Przyczyny i rodzaje sygmatyzmu - seplenienia.pdf - Słuch - kszostek25

Strona główna > Wady wymowy > Rozpoznanie i korekcja

Sygmatyzm (łac. sigmatisimus ; syn.: seplenienie albo szeplenienie) - to nieprawidłowa

realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwu lub wszystkich trzech szeregów (tj. s, z, c,

dz; Ļ , Ņ , ę , d Ņ ; sz, Ň , cz, d Ň ). Zaburzona mo Ň e by ę artykulacja jednej kilku lub nawet kilkunastu

głosek.

Przyczyny sygmatyzmu

Do cz ħ stych przyczyn sygmatyzmu (seplenienia) nale ŇĢ :

• nieprawidłowa budowa narz Ģ dów artykulacyjnych: j ħ zyka (j ħ zyk jest zbyt du Ň y,

gruby, krótkie w ħ dzidełko podj ħ zykowe),

• wady zgryzu, które powoduje brak dentalizacji (zgryz otwarty, protruzja -

przodozgryz i retruzja - tyłozgryz) i inne anomalie z ħ bowe,

• rozszczep podniebienia, który powoduje niedostateczne zamkni ħ cie jamy nosowej

przez podniebienie mi ħ kkie (seplenienie nosowe).

• niska sprawno Ļę narz Ģ dów artykulacyjnych - mi ħĻ nie j ħ zyka s Ģ zbyt słabo lub zbyt

mocno napi ħ te,

• upo Ļ ledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, obni Ň enie słyszalno Ļ ci,

• przewlekłe, nawracaj Ģ ce choroby górnych dróg oddechowych,

• na Ļ ladowanie nieprawidłowych wzorców otoczenia,

•

Sposoby realizacji głosek

W sygmatyzmie mo Ň na wyró Ň ni ę nast ħ puj Ģ ce sposoby realizacji d Ņ wi ħ ków:

1. Deformacje (mówimy wtedy o sygmatyzmie wła Ļ ciwym), polegaj Ģ ce na

nieprawidłowej wymowie spółgłosek: z ħ bowych (s, z, c, dz) ; dzi Ģ słowych (sz, Ň , cz,

d Ň ) ; palatalnych ( Ļ , Ņ , ę , d Ņ ) . Deformacje s Ģ wynikiem zmiany miejsca artykulacji

głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zale Ň no Ļ ci od miejsca,

w którym powstaje wadliwa artykulacja, mo Ň na wyró Ň ni ę ró Ň ne typy seplenienia, na

przykład mi ħ dzyz ħ bowe, przyz ħ bowe, boczne, wargowo - z ħ bowe itd.

2. Substytucje (parasygmatyzm) - zast ħ powanie jednych głosek dentalizowanych

innymi, realizowanymi prawidłowo. Jest to zjawisko rozwojowe w okresie

kształtowania i rozwoju mowy, jednak Ň e gdy utrzymuje si ħ dłu Ň ej, nale Ň y je uzna ę za

patologi ħ . Najcz ħĻ ciej:

o Spółgłoski: sz, Ň , cz, d Ň (które najpó Ņ niej pojawiaj Ģ si ħ w mowie dziecka) s Ģ

zast ħ powane szeregiem łatwiejszym: s, z, c, dz ;

o Oba szeregi: s, z, c, dz i sz, Ň , cz, d Ň s Ģ zast ħ powane przez szereg: Ļ , Ņ , ę , d Ņ ;

o Zast ħ powane mog Ģ te Ň by ę spółgłoski dentalizowane szczelinowo: s, z, Ļ , Ņ , sz,

Ň przez zwarto - szczelinowe: c, dz, ę , d Ņ , cz, d Ň ;

o Spółgłoski dentalizowane d Ņ wi ħ czne mog Ģ by ę zast ħ powane przez

odpowiednie bezd Ņ wi ħ czne (np. koza- kosa; Ň yto - szyto itp.);

o Pewne głoski dentalizowane mog Ģ by ę mylone przez z innymi, zazwyczaj

z tymi, przez które były zast ħ powane we wcze Ļ niejszej fazie rozwoju mowy.

S Ģ to objawy sygmatyzmu fizjologicznego, rozwojowego.

zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem.

3. Elizje (mogisygmmatyzm) - opuszczanie d Ņ wi ħ ku. Głoski dentalizowane mog Ģ by ę

opuszczane b Ģ d Ņ w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji jest

to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje si ħ dłu Ň ej, to nale Ň y je

uzna ę za patologi ħ rozwojow Ģ .

Rodzaje sygmatyzmu (seplenienia)

Seplenienie mi ħ dzyz ħ bowe (łac. sigmatisimus interdentalis ; syn.: seplenienie interdentalne,

seplenienie Ļ ródz ħ bne, sygmatyzm mi ħ dzyz ħ bny). Wymowa interdentalna to najcz ħ stsza

forma, któr Ģ obserwuje si ħ u dzieci w okresie wymiany uz ħ bienia. Charakteryzuje si ħ tym,

Ň e j ħ zyk znajduje si ħ w linii Ļ rodkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa si ħ mi ħ dzy z ħ by. Jest

spłaszczony, brak rowka i dlatego powietrze rozprasza si ħ po całej jego powierzchni. Dolna

szcz ħ ka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji. Brzmienie jest

t ħ pe podobne do angielskiego th. Obejmuje jeden lub kilka szeregów. W wymowie osób

sepleni Ģ cych mi ħ dzyz ħ bowa pozycja j ħ zyka mo Ň e pojawia ę si ħ równie Ň przy artykulacji

innych głosek z ħ bowych, takich jak: t, d, n ( łac. multiplex interdentalis ).

Seplenienie mi ħ dzyz ħ bowe wyst ħ puje w dwu formach jako: interdentalis, albo interlabialis -

gdy j ħ zyk wysuwa si ħ mi ħ dzy wargi i powstaje d Ņ wi ħ k mi ħ dzy „s” i „f”.

Niekiedy spotyka si ħ :

Seplenienie mi ħ dzyz ħ bowe boczne , które charakteryzuje si ħ tym, Ň e brzeg j ħ zyka

jednostronnie wysuwa si ħ pomi ħ dzy z ħ by trzonowe (łac. interdentalis lateralis ). Jest

to boczna prawo- lub lewostronna wymowa głosek dentalizowanych. Korekta zaczyna si ħ od

głosek: sz, Ň , cz, d Ň - Ň eby utrwali ę utrzymanie j ħ zyka u góry.

Seplenienie przyz ħ bowe (łac. sigmatisimus addentalis ; syn.: sygmatyzm przyz ħ bny,

sygmatyzm addentalny, seplenienie doz ħ bne, seplenienie addentalne). Charakteryzuje si ħ

płaskim uło Ň eniem przodu j ħ zyka, który zbyt mocno przylega do wewn ħ trznej strony

siekaczy. nie tworzy si ħ rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem

W efekcie brzmienie głosek jest przyt ħ pione, szmer powstaj Ģ cy na kraw ħ dziach dolnych

siekaczy jest osłabiony lub w ogóle si ħ nie pojawia. Najcz ħ stsz Ģ przyczyn Ģ seplenienia

przyz ħ bowego jest uwalenie nieprawidłowych wzorców. Korekta polega na podsuni ħ ciu

j ħ zyka od z ħ bów.

Seplenienie wargowo-z ħ bowe (łac. sigmatisimus labio - dentalis ; syn.: sygmatyzm labio -

dentalny, seplenienie labo - dentalne). Bardzo w Ģ ska szczelina tworzy si ħ mi ħ dzy dolna warg Ģ

a górnymi siekaczami lub mi ħ dzy górna warg Ģ a dolnymi siekaczami. J ħ zyk nie bierze

udziału w artykulacji (jest bierny). Wytworzony d Ņ wi ħ k jest podobny do ostro brzmi Ģ cego f .

warga zbli Ň aj Ģ c si ħ do z ħ bów powoduje zniekształcenie głosek dentalizowanych, gdy Ň układ

narz Ģ dów artykulacyjnych charakterystyczny jest dla wymowy głosek: w , f . korekta tej wady

wymaga wielu ę wicze ı i powtórze ı , gdy Ň jest bardzo trudno zlikwidowa ę ten nawyk.

Seplenienie boczne (łac. sigmatisimus lateralis ; syn.: sygmatyzm lateralny, seplenienie

lateralne). Artykulacja polega na niesymetrycznym uło Ň eniu całego j ħ zyka, szczelina nie

tworzy si ħ w lii Ļ rodkowej, lecz z boku - przy kłach, z ħ bach przed trzonowych

lub trzonowych. Szczelina mo Ň e by ę poprzedzona zwarciem. Wargi rozchylaj Ģ si ħ w miejscu

przechodzenia powietrza. Pr Ģ d powietrza wydechowego nie jest wi ħ c emitowany w linii

prostej, lecz z jednej (prawej lub lewej) strony b Ģ d Ņ z obu stron i wydostaje si ħ szerokim

strumieniem, co bardzo zniekształca brzmienie głosek dentalizowanych. rozró Ň nia si ħ

seplenienie boczne: prawostronne ( dexter ), lewostronne ( sinister ), obustronne ( bilateralis ).

Mo Ň na wyró Ň ni ę tak Ň e seplenienie boczne :

•

ze zwarciem przednim - j ħ zyk uło Ň ony jest przy głosce l, a powietrze przechodzi

bokiem oraz

•

ze zwarciem tylnim - Ļ rodek j ħ zyka unosi si ħ ku podniebieniu i zwiera si ħ z nim

z jednej lub z dwu stron.

Barwa głosek lateralnych w pewnym stopniu zale Ň y od miejsca szczeliny, ich wielko Ļ ci

i wyst ħ powania b Ģ d Ņ te Ň braku dentalizacji. W efekcie powstaj Ģ dwie zasadnicze grupy

spółgłosek bocznoj ħ zykowych: ze zwarciem przednim i tylnim. Bocznie mog Ģ te Ň by ę

wymawiane spółgłoski: t, d, n, a nawet r, lecz najcz ħĻ ciej szereg sycz Ģ cy. Nie mo Ň e by ę

jednak takiej sytuacji, w której szereg sycz Ģ cy: sz, Ň , cz, d Ň artykuowany jest bocznie,

a szereg: s, z, c, dz - nie. Spotyka si ħ równie Ň sygmatyzm boczny mi ħ dzyz ħ bowy (łac.

sigmatisimus lateralis interdentalis ), który jest poł Ģ czeniem objawów sygmatyzmu bocznego

i mi ħ dzyz ħ bowego.

Seplenienie nosowe (łac. sigmstisimus nasalis ; syn.: seplenienie nasalne, nasalizacja).

w zale Ň no Ļ ci od stopnia przechodzenia powietrz przez nos rozró Ň nia si ħ seplenienie nosowe

cz ħĻ ciowe (łac. partialis ) i całkowite (łac. totalis ).

Przy seplenieniu nosowym cz ħĻ ciowym układ j ħ zyka jest prawidłowy, podniebienie mi ħ kkie

nie jest zupełnie opuszczone, co powoduje, Ň e w czasie artykulacji głosek dentalizowanych

powietrze wydychane jednocze Ļ nie wydostaje si ħ przez nos i usta. Brzmienie głosek

dodatkowo zniekształca rezonans nosowy. Przy seplenieniu nosowym całkowitym układ

j ħ zyka jest nieprawidłowy, gdy Ň zwiera si ħ on z podniebieniem. Powietrze wydychane

wydostaje si ħ do jamy nosowej szczelin Ģ powstał Ģ przez zbli Ň enie obsady j ħ zyka do tylnej

Ļ ciany gardła, wytwarzaj Ģ c nieprzyjemny poszum nosowy. Tak mog Ģ by ę wymawiane

wszystkie głoski dentalizowane lub niektóre z nich. Do przyczyn seplenienia nosowego

nale ŇĢ :

• zaburzenie czynno Ļ ci podniebienia mi ħ kkiego;

•

zmiany zapalne w jamie nosowej;

•

hypertroficzne zapalenie Ļ luzówki nosa, hypertrofia tylnych ko ı ców dolnych muszli

(u dorosłych);

•

zapalenie ucha Ļ rodkowego (u dzieci).

Seplenienie krtaniowe (łac. sigmatisimus laryngealis ; syn.: seplenienie laryngealne,

sygmatyzm laryngealny). Głoski dentalizowane zast ħ powane s Ģ przez szmer wytwarzany

w krtani (tzw. „zwarcie krtaniowe”). Pod naciskiem wydychanego powietrza gło Ļ nia zostaje

rozsuni ħ ta i pr Ģ d powietrza, który si ħ przez ni Ģ wydostaje, wytwarza szmer. Powstaje

w przypadku rozszczepu podniebienia oraz wiotko Ļ ci mi ħĻ ni krtani i nagło Ļ ni.

Seplenienie Ļ wiszcz Ģ ce (łac. sigmatisimus stridents ; syn.: sygmatyzm stridensalny,

seplenienie stridensalne). Cechuje je bardzo ostre brzmienie głosek dentalizowanych, które

powoduje silny pr Ģ d powietrza powstały w wyniku utworzenia si ħ gł ħ bokiego rowka wzdłu Ň

lii Ļ rodkowej j ħ zyka. Tak Ģ wymow ħ mo Ň na usłysze ę przy artykułowaniu głosek z du ŇĢ sił Ģ

lub u osób z anomaliami z ħ bowymi, takimi jak diastremia i nieregularne ustawienie z ħ bów.

Powstaj Ģ ce głoski dentalizowane charakteryzuj Ģ si ħ ostrym, Ļ wiszcz Ģ cym brzmieniem.

Seplenienie wargowe (łac. sigmatisimus labialis ; syn.: sygmatyzm labialny). Szczelina

tworzy si ħ mi ħ dzy wargami, a j ħ zyk pozostaje bierny. To wyst ħ puj Ģ ce przej Ļ ciowo

zniekształcenie głosek dentalizowanych spowodowane jest niestał Ģ umiej ħ tno Ļ ci Ģ wymowy

lub chwiejno Ļ ci Ģ stanów psychicznych.

Seplenienie podniebienne (łac. sigmatisimus pallatalis ; syn.: seplenienie palatalne,

seplenienie, mowa dziecinna, lalkanie, sygmatyzm palatalny). W wyniku zbli Ň enia czubka

j ħ zyka do podniebienia twardego powstaje tr Ģ cy, nieprzyjemny szmer. Najcz ħĻ ciej wyst ħ puje

przy zgryzie otwartym, przy prognacji (przodowaniu Ň uchwy) i palatalizacji. Wymowa

głosek: sz, Ň , cz, d Ň zbli Ň ona jest do wymowy mi ħ kkich: Ļ , Ņ , ę , d Ņ .

Sigmatisimus laterofleksus - ten rodzaj seplenienia polega na tym, Ň e czubek j ħ zyka

przesuwa si ħ w jedna stron ħ i pr Ģ d powietrza skierowany jest na wprost górnego kła (w praw Ģ

stron ħ ). W efekcie powstaje brzmienie podobne do artykulacji mi ħ dzy z ħ bowej bocznej.

Sigmatisimus cacuminalis - j ħ zyk przyjmuje kształt wie Ň y i przesuwa si ħ do jamy ustnej,

przez co baza artykulacyjna przesuni ħ ta jest całkowicie do tyłu.

Seplenienie przydechowe (łac. sigmatisimu aspirativen ; syn.: sygmatyzm przydechowy).

Wymowa głosek dentalizowanych przydechowa polega na tworzeniu d Ņ wi ħ ków sycz Ģ cych

w takiej formie, Ň e przypominaj Ģ „chuchaj Ģ cy” szmer.

Seplenienie szumi Ģ ce - szeplenienie (syn.: sygmatyzm szumi Ģ cy , szeplenienie). Wymowa

głosek dentalizowanych jest szmerowa i charcz Ģ ca.

Seplenienie gardłowe (łac. sigmatisimus pharyngealis ; syn.: sygmatyzm faryngealny).

Głoski dentalizowane s Ģ wymawiane gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia

i nieaktywnego podniebienia.

Inne zniekształcenia głosek dentalizowanych:

W wymowie dzieci do Ļę cz ħ sto spotyka si ħ dorsaln Ģ wymow ħ głosek sz, Ň cz, d Ň - a nie

koronaln Ģ . Czubek j ħ zyka znajduje si ħ wówczas przy dolnych siekaczach, a predorsum zbli Ň a

si ħ do wałka dzi Ģ słowego. Cz ħ sto spotykane s Ģ równie Ň takie formy seplenienia, które nie

nale ŇĢ do du Ň ych odchyle ı w zakresie miejsca artykulacji, czy wielko Ļ ci szczeliny - w tych

przypadkach barwa głosu zniekształcona jest nieznacznie.

Opracowanie - Marzena Mieszkowicz - neurologopeda

Bibliografia:

1. Dłuska M. - Fonetyka polska. PWN, Warszawa - Kraków 1988 r.,

2. Gałkowski T., Jastrz ħ bowska G. - Logopedia, Opole 1999 r.,

3. Jastrz ħ bowska G., Pelc-P ħ kała O. - Metodyka ogólna diagnozy i terapii logopedycznej

w: Logopedia red. Gałkowski T., Jastrz ħ bowska G., Wydawnictwo Uniwersytet

Opolski, Opole 1999 r.,

4. Ossowski R. - Z teorii i praktyki rehabilitacji, Wydawnictwo WSP, Bydgoszcz 1999 r..

5. Ziemski St. - Problemy dobrej diagnozy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973 r.

Strona główna > Wady wymowy > Rozpoznanie i korekcja

Przyczyny i rodzaje sygmatyzmu - seplenienia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: