Checiny2007.pdf

Z Profesorem Passendorferem po ziemi ch ħ ci ı skiej

Wybór Chħcin, jako bazy naszej pierwszej wyprawy geologicznej w Góry

ĺwiħtokrzyskie, nie był przypadkowy. WczeĻniej juŇ czytaliĻmy opowiadania Profesora

Edwarda Passendorfera - pisane rzadko juŇ spotykanym, piħknym jħzykiem opowieĻci o

pradziejach ziem polskich, zawarte w ksiĢŇkach pod tytułami: „Z wħdrówek geologa” i „Na

skalnej drodze”. To właĻnie one skłoniły nas do przybycia do Chħcin. Z tej drugiej pozycji

pochodzię bħdĢ wszystkie cytaty z prozy Profesora.

Ekipa nasza miała skład rodzinny: moja Ňona Beata, nasz piħtnastoletni syn Andrzej i

ja – nominalnie kierownik wyprawy, jak było w rzeczywistoĻci, to siħ okaŇe w dalszym ciĢgu

opowiadania. Potem bħdzie razem z nami równieŇ nasza suczka Misia.

Chħciny sĢ malowniczo połoŇone u stóp gotyckiego zamku królewskiego

pamiħtajĢcego czasy Władysława Łokietka. Miasto zachowało jeszcze czħĻciowo

Ļredniowieczny okład urbanistyczny. Podobnie jak wiele innych na kielecczyŅnie, ma dwa

rynki; dolny – mniejszy, i górny – wiħkszy. Okres najwiħkszej ĻwietnoĻci przeŇywały Chħciny

za panowania Kazimierza Wielkiego, kiedy to były waŇnym oĻrodkiem górnictwa i hutnictwa

rud ołowiu, srebra oraz miedzi. Prosperita trwała aŇ do potopu szwedzkiego, podczas

których miasto zostało powaŇnie zniszczone, jak to na wojence bywa, zarówno przez

najeŅdŅców, jak i przez swoich. Ponowny rozwój, stymulowany przez przemysł wydobywczy

wapieni i dolomitów rozpoczĢł siħ w drugiej połowie XX wieku. DziĻ Chħciny sĢ gwarnym

choę niewielkim miastem, waŇnym wħzłem komunikacyjnych oraz atrakcjĢ turystycznĢ

regionu.

Do Chħcin przybyliĻmy póŅnym popołudniem w połowie sierpnia. Miejsca noclegowe

mieliĻmy zarezerwowane w schronisku młodzieŇowym, mieszczĢcym siħ w połoŇonym na

obrzeŇach miasta chħciıskim zespole szkół Ļrednich. WłaĻciwie, sygnał alarmowy powinien

włĢczyę mi siħ juŇ w chwili, gdy zauwaŇyłem na korytarzu internatu tego korpulentnego

młodzieıca z wielkĢ, błyszczĢcĢ wypolerowanym mosiĢdzem trĢbĢ. Na razie jednak, o

naiwnoĻci ludzka, nic nie podejrzewajĢc pobraliĻmy poĻciel i rozgoĻciliĻmy siħ w naszym,

zupełnie przyzwoitym pokoju. PrzełknĢwszy co nieco naprħdce ruszyliĻmy na Górħ

ZamkowĢ widocznĢ jak na dłoni przez okno naszego pokoju.

Ilustracja 1 Widok na zamek Ch ħ ci ı ski od strony północnej. ń ródło: www.e-tour.pl 1

Po drodze czytaliĻmy, jako przewodnik, „Na skalnej drodze”. Tak o zamku w

Chħcinach pisał Profesor Passendorfer. „Zamek stoi na stromo pochylonych ku południowi

wapieniach Ļrodkowego dewonu odsłaniajĢcych siħ doskonale po zachodniej i południowej

stronie zamku. Góra zamkowa w Chħcinach stoi na pograniczu dwu Ļwiatów geologicznych.

Gdy rzucimy wzrokiem na północ, ujrzymy przed sobĢ liczne pasma górskie zbudowane z

utworów kambru, sylluru, dewonu i karbonu. Na południe od Góry Zamkowej ciĢgnie siħ

krajobraz zgoła odmienny. Na zboczach pagórków i w kamieniołomach bielejĢ wapienie,

których nigdzie na terenie Gór ĺwiħtokrzyskich nie zobaczymy. Góra Zamkowa dzieli siħ na

dwa róŇne Ļwiaty, Ļwiat staroŇytny i Ļredniowieczny. Jak te dwa Ļwiaty splotły siħ razem na

obszarze Gór ĺwiħtokrzyskich, dowiemy siħ na koıcu.” Te słowa budĢ Ňywe

zainteresowanie Ňony i syna. Jako zadeklarowanym humanistom i historykom takie

przedstawienie stratygrafii staje siħ zrozumiałe. Pokrótce tłumaczħ zatem, Ňe historiħ ziemi

podzielono na ery: paleozoicznĢ (czyli staroŇytnoĻę), mezozoicznĢ (czyli Ļredniowiecze) i

kenozoicznĢ (czasy nowoŇytne).

PrzeszliĻmy całe Chħciny, aby dotrzeę do podnóŇa zamku. Obecnie Góra Zamkowa

wyglĢda inaczej niŇ na ilustracji w ksiĢŇce Profesora. PodnóŇe stromego, południowego

stoku jest zaroĻniħte wysokim lasem liĻciastym, zasłaniajĢcym w znacznym stopniu

wystħpujĢce tam wychodnie skalne. Po przejĻciu kilkuset metrów szosĢ pod górħ, mijani

W przypadku zamieszczenia cudzych zdj ħę podaj ħ dokładny odsyłacz, zgodnie z zasad Ģ , i Ň mo Ň na wykorzysta ę

cudze materiały w pracy popularno – naukowej o charakterze niekomercyjnym pod warunkiem, Ň e zostanie

podany autor tego materiału. Je Ļ li nie podaj ħ odsyłacza, to oznacza, Ň e jestem autorem ilustracji.

przez autokary wiozĢce turystów na zamek, napotkaliĻmy dróŇkħ wiodĢcĢ przez zaroĻla

stromo pod górħ. Zorientowawszy siħ, Ňe ĻcieŇka stanowi skrót wzglħdem łagodniejszego

podjazdu szosy, zaczħliĻmy przedzieraę siħ przez krzaki. Po kilku minutach i kilkunastu

zadrapaniach dotarliĻmy do Ļwietlistego lasu bukowego zza którego wyzierała stroma Ļciana

skalna. Jeszcze kilka metrów przez usypisko drobnych odłamków skalnych i byliĻmy w

dewonie. Na nami sterczały prawie pionowo stojĢce warstwy brunatno – czerwonych wapieni

poprzecinanych białymi Ňyłami kalcytowymi. Co ciekawe, Ňyły te biegnĢ przewaŇnie

poziomo, co przy pionowym ustawieniu warstw skalnych Ļwiadczy o tym, Ňe fałdowanie było

póŅniejsze niŇ spħkania. JakŇe potħŇne siły musiały tu działaę, aby najpierw sfałdowaę, a

nastħpnie postawię w pionie tak ogromne masy skalne, a przecieŇ to co widzimy, to jedynie

mikroskopijnie mały wycinek formacji rozciĢgajĢcych siħ zarówno pod naszymi stopami jak i

na wiele kilometrów wszerz i wzdłuŇ. Skała jest co prawda mocno spħkana, lecz warstwy

wyraŅnie widoczne, co Ļwiadczy o tym, iŇ ta pozornie sztywna masa poddawana w ciĢgu

milionów lat ustawicznemu naciskowi wykazywała plastycznoĻę wosku. To dewon Ļrodkowy,

jakieĻ trzysta trzydzieĻci milionów lat temu (o głupie piħę milionów lat w te czy we te nie bħdħ

siħ spieraę). ņycie bujnie pleni siħ w morzach, lecz na lĢdach stawia dopiero pierwsze kroki.

To czas ramienionogów, liliowców i amonitów. Profesor tak napisał o skamieniałoĻciach

spotykanych na Górze Zamkowej: „Młotki idĢ w ruch i wkrótce mamy bogate plony w postaci

muszli ramienionogów i korali”. My młotków nie wyciĢgaliĻmy, bo to rezerwat, ale

rozglĢdaliĻmy siħ na usypisku za muszelkami

ramienionogów. DziobaliĻmy jak kury w

wapiennym Ňwirze bez Ňadnego rezultatu. Ani

jednego! Było juŇ dobrze pod wieczór, szarówka,

na szczħĻcie zmierzch w połowie sierpnia trwa

bardzo długo, kiedy zabrawszy na pocieszenie

okaz wapienia i wykonawszy kilka zdjħę

ruszyliĻmy w dalszĢ drogħ.

Na zamek nie wstħpowaliĻmy, natrafiliĻmy

natomiast na rozłoŇone na podzamczu stragany.

CzegóŇ tam nie było! Prawdziwe skarby –

krzemienie pasiaste i fałszywe trylobity z Maroka,

skamieniałoĻci ze wszystkich epok zgodnie leŇĢce

obok siebie. Za jedyne piħę zetów amonicik

jurajski, szanowny pan winszuje dewoıski – te po

dychu! Ametystowe geody z Brazylii, kryształ górski nie wiadomo skĢd, barwione (gencjanĢ

chyba) agaty, odciski karboıskich paproci w czerwonawych łupkach, tandetny chiıski zegar

Ilustracja 2. Odsłoni ħ cia wapieni dewo ı skich

na południowej stronie Góry Zamkowej.

ń ródło: www.krystyna_lagierska.republika.pl

z plastikowym, złoconym cyferblatem, oprawiony w bryłħ przepiħknej, róŇowej soli

kamiennej, oraz, co wprawia nas po prostu w osłupienie ... ciupagi i oscypki!! Te właĻnie

„akcesoria” bħdĢ nas przeĻladowaę nie tylko w Górach ĺwiħtokrzyskich, lecz teŇ w kaŇdych

innych górach w Polsce. W Zakopanem – ciupagi i oscypki. Naturalnie, zrozumiałe. Ale w

Karkonoszach, w Szklarskiej Porħbie? MoŇna odnieĻę wraŇenie, ze istnieje gdzieĻ

gigantyczna fabryka zalewajĢca wszystkie stoiska z pamiĢtkami seryjnie wytwarzanymi

ciupagami. MoŇe siħ teŇ okazaę, Ňe oscypki produkuje któryĻ z naszych koncernów

mleczarskich! Spiskowa to teoria dziejów, jednak trudno siħ oprzeę temu podejrzeniu widzĢc

w całej Polsce te tysiĢce ciupag wykonanych według jednego właĻciwie wzoru.

BobrujĢc w zawartoĻci straganów natrafiliĻmy jednak na kilka ciekawych okazów:

jakieĻ odciski paproci, pojedyncze listki i całe łodygi, amonity, piħkne kawałki róŇowego

kalcytu, liliowce skamieniałe w wapieniu i inne. Nie kupujemy, mamy bowiem nadziejħ na

własne zbiory. ņona obiecała sobie nabyę ładny krzemieı pasiasty do kamei. Jest ich wielki

wybór w bardzo przystħpnych cenach. Kupiła wiħc dwa. Nastħpnie postanawia kupię jeszcze

jeden dla siostry. Potem przypomina sobie, Ňe siostra prosiła teŇ dla koleŇanki. Kupuje zatem

dla koleŇanki i jeszcze po jednej sztuce dla siostry koleŇanki i dla koleŇanki tej drugiej

koleŇanki, i jeszcze dla szwagierki siostry tej pierwszej koleŇanki i jej dwóch uroczych

córeczek... Podejrzewałem, Ňe tak naprawdħ Ňona nie mogła siħ po prostu oderwaę oczu od

tych piħknych kamieni. Dyskretnie odsunĢłem siħ i schowałem portfel do sekretnej kieszeni.

Po dłuŇszej chwili wybierania zakupy zostały wreszcie zrobione. Musimy wracaę na kwatery,

bo robi siħ naprawdħ ciemno.

DochodzĢc do schroniska juŇ z daleka usłyszeliĻmy dŅwiħki trĢb, bħbnów i fletów. Na

boisku koıczyła ęwiczenia młodzieŇowa orkiestra dħta w pełnym składzie. Na jej czele

kroczyła defiladowym krokiem hoŇa dziewoja w kusej spódniczce, dzierŇĢca w dłoni laskħ

zakoıczonĢ błyszczĢcĢ metalowa kulĢ. Za niĢ podĢŇali młodzi orkiestranci dobywajĢcy ze

swych rozlicznych instrumentów dŅwiħki tyleŇ donoĻne, co nieskładne. Trudno,

pomyĻleliĻmy. PomaszerujĢ, zgłodniejĢ i pójdĢ spaę. Niestety, dopiero po kolacji rozpoczħła

siħ prawdziwa kakofonia. KaŇdy z muzyków, na swój sposób ęwiczył w pokojach gamy i

trele. DŅwiħki niosły siħ po długich, pustych korytarzach budynku. Około północy zszedłem

na dół prosię o ciszħ. Miły wychowawca obiecał, Ňe zwróci uwagħ, zastrzegł jednak, Ňe

młodzieŇ musi trochħ poęwiczyę, bo orkiestra nie jest jeszcze zgrana, a wystħp niebawem.

MłodzieŇ ęwiczyła do czwartej nad ranem.

Po tak spħdzonej nocy, cokolwiek nieprzytomni postanawiamy jednak niezwłocznie

wyruszyę na szlak, tym bardziej, Ňe z dołu zaczynajĢ dochodzię odgłosy pierwszych prób

orkiestry. Wiedzeni wskazówkami Profesora kierujemy siħ znów w stronħ zamku, majĢc

jednak tym razem zamiar pójĻę znacznie dalej. „Gdy z Chħcin skierujemy siħ ku południowi

ujrzymy tuŇ na południe od zamku całkiem odmienne skały. SĢ to czerwone, mało zwiħzłe

piaskowce – to dolny trias.” Pogoda była bardzo ładna, Ļwieciło słoıce, zatem otrzĢsnĢwszy

z siebie resztki zarwanej nocy, maszerowaliĻmy dziarsko. ObeszliĻmy zamek, poszukujĢc

owych czerwonych piaskowców. Wkrótce znów wpakowaliĻmy siħ w jakieĻ krzaki i mocno

podrapani straciliĻmy juŇ nadziejħ na znalezienie siħ w triasie. Niespodziewanie jednak

zauwaŇyliĻmy nowo wybudowane boisko wcinajĢce siħ jednym z boków w niewysoki

pagórek, co stworzyło niewielkĢ odkrywkħ z widocznymi warstwami skał koloru od jasno

Ňółtego do wiĻniowego. Na ogrodzony teren boiska nie było wstħpu, zatem obeszliĻmy je,

wdrapaliĻmy siħ na pagórek, znajdujĢc na jego stokach i szczycie całe bogactwo triasowych

piaskowców, od drobnoziarnistych do Ňwirowych zlepieıców, od tak luŅnych, Ňe moŇna je

było kruszyę w rħkach, do zwartych, trudnych do rozbicia młotkiem. Skały te powstawały w

płytkich zbiornikach wodnych, byę moŇe w ujĻciach wielkich rzek, gdzie niesione doĻę

jeszcze wartkim nurtem osadzały siħ piaski pochodzĢce z erodowanych gdzieĻ niedaleko

gór, na co wskazuje słaby stopieı obtoczenia ziaren kwarcu.

Ilustracja 3. Warstwowanie piaskowców triasowych Ļ wiadcz Ģ ce o zmiennych warunkach przepływu

Nasze zaciekawienie wzbudziła teŇ hałda materiału odrzucona na bok podczas prac

budowlanych na boisku. Ku naszemu zaskoczeniu nie były to znane nam juŇ piaskowce

triasowe, lecz zupełnie inna skała – zlepieniec dobrze obtoczonych wapieni róŇnej barwy, od

białych, poprzez szare do niemal czarnych, spojonych czerwonym lepiszczem. SpotkaliĻmy

póŅniej tħ skałħ w wielu innych miejscach na szlaku naszej wħdrówki. Na razie stanowiła ona

dla nas tajemnicħ.

RuszyliĻmy dalej majĢc za przewodnik ksiĢŇkħ Profesora. „W białym kamieniołomie

Tokarni widzimy wapienie zupełnie inne od spotykanych do tej pory. Na ich podstawie moŇna

okreĻlię wspomniane wapienie jako górnĢ jurħ. JesteĻmy zatem w Ļredniowiecznych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: