Carlos Ruiz Zafón

GRA ANIOŁA

przełożyli

Katarzyna Okrasko

Carlos Marrodan Casas

Tytuł oryginału: El Juego del Angel

Dla MariCarmen

„a nation of two”

Akt pierwszy
MIASTO PRZEKLĘTYCH

1

Pisarz nigdy nie zapomina dnia, w którym po raz pierwszy przyjmuje pieniądze lub pochlebstwo w zamian za opowieść. Nigdy nie zapomina tego momentu, kiedy po raz pierwszy słodka trucizna próżności zaczyna krążyć mu w żyłach, wierząc, że jeśli zdoła ukryć swój brak talentu, sen o pisarstwie zapewni u dach nad głową, ciepłą strawę pod wieczór i ziści jego największe marzenie: ujrzy swoje nazwisko wydrukowane na nędznym skrawku papieru, który zapewne go przeżyje. Pisarz skazany jest na wieczne wspominanie tej chwili, bo właśnie wtedy został zgubiony na zawsze, a za jego duszę już wyznaczono cenę.

Mój pierwszy raz zdarzył się pewnego grudniowego dnia 1917 roku. Miałem siedemnaście lat i pracowałem w „La Voz de la Industria”, lichej gazecie, której redakcja dogorywała w mocno już zniszczonym budynku, niegdyś fabryce kwasu siarkowego. Jego mury wydzielały jeszcze owe szczególne gryzące opary, które przeżerały meble, ubrania, duszę, a nawet przepalały podeszwy. Sylwetka gmachu wyzierała zza gąszczu aniołów i krzyży cmentarza na Pueblo Nuevo, tworząc zarys jakby jeszcze jednego grobowca widocznego na tle setek kominów przemysłowych, które nieustannie zaciągały barcelońskie niebo szkarłatno - czarnym zmierzchem.

Tego wieczora, który miał odmienić moje życie, don Basilio Moragas, zastępca naczelnego, wezwał mnie tuż przed zamknięciem numeru do ciemnej klitki położonej w głębi redakcji, służącej mu zarówno za gabinet, jak i za palarnię cygar. Don Basilio obdarzony był wyjątkowo przerażającym wyglądem i sumiastymi wąsami, z nikim się nie cackał i wyznawał teorię, że nadużywanie przysłówków i przymiotników właściwe jest dewiantom i osobom cierpiącym na awitaminozę. Odkrywszy dziennikarza, który przejawiał skłonności do zbyt kwiecistej prozy, zsyłał go na trzy tygodnie do działu nekrologów.

Jeśli mimo to delikwent ponownie wchodził na drogę przestępstwa, don Basilio skazywał go na dożywotnią pracę w kąciku praktycznej gospodyni. Baliśmy się go wszyscy, a on świetnie o tym wiedział.

- Wzywał mnie pan, don Basilio? - spytałem nieśmiało.

Spojrzał na mnie spode łba. Przekroczyłem próg gabinetu przesyconego wonią potu i tytoniu - w tej właśnie kolejności. Don Basilio, nie bacząc na moją obecność, z czerwonym ołówkiem w dłoni, kontynuował redakcję leżącego przed nim artykułu. Przez kilka minut miażdżył tekst poprawkami, o ile nie bezlitosnymi skreśleniami, co raz to cedząc przez zęby kolejne przekleństwo, jakby był sam w gabinecie. Nie wiedząc, jak się zachować, ruszyłem ku opartemu o ścianę krzesłu.

- Kazałem panu siadać? - burknął don Basilio, nie unosząc wzroku.

Natychmiast odstawiłem krzesło i wstrzymałem oddech. Zastępca naczelnego westchnął, upuścił czerwony ołówek, odchylił głowę i spojrzał na mnie jak na bezużyteczny śmieć.

- Słyszałem, że pan pisze.

Przełknąłem ślinę, a gdy wreszcie otworzyłem usta, wydobył się z nich ledwo słyszalny głosik:

- Troszeczkę, sam nie wiem, to znaczy, chcę powiedzieć, że owszem, piszę...

- Tuszę, iż pisze pan lepiej, niż mówi. A co właściwie pan pisze, jeśli mogę zapytać?

- Kryminały. To znaczy...

- Pojmuję.

Trudno opisać spojrzenie, jakim obrzucił mnie don Basilio. Przypuszczam, że okazałby większy entuzjazm, gdybym mu powiedział, że lepię szopki ze świeżego gówna. Ponownie westchnął i wzruszył ramionami.

- Vidal twierdzi, że nie jest z panem aż tak źle. A nawet, że jest całkiem dobrze. Rzecz jasna, zważywszy, że przyszło nam żyć w czasach literackiej posuchy, nie ma co się łudzić. Ale skoro Vidal twierdzi, co twierdzi...

Pedro Vidal był gwiazdą „La Voz de la Industria”. Pisał cotygodniową kronikę wypadków, jedyną godną lektury rubrykę w całej gazecie.

Zarazem był autorem kilkunastu, cieszących się jaką taką popularnością, powieści o gangsterach z Ravalu, którzy utrzymywali nieformalne związki z damami z wyższych sfer. Zawsze w nieskazitelnym jedwabnym garniturze i lśniących włoskich butach, poruszał się i zachowywał niczym amant filmowy, blondyn, z włosami, jakby wyszedł prosto od fryzjera, elegancko przystrzyżonym wąsikiem i z wiecznym uśmiechem osoby, która czuje się dobrze we własnej skórze i na tym świecie. Pochodził z dynastii reemigrantów, którzy za oceanem zbili fortunę na cukrze, a powróciwszy do kraju, pomnożyli ją, elektryfikując miasto. Jego ojciec, patriarcha klanu, był jednym z większościowych akcjonariuszy dziennika, dla niego samego zaś redakcja była placem zabaw, na którym mógł zabić zżerającą go nudę kogoś, kto przez całe życie nie musiał przepracować choćby jednego dnia.

Nieważne dlań było, że rodzina dzień w dzień traciła na dzienniku pieniądze, tak jak pojawiające się coraz liczniej na ulicach Barcelony samochody traciły olej; zaspokoiwszy swoje szlacheckie aspiracje, dynastia Vidalów oddawała się kolekcjonowaniu banków i parcel o wielkości małych księstw w dzielnicy Ensanche.

Pedro Vidal był pierwszą osobą, której pokazałem swoje literackie próbki; właściwie jeszcze jako dziecko pracowałem wówczas, roznosząc po redakcji kawę i papierosy. Zawsze miał dla mnie chwilę, czytał to, co mu przynosiłem, i udzielał mi rad. Z czasem zostałem jego pomocnikiem, pozwalał mi przepisywać swoje teksty. To on oświadczył, że jeśli pociąga mnie rosyjska ruletka literatury, pomoże mi stawiać pierwsze kroki. Dotrzymując obietnicy, rzucił mnie teraz w szpony don Basilia, redakcyjnego potwora.

- Vidal jest romantykiem, który wierzy w to głęboko antyhiszpańskie bajdurzenie o zasługokracji, czyli dawaniu szansy tym, którzy naprawdę na nią zasługują, a nie pierwszemu z brzegu znajomemu. Gdybym był tak nadziany jak on, też zgrywałbym poetę.

Gdybym miał chociaż setną część forsy, której mu zbywa, zająłbym się pisaniem sonetów, a zwabione moją dobrodusznością i uprzejmością ptaszki zlatywałyby się, by jeść mi z ręki.

- Pan Vidal to wielki człowiek - zaprotestowałem.

- To mało powiedziane. Prawdziwy z niego święty, bo nie zważając na pańską mizerię, od tygodni truje mi głowę, jaki to utalentowany i pracowity jest nasz redakcyjny beniaminek. Wie, że w rzeczywistości mam miękkie serce, poza tym obiecał mi, że jeśli dam panu szansę, podaruje mi pudełko cygar Cohiba. A jeśli Vidal tak mówi, dla mnie to jakby sam Mojżesz zszedł z góry z kamiennymi tablicami w ręku. Tak więc dlatego, że mamy Boże Narodzenie, a po trosze także i po to, by zamknąć wreszcie gębę pańskiemu przyjacielowi, proponuję, by zadebiutował pan jak prawdziwy bohater: na przekór wiatrom i burzom.

- Dziękuję bardzo, don Basilio. Zapewniam, że nie będzie pan żałował...

- Nie tak prędko, kurczaczku. A co pan właściwie myśli o nadużywaniu przymiotników i przysłówków?

- Sądzę, że jest przestępstwem, na które w kodeksie karnym zabrakło paragrafu - odparłem z nadgorliwością neofity.

Don Basilio pokiwał głową.

- Czeka pana wielka przyszłość, Martin. Ma pan jasno wytyczone priorytety. A w tym zawodzie przeżywają tylko ci, którzy mają priorytety zamiast zasad. Wyłuszczę panu, o co chodzi. Niech pan usiądzie i zmieni się w słuch, bo nie będę powtarzał dwa razy.

Plan był następujący. Z przyczyn, w które don Basilio, z sobie tylko znanych powodów, wolał się nie zagłębiać, tekst przeznaczony na drugą kolumnę wydania niedzielnego - a zazwyczaj było to opowiadanie lub relacja z podróży - w ostatniej chwili został zdjęty. Z założenia miała to być proza wysoce patriotyczna, choć niepozbawiona nuty lirycznej, opiewająca czyny oddziałów almogawarów, którzy ratują całe chrześcijaństwo i wszystko, co pod słońcem zasługuje na miano przyzwoitego, począwszy od Ziemi Świętej, a kończąc na delcie Llobregat. Niestety, tekst nie dotarł na czas, lub, jak podejrzewałem, don Basilio nie miał najmniejszego zamiaru go drukować. Do zamknięcia zostało nam sześć godzin, a do dyspozycji mieliśmy jedynie całostronicową reklamę pasów wyszczuplających z fiszbinów, gwarantujących cud taki i dożywotnią odporność na wszelkie produkty cukiernicze. Wobec zaistniałej sytuacji naczelni uznali, że należy podjąć wyzwanie, odwołując się do talentów literackich niewątpliwie drzemiących w naszych dziennikarzach, i, aby wyjść z opresji, opublikować utwór o nieprzeciętnych walorach intelektualnych i emocjonalnych ku satysfakcji naszych najwierniejszych czytelników. Lista uznanych i sprawdzonych talentów zawierała dziesięć nazwisk. Mojego, oczywista, tam nie było.

- Przyjacielu, okoliczności i ciemne moce sprawiły, że żaden z paladynów znajdujących się na naszej liście płac nie jest fizycznie obecny i, co gorsza, żadnego nie jesteśmy zdolni zlokalizować w rozsądnym czasie. Wobec groźby nieuchronnej katastrofy postanowiłem dać panu szansę.

- Może pan na mnie liczyć.

- Liczę, że przed upływem sześciu godzin otrzymam pięć znormalizowanych stron, panie Edgarze Allanie Poe. Proszę mi przynieść jakąś historię, a nie oratorski popis. Kazania zostawię sobie na pasterkę. Proszę mi przynieść historię, jakiej jeszcze nie czytałem, a jeśli czytałem, to proszę mi ją tak napisać i opowiedzieć, bym sobie z tego nie zdał sprawy.

Już miałem wybiec z gabinetu, ale don Basilio wstał, wyszedł zza biurka i położywszy mi na ramieniu ciężką jak kowadło łapę, przygwoździł mnie do podłogi. W tym momencie, ujrzawszy go z bliska, dostrzegłem, że śmieją mu się oczy.

- Jeśli rzecz będzie przyzwoita, zapłacę panu dziesięć peset. A jeśli będzie więcej niż przyzwoita i spodoba się naszym czytelnikom, wydrukuję panu coś jeszcze.

- Jakieś specjalne życzenie, don Basilio? - zapytałem.

- Tak: niech pan mnie nie zawiedzie.

2

Przez sześć godzin byłem w transie. Usadowiłem się przy stojącym na środku redakcji biurku, zarezerwowanym dla Vidala na wypadek gdyby akurat miał kaprys, by spędzić tu jedną czy dwie chwile.

Byłem sam w sali zamglonej dymem dziesięciu tysięcy papierosów.

Zamknąłem oczy i przywołałem obraz czarnych chmur, chłoszczących miasto strugami deszczu, i przemykającego się zaułkami mężczyzny o rękach splamionych krwią i z tajemnicą w oczach. Nie wiedziałem, kim jest ani przed czym ucieka, ale w ciągu najbliższych sześciu godzin miał stać się moim najbliższym przyjacielem. Wkręciłem do maszyny kartkę papieru i nie dając sobie chwili wytchnienia, przystąpiłem do wysłowienia tego wszystkiego, co gromadziło mi się w głowie i w sercu. Wystukiwałem każde słowo, każde zdanie, każdą metaforę, każdy obraz i każdą literę, jakby miały być ostatnimi moimi słowami. Pisałem i poprawiałem każdą linijkę, jakby od tego zależało moje życie - by w rezultacie napisać ją od nowa. Za całe towarzystwo miałem nieustanny stukot klawiszy rozchodzący się po tonącej w półmroku sali i ogromny ścienny zegar z każdą minutą nieubłaganie przybliżający mnie do świtu.

Tuż przed szóstą wyciągnąłem z maszyny ostatnią kartkę i z uczuciem, jakby mózg mój zamienił się w gniazdo wściekłych os, westchnąłem wyczerpany. Usłyszałem ciężkie, zbliżające się powoli kroki don Basilia, wybudzonego z jednej ze swych czujnych drzemek.

Wręczyłem kartki, nie patrząc mu w oczy. Don Basilio usiadł przy sąsiednim biurku i zapalił lampkę. Przebiegł wzrokiem tekst z obojętnym wyrazem twarzy. Odłożył na chwilę papierosa na krawędź stołu i patrząc na mnie, przeczytał głośno pierwszą linijkę:

- ”Noc zapada nad miastem, a nad ulicami unosi się woń prochu niczym oddech przekleństwa”.

Spojrzał na mnie spode łba, ja zaś ukryłem się za nienaturalnie szerokim uśmiechem. Podniósł się bez słowa i zobaczyłem, jak trzymając moje opowiadanie w ręku, odchodzi i zamyka za sobą drzwi gabinetu. Stałem jak słup soli, nie wiedząc, czy rzucić się do ucieczki, czy czekać na wyrok. Po dziesięciu minutach długich jak dziesięć lat drzwi gabinetu otworzyły się i po całej redakcji przetoczył się głos don Basilia.

- Pozwoli pan na chwilkę.

Ruszyłem, najwolniej jak mogłem, powłócząc nogami, póki nie pozostało mi nic innego jak zajrzeć do środka i unieść wzrok. Don Basilio, z przerażającym czerwonym ołówkiem w ręku, patrzył na mnie ozięble. Chciałem przełknąć ślinę. Bezskutecznie. Don Basilio oddał mi kartki. Wziąłem je i odwróciłem się do drzwi, jak potrafiłem najszybciej, pocieszając się, że zawsze znajdzie się miejsce dla pucybuta w recepcji hotelu Colón.

- Proszę znieść to do drukarni, niech zaczną składać - usłyszałem głos za plecami.

Spojrzałem, przekonany, że padłem ofiarą ponurego żartu. Don Basilio otworzył szufladę, wyciągnął dziesięć peset i położył na biurku.

- To pańskie. Sugerowałbym, by zakupił pan nowe wdzianko, bo od czterech lat widzę pana wciąż w tym samym, zresztą o sześć numerów za dużym. Polecam zakład krawiecki pana Pantaleoniego, przy ulicy Escudellers. Proszę się na mnie powołać. Będzie pan zadowolony.

- Bardzo dziękuję, don Basilio. Tak też uczynię.

- I niech pan już szykuje kolejne opowiadanko w tym stylu. Tym razem daję panu tydzień. Tylko proszę nie przegapić terminu. I trochę mniej trupów, dobrze? Bo dzisiejszy czytelnik gustuje w słodkich zakończeniach, w których tryumf odnosi siła człowieczeństwa i tym podobne głupstwa.

- Tak jest, don Basilio.

Zastępca naczelnego skinął głową i wyciągnął ku mnie dłoń.

Uścisnąłem ją.

- Dobra robota, panie Martin. W poniedziałek chcę pana widzieć przy biurku, przy którym niegdyś pracował nasz wielki karykaturzysta Junceda. Przydzielam pana do kroniki wypadków.

- Na pewno pana nie zawiodę, don Basilio.

- Zawieść na pewno mnie pan nie zawiedzie, ale prędzej czy później wystawi mnie pan do wiatru. I bardzo dobrze. Bo żaden z pana dziennikarz i nigdy nim pan nie będzie. Ale kryminałów też pan jeszcze pisać nie potrafi, wbrew własnym mniemaniom. Niech pan z nami posiedzi przez jakiś czas, a my nauczymy pana paru rzeczy, które zawsze się przydadzą.

...