Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynnościami prawnymi.pdf

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

PRAWO OSOBOWE Z CZYNNOŚCIAMI PRAWNYMI.

93.Zdolność prawna

Możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu prawa lub

obowiązku nazywamy zdolnością prawną. Zdolności prawnej wymagała możliwość

‘’bycia’ ’np. właścicielem lub wierzycielem (czynna zdolność majątkowa), ale też

dłużnikiem (bierna zdolność majątkowa).

94.Nasciturus

Mianem tym określano płód w okresie ciąży matki . Osobowość człowieka

rozpoczyna się z chwilą jego urodzenia, ale dla pełnej zdolności prawnej prawo

rzymskie wymagało spełnienia trzech status . Jednakże pewne prawa – np. do spadku –

dostrzegano już dla nasciturus . Przyjmowano w związku z tym fikcję, że dziecko

poczęte przyszło już na świat.

95.Początek i koniec zdolności prawnej

Osobowość człowieka rozpoczyna się z chwilą jego urodzenia , a kończy się z

chwilą śmierci .

Specyfika konstrukcji zdolności prawnej ( status ) zakładała zmiany w tej dziedzinie

jeszcze za życia.

Utrata , bądź zmiana w obrębie któregoś ze status powodowała ‘’umniejszenie’’

osobowości ( deminutio caput )

Pewne prawa – np. do spadku – dostrzegano już dla nasciturus . Przyjmowano w

związku z tym fikcję, że dziecko poczęte przyszło już na świat. Miało to duże

znaczenie , zwłaszcza w prawie spadkowym.

96.Zdolność prawna – zdolność do czynności prawnych

Jakkolwiek pozornie podobne, nie miały oba terminy nic ze sobą wspólnego.

Zdolność prawna to możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu

prawa lub obowiązku, a zdolność do czynności prawnych , polega na możliwości

składania i przyjmowania takich oświadczeń woli, które wywołują skutek prawny.

Można było posiadać jeden przymiot , a drugiego nie i vice versa .

97.Zdolność prawna – status

Zdolność prawna to możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu

prawa lub obowiązku. Jednak pełną zdolność warunkowały aż trzy czynniki – status .

Wolność ( status libertatis ), obywatelstwo ( status civitatis ), stanowisko w rodzinie

( status familiae ) . Tylko ten był w pełni zdolny prawnie (miał caput ) , kto był: wolny,

miał obywatelstwo rzymskie, a w rodzinie nie podlegał niczyjej władzy.

98.Status osoby fizycznej

99.Status libertatis

100.Kategorie osób ze względu na status

a) Ze względu na status libertatis istniał podział na osoby wolne - liberi i

niewolników – servi .

Ludzi wolnych dzielono jeszcze na wolne od urodzenia – ingenui i wyzwoleńców –

liberti.

b) Ze względu na status civitatis występował podział na obywateli rzymskich – civis

Romanus , zwanych też Kwirytami , Latynów – Latini , oraz cudzoziemców –

peregrini.

c) Ze względu na status familiae (czyli stanowisko zajmowane w rodzinie), osoby

dzielono na nie pdlegające niczyjej władzy – sui iuris oraz podlegające władzy

męskiego zwierzchnika – alieni iuris.

101.Infamia i turpitudo

Infamia było to umniejszenie czci obywatelskiej, przewidywane albo z mocy ustawy,

albo edyktu pretorskiego.

Infamią dotknięte były niektóre zawody ( aktor, gladiator), jak i zachowania (

wstąpienie w nowy związek małżeński bez oficjalnego starego). Mogła też być

rezultatem wyroku sądowego (poddanie egzekucji osobistej łączyło się z infamią)

Osoby dotknięte infamią nie mogły sprawować opieki, składać zeznań przed sądem,

wnosić pewnych skarg i inne.

102.Capitis deminutio

Capitis deminutio – czyli ograniczenia zdolności prawnej. Istniały trzy takie

deminutio caput :

- capitis deminutio maxima w przypadku utraty wolności , powodująca utratę

zdolności prawnej w ogóle;

- capitis deminutio media w przypadku utraty obywatelstwa rzymskiego,

prowadziła do utraty zdolności ale tylko na gruncie ius civile ;

- capitis deminutio minima – gdy zmienił swe stanowisko w rodzinie,

powodowała najłagodniejsze ograniczenia, a w prawie justyniańskim

konsekwencje prawne praktycznie wygasły.

103.Postliminium ; fictio legis Corneliae

W przypadku, kiedy obywatel rzymski tracił wolność na skutek niewoli w trakcie

działań wojennych, powrót z niej przywracał mu , na zasadzie ius postliminii

wszystkie, wcześniej posiadane prawa. Fictio legis Corneliae było zaś przyjmowaną

fikcją , że zmarł w momencie dostania się do niewoli a więc jako osoba wolna. Było to

niezbędne , aby np. zachować ważność jego testamentu.

104.Powstanie niewoli

Głównymi zdarzeniami powodującymi powstanie niewoli były:

- wzięcie w niewolę nieprzyjacielską

- urodzeniesię z matki niewolnicy

- sprzedaż w niewolę trans Tiberim -czyli poza graniczną rzekę Tyber -

niewypłacalnego dłużnika.

105.Senatus consultum Claudianum

106.Sytuacja prawna niewolników

Niewolnik ( servus ) w prawie rzymskim nie był traktowany jako podmiot , lecz jako

przedmiot prawa . Nawet w przypadku śmierci właściciela nie odzyskiwał wolności.

Był wówczas rzeczą niczyją – res nullus – i mógł być przedmiotem zawłaszczenia-

occupatio . Właściciel miał nad niewolnikiem prawo życia i śmierci ( ius vitae ac

necis ) Nie mógł więc być niewolnik ani właścicielem, ani wierzycielem, nie mógł

pozywać ani być pozwanym.

Pożycie niewolnika z niewolnicą, a nawet z osobą wolną nie było traktowane jako

małżeństwo, lecz jako stan faktyczny,zwany contuberium. Dziecko z takiego związku

( partus ancillae ) też było niewolnikiem.

Właściciel , mógł przekazać swojemu niewolnikowi część swego majątku w zarząd

tzw. peculium .

Wszystkie rzeczy nabyte przez niewolnika od osób trzecich należały do właściciela.

107.Peculium

Właściciel , mógł przekazać niewolnikowi część swego majątku w zarząd tzw.

peculium . Była to sprytna forma zachęty do wydajnej pracy na rzecz pana. Często

zawierana była umowa, że niewolnik odzyska wolność , jeśli pomnoży peculium do

pewnej wysokości (od Marka Aureliusza była to umowa zaskarżalna ).

Peculium mogło być też przekazane przez ojca swojemu synowi ( filius familias ).

Przedmiotem periculum mogły być pieniądze, przedsiębiorstwo handlowe,

gospodarstwo rolne. Wyodrębnienie było tylko ekonomiczne, a nie prawne. Pater

familias nadal był jego właścicielem.

108.Peculium castrense i quasi castrense

Za cesarza Augusta filius familias otrzymał czynną zdolność majątkową . Mógł on od

tej chwili zatrzymać dla siebie wszystko to co otrzymał w związku ze służbą

wojskową, w ramach peculium castrense . Syn mógł tym majątkiem dowolnie

rozporządzać nie wyłączając z tego darowizn i rozporządzeń na wypadek śmierci. Jeśli

jednak zmarł nie pozostawiwszy spadkobierców peculium , z racji iure peculii stawało

się własnością ojca.

Peculium quasi castrense było tworem okresu poklasycznego. Stanowił go majątek

zdobyty przez syna w okresie pełnienia służby cywilnej . Jego reżim prawny był taki

sam jak peculium castrense . Nieco później filius familias mógł też zatrzymać majątek

pozostawiony mu przez matkę jako bona adventicia .

109.Sposoby wyzwolenia niewolników

Wyzwolenie niewolnika to manumissio . Odbywać się mogło na różne sposoby.

Głównymi, były:

- manumissio vindicta – dokonywana w obecności pretora, właściciela i osoby

trzeciej, która za zgodą właściciela oświadczała, że niewolnik jest osobą wolną;

- manumissio censu - przez wpisanie niewolnika, za zgodą właściciela na

sporządzaną co 5 lat przez cenzora listę obywateli;

- manumissio testamento – przez nadanie wolności w testamencie;

- manumissio in ecclesia – w czasach dominatu dokonywana przez

oświadczenie właściciela złożone przed biskupem.

Oprócz powyższych, opartych na ius civile , wyzwolenia odbywać się mogły na

prawie pretorskim.

Wystarczało tu oświadczenie o wyzwoleniu w obecności świadków , bądź za pomocą

listu.

110.Sytuacja prawna wyzwoleńców

Wyzwoleni na prawie cywilnym otrzymywali wolność i obywatelstwo rzymskie, ale

jako wyzwoleńcy ( libertini ) mieli węższe prawa publiczne niż wolno

urodzeni (np. nie mieli dostępu do urzędów), a wyzwoleni na prawie pretorskim

również i prawa prywatne.

111.Latini Iuniani

Kategoria ludzi zamieszkująca Imperium . Po nadaniu im obywatelstwa rzymskiego

( lex Iulia et Plautia Papira z 89 r. ) latinias - lako obywatelskie pośrednie między

rzymskim, a peregrinitas nada była jako przywilej ( Latini Iuniani ) w stosunku do

peregrynów.

112.Ustawowe ograniczenia wyzwoleń niewolników

Pod koniec okresu republiki liczba wyzwoleń – manumissio – gwałtownie wzrosła, co

zagrażało czystości etnicznej Rzymian. Skłoniło to cesarza Augusta do wydania ustaw

ograniczających wyzwolenia.

Lex Fufia Caninia z 2r. p.n.e., Lex Aelia Sentia z 4r. p.n.e. i Lex Junia Norbana z

19r. p.n.e.

Dwie pierwsze odnosiły się do ograniczeń w nadawaniu wyzwoleń testamentowych,

trzecia dotyczyła osób wyzwolonych w sposób nieformalny – na prawie pretorskim.

113.Lex Fufia Caninia – Lex Aelia Sentia – Lex Junia Norbana

Lex Fufia Caninia z 2r. p.n.e - zastrzegała wyzwalanie testamentowe tylko

określonej liczby niewolników. Właściciel, w zależności od posiadanej liczby

niewolników mógł ich wyzwalać w proporcjach:

2-10 – połowę; 10-30 – jedną trzecią; 30-100 – jedną czwartą; 100-500 – jedną piątą.

Większej liczby niż stu niewolników nie wolno było wyzwolić.

Lex Aelia Sentia z 4r. p.n.e. – dotyczyła wszystkich wyzwoleń, określając , że

wyzwalający musiał ukończyć 20 rok życia , a wyzwalany – 30 lat.

Lex Junia Norbana z 19r. p.n.e. regulowała sytuację prawną wyzwolonych

nieformalnie. Ustawa ta dawała im wolność , ale nie nadawała obywatelstwa

rzymskiego. Latyn juniański – latini Juniani – bo tak ich nazywano, był upośledzony

pod względem majątkowym. Żył on jak wolny człowiek, ale w przypadku śmierci jego

majątek, tak jak niewolnicze peculium wracał do dawnego właściciela.

114.Prawo patronatu

Dotyczyło wyzwoleńców w sferze prywatnoprawnej . Określało wzajemny stosunek

między wyzwalającym, a wyzwalanym. Wyzwolony był zobowiązany do szacunku i

posłuszeństwa, z tego też powodu nie mógł pozwać patrona przed sąd bez zgody

pretora. W ogóle niedopuszczalne było wniesienie skargi infamującej jak i

podnoszenie niektórych zarzutów(zarzutu podstępu). Patron mógł być zasądzony tylko

do wysokości własnego majątku. Wg Ustawy XII Tablic patron dziedziczył majątek

wyzwolonego w przypadku gdy nie pozostawił on testamentu lub najbliższych

krewnych – heredes sui.

115.Osoby półwolne

Wszystkie te osoby, które z przyczyn innych niż wyzwoleńcy mieli ograniczony

zakres wolności nazywane były osobami półwolnymi . Byli to: dłużnik , który uległ

egzekucji osobistej i dostał się do prywatnego więzienia wierzyciela, osoba

wykupiona z niewoli do czasu odpracowania sumy wykupu. Częściej występowały

jednak dalsze kategorie osób półwolnych, a mianowicie : oddani w mancipium , oraz

koloni (dziś uważani za poprzedników chłopów pańszczyźnianych).

116.Personae in mancipio

W mancipium mogło być oddane dziecko przez swego ojca. Było ono praktykowane w

okresie republiki , stanowiło formę okresowego wynajmu usług syna czy córki obcej

osobie celem np. przyuczenia do zawodu.

W okresie klasycznym zachowało się jako skutek wydania dziecka pokrzywdzonemu

celem odpracowania szkody. Osoba pozostająca w mancipium pod względem

majątkowym podobna była do niewolnika, zachowywała jednak swe prawa publiczne.

117.Koloni

Koloni byli to dzierżawcy gruntów rolnych, ludzie osobiście wolni. Wraz z

postępującym kryzysem systemu niewolniczego byli oni coraz bardziej przywiązywani

do ziemi. W IV wieku przybrało to charakter prawny , a koloni wytworzyli odrębną

kategorię społeczną. Pozbawieni zostali prawa opuszczania gruntu pod groźbą utraty

wolności i jakkolwiek wolni, zostali de facto przytwierdzeni do ziemi ( servi terrae

ipsius- niewolnicy samej

ziemi).

118.Status civitas

119.Nabycie obywatelstwa rzymskiego

Odbywało się na podstawie: wyzwolenia na prawie cywilnym , pod warunkiem ,że

wyzwalający był obywatelem rzymskim; urodzenia się w legalnym związku, jeżeli

ociec w chwili poczęcia był obywatelem rzymskim; aktu nadania obywatelstwa .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: