buddyzm_tybetaĹ„ski.pdf

Buddyzm tybetański

Buddyzm tybetański (określany też jako lamaizm , choć

nazwa ta bywa odbierana jako pejoratywna i jest

merytorycznie niesłuszna) – odmiana buddyzmu , która

jest główną religią Tybetu i jego regionów sąsiadujących

(np. Bhutan , Nepal, Sikkim i Ladakh ) od czasu

ustanowienia jej jako religii państwowej przez króla

Trisong Detsena , który panował w Tybecie w okresie od

755 do 797 r.n.e. oraz główną religią Mongolii i jej

regionów sąsiadujących (np. Buriacja i Kałmucja) .

Buddyzm tybetański jest odmianą buddyzmu pochodzącą

z Indii i zawierającą trzy jego główne nurty, tj. hinajanę ,

mahajanę , wadżrajanę. Cechą charakterystyczną jest

kultywowanie tantr wadżrajany. Przekazy hinajany

istnieją obok przekazów mahajany w trzech zbiorach

kanonu ( Sutr, Vinaji, Abhidharmy) zawartych w

Kangjurz e i Tengjurz e, a przekazy wadżrajany są

szczególnymi metodami w ramach mahajany zebranymi

w unikalnych systemach praktyk , które prowadzą do

uzyskania bezpośredniego doświadczenia tego, co jest opisywane w ogólnych teoriach buddyzmu ( z madhjamaką

włącznie), np. jedną z tych szczególnych metod jest faza spełniająca "dzogrim" tantr jogi najwyższej dzięki której

uzyskuje się zrealizowanie trzech ciał buddy p rzez praktykującego [1] [2] . Wadżrajana nie jest wyłącznie związana z

buddyzmem tybetańskim, ale również z japońską tradycją Singon , a w średniowieczu istniała również na terenach

Sri Lanki, Azji Centralnej, Indochin oraz Indonezji. Liczba praktykujących buddyzm tybetański jest trudna do

ustalenia ze względu na obecną sytuację tybetańczyków w i poza ChRL o raz dotychczasowy rozwój buddyzmu

tybetańskiego w krajach Zachodu i Dalekiego Wschodu.

Przykładowe malowidło przedstawiające lamę ( w tym przypadku

Khedrub Dzie, 1385 – 1438 r.n.e.). Od słowa lama pochodzi

określenie buddyzmu tybetańskiego jako lamaizmu

Cztery główne tradycje buddyzmu tybetańskiego

W ramach buddyzmu tybetańskiego wyróżnia się cztery główne tradycje:

• Ningma ( ningmapa, "starożytna tradycja")

• Kagju ( kagyupa) – na czele stoi karmapa

• Sakja ( sakjapa) – na jej czele stoi Sakja Trizin

• Gelug ( gelugpa) – na jej czele stoi Ganden Tri rinpocze, a przynależy do niej dalajlama

Wyróżnia się też obok czterech głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego dodatkowo piątą główną duchową

tradycję Tybetu [3] :

• Bon – to religia o korzeniach przedbuddyjskich, nie zaliczana do tradycji wywodzących się od Buddy

Siakjamuniego, ale uznawana wraz z czterema tradycjami buddyzmu tybetańskiego za jedną z pięciu głównych

duchowych tradycji Tybetu [4]

Buddyzm tybetański ma swoistą specyfikę wśród innych odłamów buddyzmu, m.in. ze względu na wzajemne

historyczne współoddziaływania jego tradycji z religią bon. Jako jedyny np. używa młynków modlitewnych.

Buddyzm tybetański

Historia

Powstanie buddyzmu w wyniku "starożytnych przekazów" (ningma)

Powstanie i rozwój buddyzmu w Tybecie ściśle zbiega się

z ostatnim etapem rozwoju buddyzmu na terenach, gdzie

obecnie znajdują się Nepal , Indie, Pakistan i Afganistan , a

ówcześnie znajdowały się królestwa indyjskie oraz

Oddijana. Zainicjowany został za czasów panowania

imperatora Lha Thothori Nyantsen około roku 173 n.e.

Dokumenty historyczne opisują istnienie buddyzmu za

czasów imperatora Songtsän Gampo, który umarł w 650

r.n.e. Imperator ten wybudował dwie główne świątynie w

Lhasie Rasa Trulnang Tsuglag Kbang i Ramoche Tsuglag

Khang. Wysłał ministra i tłumacza Thönmi Sambhota

( wylie . thon mi sam bho Ta, ur. ok. 619 r.n.e.) do Indii w

celu utworzenia alfabet u tybetańskiego oraz zaprosił

Acharya Kumara, Shankara i nepalskiego Acharya

Shilmanju w celu tłumaczenia i popularyzowania

buddyjskich pism [5] . Zawarł małżeństwo z chińską księżniczką o imieniu Wencheng, sprowadził posąg buddy

Siakjamuniego zwany Dzioło Dzie oraz poślubił nepalską buddyjską księżniczką o imieniu Bhirkuti i założył

pierwsza tybetańską świątynię buddyjską ku czci Awalokiteśwary. Sukcesorem Songtsän Gampo był buddyjski król

Trisong Detsen (755-797 r.n.e.), który już oficjalnie ustanowił buddyzm jako religię państwową Tybetu. W tym celu

zaprosił wielu uczonych buddyjskich oraz mnichów, którzy zapoczątkowali rozwój ordynacji mnisiej wg tradycji

sarvastivada o raz przekaz sutr (patrz artykuł hinajana w buddyzmie tybetańskim ), założył pierwszy klasztor Samje

niedaleko od Lhasy oraz zapoczątkował rozwój wadżrajany i aktywność wielu tłumaczy buddyjskich i adeptów tantr

wśród których był tybetański tłumacz Wajroczana [6] . Głównym z zaproszonych był indyjski pandita Śāntarakṣita,

opat indyjskiego centrum monastycznego Nalanda, który odpowiadał za pełną edukację tybetańczyków z pism

buddyjskich, oraz wielki mahasiddha Padmasambhawa , który odpowiadał za pełen przekaz wadżrajany do Tybetu.

Zgodnie z przekazem tybetańskim król Langdharma (838-841 r.n.e.), który sympatyzował z szamańską religią bon ,

doprowadził buddyzm w Tybecie niemal do zaniku. Przekaz z okresów Trisong Detsena przetrwał głównie poprzez

odnajdywanie "ukrytych skarbów" zwanych termami, którym "starożytne przekazy" ningma zawdzięczają swoje

późniejsze odrodzenie za sprawą takich uczonych jak Longczenpa (1308-1363 r.n.e.), oraz nieliczne unikalne

przekazy świeckich adeptów i nielicznych mnichów, np. w "starożytnych" przekazach szkoły sakja.

Główny budynek pierwszego klasztoru buddyjskiego w Tybecie

Samje powstałego za czasów króla Trisong Detsena , który

panował w okresie od 755 do 797 r.n.e.

Buddyzm tybetański

Odrodzenie buddyzmu poprzez "nowożytne przekazy" (sarma)

W XI wiek u nastąpiło drugie przeniesienie i rozwój nauk

i przekazów buddyjskich do Tybetu i Bhutan u (tzw.

"nowożytne przekazy" sarma) przez wielu tłumaczy,

zrealizowanych mistrzów i dzierżawców wadżrajany

ówczesnych mahasiddhów indyjskich, kładąc podwaliny

pod trzy nowe główne tradycje sakja, kagju i gelug.

Prekursorem kadam był zaproszony do Tybetu Dżoło

Dzie Atiśa ( bengali . অতীশ দীপঙ্কর শ্রীজ্ঞান Ôtish

Dipôngkor Srigên) (980-1054 r.n.e.) pandita z

bengals kiego centrum monastycznego Vikramashila,

drugiego obok Nalandy najbardziej znaczącego centrum

edukacji buddyjskiej w Indiach oraz jego dzierżawca i

tybetański tłumacz Dromtönpa ( wylie . Drom-tön Gyal-we

Jungne, 1005-1064 r.n.e.). Na bazie nauk kadam Dzie

Tsongkhapa ( 1357-1419 r.n.e.) trzy wieki później

zapoczątkował tradycję gelug. Prekursorem nauk sakja

"nowożytnego przekazu" był Drokmi Lotsała Shakya

Yeshe (993-1077 r.n.e.). Prekursorami kagju b yli tłumacz

kształcony m.in. przez Drogmi Lotsałę jogin Marpa

Lotsała Chökyi Lodro (1012-1097 r.n.e.) i Khyngpo

Naljor (około 1050-1140 lub 990-1139 r.n.e.) inicjator

przekazu szangpa. Tybetański tłumacz Ngok Lotsała

Loden Sherab (rngog lo tsA ba blo ldan shes rab) (1059-1109) na podstawie wielu spotkań z indyjskimi panditami

przełożył wiele dzieł filozoficznych m.in. o prawomocnym poznaniu ( sanskryt . pramana, ang . logic/valid cognition).

Tybet odwiedzał mahasiddha P a Dampa Sangye ( wylie . Dam pa sangs rgyas, (ur. ok. roku 1117 n.e.)

zapoczątkowując przekaz linii Shije oraz Chöd. Za sprawą takich tybetańskich mistrzów jak Ra Chörab (1016-1098

r.n.e.) zainicjowany został przekaz Jordruk najbardziej rozbudowanej w buddyzmie tantry Kalaczakra. Najbardziej

znaczącym tybetańskim uczonym tego okresu był Sakja Pandita Kunga Gyeltsen (1182 – 1251 r.n.e.) z sakja, który

władał wówczas Tybetem. Kiedy Kubilaj-chan (1215-1294 r.n.e.) przyjął w 1253 r.n.e Drogön Chögyal Phagpa

(1235 – 1280 r.n.e.), bratanka Sakja Pandity, jako swojego najwyższego mistrza duchowego i doradcę w sprawach

politycznych [7] , Sakja Pandita zainicjował początek długich związków między duchowymi przywódcami Tybetu, a

mongolskimi władcami, które wieki później zastąpili dalajlamowie . Od tego czasu buddyzm tybetański stawał się

główną religią Mongolii i związanej z nią Buriacji . "Nowożytne przekazy" ugruntował wielki scholastyk Buton

Rinczen Drup (1290-1364 r.n.e.) ze szkoły sakja, który zebrał wszystkie nauki zweryfikowane wtedy jako

pochodzenia od Buddy Siakjamuniego w kolekcji Kangjur o raz buddyjskie traktaty i tantry w kolekcji Tengjur .

Ponieważ wiele niezweryfikowanych nauk i tantr czasów Trisong Detsena oraz term nie znalazło się w tych

kolekcjach terton i scholastyk Ratna Lingpa (1403-1478 r.n.e.) zebrał je w alternatywnej kolekcji "Zebranych Tantr

Ningma" ( transliteracja Wyliego: sNying ma rgyud 'bum).

Malowidło naskalne Buddy

Buddyzm tybetański

Rewitalizowanie buddyzmu wg syntezy gelug oraz ruchu rime

Następnym etapem rozwoju buddyzmu tybetańskiego była synteza sutr i tantr wykonana przez Dzie Tsongkhapę

(1357-1419 r.n.e.), który zjednoczył wszystkie istotne "nowożytne przekazy" w ramach jednej kombinacji

monastycznych studiów i praktyk tradycji gelug. W owym czasie ugruntował się podział buddyzmu w Tybecie na

cztery główne tradycje ningma, sakja, kagju i gelug , a za sprawą mistrza i odnowiciela buddyzmu na pograniczu

XVI i XVII w. Tāranātha (1575-1635 r.n.e.) nabrała znaczenia pomniejsza tradycja dzionang wywodząca się od

Dolpopa Sherab Gyaltsen (1292-1361 r n.e.). Ostatnim znaczącym etapem rozwoju było rewitalizowanie nauk sutr i

tantr w ramach wielu kolekcji scholastyka Dziamgon Kongtrul Lodro Thaje (1813-1899) związanych z ruchem rime ,

który w odróżnieniu od syntezy Tsongkhapy zebrał przekazy tantr, term i nauk uwzględniając ich różnorodność,

odrębność i oryginalność. Z tego względu do czasów obecnych stosuje się podział buddyzmu Tybetu na osiem

wielkich systemów praktyk oraz syntezę praktyk w ramach tradycji gelug [8] . W tym okresie Tybetem zaczeli władać

dalajlamowie [ 9] .

Współczesny rozwój buddyzmu tybetańskiego (po roku 1959)

Od roku 1959 na skutek inwazji Tybetu i aneksji tego

wówczas niepodległego państwa przez komunistyczne

Chiny Dalajlama XIV i wielu wybitnych uczonych i

mistrzów buddyzmu tybetańskiego zmuszonych zostało

do opuszczenia Tybetu i udania się na emigrację.

Buddyzm tybetański wkroczył wówczas w nową erę

rozwoju we wcześniej niedostępnych dla buddyzmu

krajach Zachodu oraz w pozostałych buddyjskich i

niebuddyjskich krajach świata. Pierwszymi z mistrzów

początkujących tą erę, którzy zdobyli popularność na

Zachodzie byli mówiący w j. angielskim Chögyam

Trungpa Rinpoche (1939 – 1987 r.n.e.) z kagju, który przeprowadził sie do Stanów Zjednoczonych w 1970 r [10] i

lama Thubten Yeshe (1935 – 1984 r.n.e.) z gelug. Położyli oni grunt pod trwającą do dziś popularność tej religii na

Zachodzie i wizyty najwyższych rangą tybetańskich mistrzów tantrycznych takich jak Karmapa Rangdziung Rigpe

Dordże ( 1924-1981 r.n.e.), Kalu Rinpocze (1905-1989 r.n.e.) z kagju, Kjabdzie Ling Rinpoche (1903-1983 r.n.e.),

Kjabdzie Trijang Rinpoche (1900-1981 r.n.e.) z gelug, Dudziom Rinpocze ( 1904-1987 r.n.e.), Dilgo Khyentse

Rinpocze ( 1910-1991 r.n.e), Chögjal Namkhai Norbu (ur. w 1938 r.) z ningma, oraz mistrzowie z sakja Sakja Trizin

(ur. w 1945 r.) i Dezhung Rinpocze (1906-1987 r.n.e.), który mieszkał w Seattle o d 1960 r [11] . Obecnie ze względu

na wkład w rozwój buddyzm u w Tybecie rozróżnia się trzech najbardziej historycznie znaczących reformatorów

buddyzmu tybetańskiego: Sakja Panditę ( 1182-1251), Longczenpę ( 1308-1364) i Tsongkhapę (1357-1419).

Mistrzów tych uznaje się tradycyjnie jako wielkich uczonych i czci niczym emanacje Mandziuśriego. Jak wynika z

historii regionu tybetańskiego buddyzm miał znaczący wpływ na kształt samego państwa tybetańskiego i jego

politykę, które z wielkiego imperium jakie istniało przed wprowadzeniem buddyzmem do Tybetu, stawało się coraz

bardziej rozbrojoną teokracją pod wpływami mongolskich i chińskich mocarstw (patrz artykuł władcy Tybetu) , aż do

obecnej sytuacji w i poza granicami ChRL , gdzie utworzono tybetański rząd na uchodźstwie z siedzibą w

Dharamsali w Indiach [12] . Podobną zależność można wykazać w stosunku do Mongolii, które przed

wprowadzeniem buddyzmu tybetańskiego było Imperium Mongolskim, które pod względem obszaru zajmowało

największe terytorium świata w porównaniu z innymi mocarstwami w historii do dnia obecnego.

Frontowa elewacja pałacu Potala w Lhasie

Buddyzm tybetański

Osiem wielkich systemów praktyk buddyzmu tybetańskiego

Zgodnie z uczonym Dziamgonem Kongtrulem Wielkim

(1813-1899 r.n.e.) wyróżnia się osiem wielkich systemów

praktyk Tybetu, które stosuje się w zależności od

poszczególnych tradycji buddyzmu tybetańskiego [13] :

1. praktyki tantr wewnętrznych starożytnej tradycji

ningma uwzględniające dzogczen pochodzące z 5 linii

przekazu Kama i linii Term

2. unikalne praktyki nieistniejącej już oddzielnie tradycji

kadam p rzekazane od Dżoło Dzie Atiśi

3. praktyki Lamdre " Ścieżki i Jej Owocu" przekazane od

mahasiddhy Virupy

4. praktyki przekazane w tradycji kagju p rzez Marpę

Lotsała Chökyi Lodro g łównie od mahasiddhów

Naropy i Maitripy

5. praktyki szangpa k agju przekazane od mahasiddhini

Nigumy

6. praktyki linii Shije "Uspokojenia" ( ang. Pacification )

oraz linii Chöd "Odcięcia" (ang. Cutting ), jako

unikalnego odłamu linii Shije, przekazane od

mahasiddhy Pha Dampa Sangye

7. praktyki Jordruk, sześcioczęściowej Wadżra Jogi,

związanej z tantrą Kalaczakra pochodzące od

mahasiddhy Kalaczakrapady

8. praktyki "Podejścia i Zrealizowania Trzech Wadżr"

(ang. the Approach and Accomplishment of the Three Vajras ), które zawierają podejście sześciu częściowej

Wadżra Jogi w nawiązaniu do zrealizowania Trzech Wadżr ciała, mowy i umysłu, pochodzące od tybetańskiego

mahasiddhy Orgjenpa.

Thanka p rzedstawiająca jidam a Hewadżra w otoczeniu ośmiu

Dakiń związanego z przekazem Marpy Lotsała Chökyi Lodro

(1012-1097 r.n.e.). Jidam Hewadżra związany jest również z

przekazem Lamdre

Wszystkie te systemy praktyk związane są z tantrami jogi najwyższej "nowożytnych przekazów" sarma i tantrami

wewnętrznymi "starożytnych przekazów" ningma, które występują obecnie tylko w buddyzmie tybetańskim.

Ponadto istnieją pomniejsze tybetańskie systemy praktyk tantr jogi najwyższej oraz tybetańskie systemy praktyk

związane z tantrami krija, czarja i joga o pochodzeniu indyjskim . We wszystkich tych systemach niezbędnym jest

otrzymanie odpowiedniej inicjacji (po tybetańsku: wang), bezpośredniego ustnego przekazu (po tybetańsku: lung),

wyjaśnień (po tybetańsku: tri) dla osobistej indywidualnej praktyki od autentycznego duchowego nauczyciela (po

tybetańsku: lama ) oraz oddanie i otwartość do jego linii przekazu tantr. Indywidualna praktyka wyróżnia się od

innych odmian buddyzmu niezwiązanych z wadżrajaną bogatą różnorodnością stosowanych technik, ćwiczeń

jogicznych i rytuałów w harmonii z ciałem, mową i umysłem, spośród których można przytoczyć wizualizacje na

jidame m na podstawie wielobarwnych malowideł (tzw. thank) i dwuwymiarowych schematów (tzw. mandal ), przy

wykonywaniu dłońmi gestów (tzw. mudr), trzymając rytualne przedmioty takie jak wadżra, dzwonek i damaru oraz

recytując stosowne rytualne formuły (tzw. mantry ). Więcej czytaj w artykułach wadżrajana, tantry Jogi Najwyższej ,

mahamudra, dzogczen.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: