesienią  r. wybuchło w Chinach tzw. powstanie bokserów, skie-

rowane przeciw cuǳoziemcom, właściwie przeciw imperialistycznej dominacji mocarstw europejskich

na obszarach „Cesarstwa Nieba”. Interwencja wojskowa w  r. tych państw (mięǳy nimi również

monarchii Austro–Węgier) doprowaǳiła do stłumienia ruchu rewolucyjno–niepodległościowego i do

zwiększenia zależności Chin od mocarstw. Z końcem  roku — a w Wesel „rzecz ǳieje się w roku

tysiąc ǳiewięćsetnym” — rząd chiński jeszcze opierał się ich naciskowi, kiedy spotkał się z żądaniem

krwawych represji na powstańcach. Pytanie Czepca ma zatem treść najzupełniej aktualną.

²⁰ s (gw.) — gǳieś.

  Wesele



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: