HISTORIA ADMINISTRACJI NOWOŻYTNEJ
Zasady:
- resortowości – wykonywanie administracji państwa podzielone pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne (resorty); początkowo kierowane przez organy kolegialne, później – jednoosobowe (ministrowie); najważniejsze: sprawy zagraniczne, wewnętrzne, wyznaniowe, oświatowe, skarbowość, wojskowość, wymiar sprawiedliwości,
- koordynacja na szczeblu centralnym; w terenie – zespolenie agend kilku ministrów w ręku jednego i tego samego pionu organizacyjnego (administracja zespolona) + odrębne piony administracyjne, podporządkowane poszczególnym ministrom (administracja niezespolona, specjalna)
- centralizacji – podporządkowanie organów niższego stopnia organom nadrzędnym oraz skupianie decyzji w organach centralnych i naczelnych; brak samodzielności organów niższego szczebla, ścisłe uzależnienie od struktur nadrzędnych: zależność osobowa – decydowanie o przyjęciu do służby, dysponowanie osobą pełniącą funkcję; zależność służbowa – upoważnienie do wydawania poleceń służbowych i wyznaczania kierunków działania organu podległego
- decentralizacji – brak zależności, rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy władze centralne i lokalne; organ niższy nie może być adresatem poleceń służbowych, jego decyzję nie mogą być zmieniane lub uchylane w trybie nadzoru – samorząd; ściśle powiązana z zasadą dekoncentracji
- koncentracji – kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza centralny – skupienie decyzji w jednych rękach; wyłącznie w powiązaniu z zasadą centralizacji
- dekoncentracja – powierzenie kompetencji admin. także organom terenowym (zwłaszcza szczebla podstawowego) – rozłożenie prawa decyzji i odpowiedzialności pomiędzy różne czynniki niezależnie od stopnia zależności organów niższego rzędu; może występować w układach zcentralizowanych i zdecentralizowanych
- hierarchicznego podporządkowania – podległość pod względem osobistym (obsada, awanse, kara, odpowiedzialność służbowa) i pod względem służbowym (wiążące polecenia i dyrektywy) – brak prawnej niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych; powiązanie z systemem centralistycznym
- kolegialności (XVII i XVIII) – decyzje podejmowane większością głosów członków obecnych na posiedzeniu organu administracyjnego
- jednoosobowości (od XIX) – ześrodkowanie całego zakresu przekazanej władzy oraz powierzenie wyłącznego prawa podejmowania decyzji jednej osobie (ministrowi) – szybkość, sprawność, wyraźne określenie ryzyka, ale groźba arbitralności rozstrzygnięć
- biurokratyzmu – hierarchiczna organizacja oparta na zależności służbowej między zwierzchnikiem a podwładnym – pobieranie stałego wynagrodzenia, przy obsadzie – kryterium kwalifikacji; pojęcie – Vincent de Gournay – powiązane początkowo z systemie biuralizmu (oparcie administracji na biurach urzędników); powiązana z pojawieniem się warstwy zawodowych funkcjonariuszy; ściśle powiązany z centralizmem i hierarchiczną strukturą władz; Max Weber: zawodowy, profesjonalny charakter administracji, specjalizacja w załatwianiu określonych kategorii (poziomy i pionowy podział pracy), hierarchiczność struktury władzy, tworzenie norm generalnych dla admin.
- nowoczesny aparat urzędniczy – odpowiednie wykształcenie, kompetencje, posłuszeństwo władcy – powstanie w scentralizowanych monarchiach absolutnych stanu urzędniczego – drobnej szlachty lub mieszczaństwa, pobierających pense ze skarbu państwa
- odrębny status prawny, trwałość stosunku służbowego
- zasada fachowości – kwalifikacje, ew. specjalny egzamin, studia prawnicze lub administracyjne
- z czasem – kastowość grupy
- od XIX – od poddania admin. rządom prawa
- zasada legalności (praworządności) – związanie administracji prawem, zgodność aktów admin. z ustawami, sądownictwo administracyjne
- zasada odpowiedzialności za wyrządzone szkody – urzędnika i państwa, za wyrządzone obywatelom przez admin. w związku z wykonywaniem jej funkcji (od doktryny francuskiej rewolucji)
Rodzaje podziałów prawnych:
- podstawowy (zasadniczy) – na potrzeby organów admin. rządowej oraz samorządu terytorialnego
- pomocniczy – na potrzeby organów o charakterze pomocniczym w/w
- dla celów specjalnych – służą realizacji zadań, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego nie jest uzasadnione (admin. wojskowa)
2 systemy podziału terytorialnego:
- typu historycznego – na drodze wielowiekowego rozwoju (Szwecja, Anglia, Szwajcaria, USA, Austria; PL przed rozbiorami – województwa, ziemie, powiaty + prowincje, w KS, KP i II RP – podziały z el. historycznymi)
- typu racjonalistycznego – nowe jednostki tworzono w oderwaniu od tradycji historycznych, opierając się na przesłankach geogr., demogr., ekonom., komunikacyjnych, uwzględniających potrzeby kraju (Francja – departament, Hiszpania, Włochy, Japonia, Prusy)
- skupienie pełni władzy w ręku monarchii = instytucjonalne utożsamienie osoby monarchy z najwyższym organem państwa; władca – najwyższy ustawodawca, wykonawca praw i sędzia
- centralizm (obowiązek podporządkowania się organu niższego organowi wyższemu – podporządkowanie całej struktury władzy monarsze) i biurokratyzm (zawodowy charakter admin., profesjonalizm, podporządkowanie osobowe i służbowe); zasada koncentracji (wszystkie decyzje w ręku organów centralnych i ograniczeniem do minimum uprawnień władczych organów terytorialnych)
- stopniowo – zasada resortowości, hierarchicznego podporządkowania oraz kolegialność (wzajemna samokontrola, trudne określenie odpowiedzialności personalnej, spory kompetencyjne, powolność działania)
- J. Bodin – Sześć ksiąg o rzeczypospolitej (1576)
- A. du Plessis de Richelieu – Testament polityczny (1688)
- Ludwik XIV – Rozważania nad rzemiosłem królewskim
- Jacques Bossuet – Polityka wywiedziona z Pisma Świętego (1709)
- pełnia, niczym nieograniczona władza; akcentowane boskie pochodzenie
- teoria tzw. prawa policyjnego (iuris politiae) – wkraczanie przez panującego we wszystkie dziedziny życia poddanych
- decyzje administracyjne o charakterze aktów wiążących jednostronnie; wola panującego źródłem prawa
- kanclerz (kontrola wszystkich aktów wychodzących z kancelarii, zwierzchnictwo nad sądami, nadzór nad funkcjonowaniem rad królewskich)
- generalny kontroler finansów – naczelne kierownictwo w sprawach skarbowych; J. B. Colbert – merkantylizm
- sekretarze stanu – podział kompetencji: resorty spraw zagranicznych, wojny, domu królewskiego i marynarki + każdy zarząd nad przydzielonym obszarem kraju (departamentem) – od XVII wieku nazywani ministrami królewskimi;
- ministeriat – wszyscy dygnitarze; organ doradczy króla
- ministrowie nie podejmowali samodzielnie decyzji, odpowiedzialność przed królem; instytucja pierwszego ministra, zanikła od 1743
- Rada Stanu (Tajna Rada), do 7 osób, przew. króla, najważniejsza; sprawy z zakresu polityki zagranicznej oraz sprawy wewnętrzne szczególnej wagi
- Rada Depesz (Rada Sprawozdań), ok. 12, wszyscy ministrowie, sprawy zarządu wewnętrznego (admin.), sprawy sporne z zakresu admin. (I instancja) lub jako instancja odwoławcza od zarządzeń intendentów
- Rada Stron Procesowych (Rada Prywatna), funkcje wyłącznie sądowe: sąd kasacyjny, kompetencyjny oraz mogący wywołać każdą sprawę zawisłą w innym sądzie (przew. kanclerza)
- Rada Finansów – sprawy finansowe państwa (podatki, rozdział, uprawnienia kasacyjne w stos. do orzeczeń podatkowych)
- Rada do spraw Handlowych – organ doradczy, sprawy kolonii
- postanowienia rad – nie podlegały rejestracji ze strony parlament
- balliwowie – wyłącznie godność tytularna, ze średniowiecza
- gubernatorowie – od XV/XVI wieku, wojskowa, sądowa, skarbowa
- intendenci – podstawowy urząd powołany do realizacji celów państwa absolutnego w terenie; mianowani przez króla (gł. z nowej szlachty); władza w okręgach generalnych (intendenturach) (34), podlegali bezpośrednio Radzie Depesz; kompetencje: administracja, skarbowość, sprawy wojskowe i wymiar sprawiedliwości, podatki, działalnośc policyjna, administracja nad miastami, orzecznictwo w sprawach bezpieczeństwa państwa
- subdelegaci –niższy szczebel zarządu, w głównych miastach okręgu – mianowani i odwoływani przez intendenta
- zgromadzenia lokalne, pochodzące z wyboru, od 1787 roku (Ludwik XVI)
Reformy w okresie absolutyzmu:
- K. Monteskiusz – O duchu praw (1748) – trójpodział władz
- J. J. Rousseau – Umowa społeczna (1762) – zasada suwerenności ludu
- D. Diderot
- doktryna absolutyzmu oświeconego – P. Mercier de La Riviere; za panowania Fryderyka II Wielkiego, Marii Teresy, Józefa II, Katarzyny II
- C. Beccaria, H. Grotius, Th. Bogges, Ch. Wolff, Wolter, Diderot
- monarcha jako “pierwszy sługa państwa” – obowiązek opieki, zapewnienia porządku prawnego i bezpieczeństwa
- zezwolenie na ingerencję ze strony władzy państwowej w sferę prywatnego życia poddanych
- źródło władzy – świeckie i racjonalne
- narodziny państwa policyjnego – dobrze zorganizowana, wyposażona w szerokie kompetencje, oparta na zasadzie fachowości administracja, sprawna, szybka, tania, fachowa
Monarchia Habsburgów (reformy terezjańsko-józefińskie)
- 1713 – Sankcja pragmantyczna Karola VI – możliwość wprowadzenia jednolitej organizacji władz państwowcyh
- panowanie Marii Teresy i Józefa II (1740-1780, 1780-1790); wpływ na reformy: W. von Kaunitz
- zasady centralizmu i biurokratyzmu
- Nadworna Rada Wojenna – zarząd wojskiem, 3 wydziały, 5 członków, skład czysto wojskowy
- Nadworna Izba Skarbowa – sprawy finansów, zarząd skarbem; do kontroli nad rachunkowością (1762) – Nadworna Izba Rachunkowa
- Kancelaria Stanu (1742) – zarząd dworu monarszego, sprawy zagraniczne (kanclerz stanu)
- Najwyższa Izba Sprawiedliwości (1749) – sąd najwyższy, naczelny zarząd wymiaru sprawiedliwości, 3-4 senaty
- Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko-Austriacka (1761) – sprawy zarządu wewnętrznego, administracja, 13 departamentów (na czele I kanclerz)
- Rada Stanu (1761) – z inicjatywy Kaunitza, organ doradczy monarchy, kontrolujący wszystkie władze w państwie
- 1783 – okólnik Józefa II „list pasterski” („Hirtenbrief”) – kodeks moralny
- reforma administracji – Sonnenfels i Pergen
Administracja lokalna
- gubernie – 6, na czele: gubernatorzy (w przypadku mniejszych – starostwa, starostowie krajowi), do pomocy – radcowie gubernialniani (podlegli Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej)
- cyrkuły – na czele starostowie obwodowi – podlegali gubernatorom
- miasta – wydział miejski + magistratu...
WPIA.KATOWICE