Cechy wspólne rozpuszczalników:
- są płynne w warunkach normalnych (ciśnienie atmosferyczne, temperatura)
- są nierozpuszczalne lub trudno rozpuszczalne w wodzie
- rozpuszczają wielkocząsteczkowe substancje organiczne
- odznaczają się lotnością
- są silnie lipofilne
- oddziaływują na OUN – mają działanie narkotyczne.
Wspólne cechy toksykologiczne rozpuszczalników organicznych:
- dogra rozpuszczalność w tłuszczach i dobra przenikalność przez skórę.
- Powinowactwo do tkanek bogatych w tłuszcz.
- Toksyczne działanie na układ nerwowy i narządy miąższowe.
Toksyczność:
- oddziaływują na OUN è działanie narkotyczne
- są lotne ,
- lipofilne,
- bardzo dobrze rozpuszczają się w tłuszczach,
- powinowactwo do tkanek nerwowych, szpik, nerki, wątroba
Podział rozpuszczalników:
a). Węglowodory alifatyczne – ropa naftowa, benzyny
b). aromatyczne – zawierają w cząsteczce pierścień benzenowy (benzen, toluen, ksylen)
c). chlorowane – zawierają w cząsteczce jeden lub więcej atomów chloru (chloroform)
d). inne – dwusiarczek węgla, związki złożone
e). alkohole – metanol, etanol, glikol.
ropa naftowa i jej pochodne
N-Heksen – najbardziej toksyczny
>5 węgla – gazy;
<5 węgla – ciecze,
<18 węgla – stale
Objawy zatrucia:
- działanie narkotyczne – ból głowy
- porażenie ośrodków – oddechowy, krążenia
Pierwsza pomoc przy zatruciu rozpuszczalnikami ropopochodnymi:
- w zatruciu wziewnym wynieść ze skażonej strefy
- podąć tlen
- w zatruciu doustnym nie płukać żołądka
- zagrożenie aspiracją i obrzękiem płuc
odtrutki niema
zawierają w cząstce pierścień benzenowy
Podział :
* homologii :
- benzen, (w przemyśle, nie można stosować w przemyśle – jest rakotwórczy),
- toluen, ksyleny – używane w produkcji farby i lakierów
* pochodne :
- anilina – półprodukt do produkcji barwników
- nitrobenzen – niebezpieczny, używana w przemyśle zbrojeniowym do produkcji środki wybuchowe
Właściwości fizykochemiczne :
- ma duże powinowactwo do tłuszczy
- ulęgają przemianom
BENZEN C6H6
- temp wrzenia50*c
- łatwopalny, o właściwościach wybuchowych
Występowanie: Benzen i jego chomologi otrzymuje się w wyniku suchej destylacji węgla lub ropy naftowej.
Możliwość zatrucia
- występuje głównie w przemyśle gumowym, chemicznym, farmaceutycznym, przy produkcji i wykożystaniu farb i lakierów.
Losy w organizmie:
Benzen wchłania się głównie z dróg oddechowych, rzadko przez skórę i z przewodu pokarmowego.
W organizmie ulega przemianie do fenoli, a hydroksylacji może przebiegać 2 drogami:
Powstający w reakcji fenol i wielofenole sprzęgają się do glukuronidów lub siarczanów a następnie przez nerki wydalane z organizmu.
Mechanizm działania toksycznego:
Benzen wykazuje silne działanie narkotyczne na OUN.
Duża lipofilność określa jego powinowactwo do struktur lipidowych organizmu, co powoduje uszkodzenie ich struktury oraz zmiany przewodnictwa.
Istnieje duże powinowactwo do szpiku kostnego, gdzie benzen lub jego metabolity uszkadzają młode komórki krwinek czerwonych lub białych.
Metabolizm benzenu hamuje działanie niektórych swoistych enzymów komórkowych, biorących udział w replikacji komórki.
Rakotwórcze działanie upatruje się też w tworzeniu dużych ilości związków epolisydowych i wolnych rodników *OH.
Zatrucie ostre.
1). Inhalacyjne lub doustne przy niewielkiej ekspozycji przebiega:
- z bólami i zawrotami głowy
- z ogólnym osłabieniem
- euforią
- z nudnościami i wymiotami
2). Przy znacznej ekspozycji występują:
- zaburzenia widzenia
- szybki i płytki oddech
- pojawiają się zaburzenia rytmu serca
- następuje utrata przytomności oraz śpiączka.
Zatrucie przewlekłe:
Zwykle inhalacyjne zaczyna się:
- utratą łaknienia
- bólami głowy,
- sennością lub pobudliwością
- bladością powłok skórnych
- rozwija się niedokrwistość, która może przejść w aplazję szpiku.
- Krwawe wybroczyny, któremu towarzyszy wydłużony czas krzepnięcia
Działanie odległe benzenu:
- możliwość wystąpienia białaczki, (przeważnie limfatycznej)
Metody oceny narażenia:
1). Pomiar stężenia benzenu w powietrzu w miejscu pracy
a). met nitracyjna z metyloetoyloketonem
b). met. nitracyjna z acetonem
c). met chromatografii gazowej
2). Pomiar ilości wydalanego z moczem fenolu u osoby eksponowanej – prostymi metodami kolorymetrycznymi.
Stężenia:
- najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy – 30 mg/m3
- dopuszczalne stężenie w moczu w probówce pobranej jednorazowo pod koniec ekspozycji dziennej – 70 mg/dm3
- stężenie toksyczne dla człowieka – 0,2 g/kg.
Zgony spowodowane przewlekłym zatruciem benzenem lub toluenem występują ;
- po ciężkiej aplazji szpiku,
- w wyniku niedokrwistości,
- w wyniku martwicy lub zwyrodnienia tłuszczowego mn sercowego, wątroby i nadnerczy
- po rozległych wewnątrzustrojowych zmianach krwiotwórczych.
TOLUEN C6H15 – CH3
Występowanie:
Jest jednym z produktów suchej destylacji węgla.
Toluen techniczny zawiera nieznaczne ilości benzenu i ksylenu.
Toluen jest cieczą 2x mniej lotną niż benzen.
Jest stosowany jako rozpuszczalnik farb i lakierów
Jest stosowany jako produkt wyjściowy w syntezie barwników organicznych, oraz materiałów wybuchowych.
Wchłanianie:
Dobrze wchłania się z dróg oddechowych, przez skórę (w postaci ciekłej i jego roztwory wodne)
Po wchłonięciu około 20% wydalana jest w stanie niezmienionym.
Pozostałe 80% ulega biotransformacji do kwasu benzoesowego.
Kwas benzoesowy w przeważającej części sprzęga się z glicyną, tworząc kwas hiputowy, który wydalany jest z moczem.
Toluen ma podobne działanie do benzenu.
Działa jednak silniej na układ nerwowy i silniejsze jest jego działanie drażniące.
Toluen jest szybko biotransformowany do mało toksycznego kwasu benzoesowego, który wprawdzie prowadzi w ciężkich zatruciach prowadzi do kwasicy metabolicznej, lecz nie tak groźnej jak w zatruciu alkoholem metylowym czy glikolem.
Zatrucia ostre:
Objawy przede wszystkim ze strony układy nerwowego – porażenie dla życia ważnych ośrodków nerwowych.
Zatrucie ostre zaczyna się
- bólami głowy, zaburzeniami równowagi
- oszołomieniem
- nudnościami, wymiotami
- utratą przytomności.
- podrażnienie błon śluzowych
- zapalenie spojówek, gardła
- pojawienie się zaburzeń nerwowych z zawrotami i bólami głowy
- pojawienie się bółe w okolicy serca
- wzmożone odruch ścięgnowe
- drżenie kończyn.
Objawom tym towarzyszą; nudności, wymioty, brak łaknienia, ogólna bladość powłok skórnych. We krwi obserwuje się zmniejszoną ilość krwinek czerwonych.
Działanie odległe: (nie opisano)
Niektórzy badacze zaobserwowali zwiększony odsetek chorób psychicznych u emerytowanych pracowników przewlekle zatrutych toluenem.
- chromatografia gazowa
- w powietrzu przy użyciu autoanalizatora w podczerwieni.
- Oznaczena zawartości kwasu hipurowego w moczu.
Stężenie:
- najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – 100 mg/m3
- stężenie toksyczne dla człowieka wynosi 0,5 – 1g/kg.
Nie jest rakotwórczy
KSYLENY C6H4(CH3)2
1,2 Dimetylobenzen
1,3 Dimetylobenzen
1,4 Dimetylobenzen
Otrzymuje się go ze smoły pogazowej lub przez aromatyzacje ropy naftowej.
Właściwości ksylenu:
- łatwopalna ciecz o charakterystycznym zapachy zbliżonym do benzenu.
- Słabo lotny
Zatrucia występują głownie w przemyśle petrochemicznym, w poligrafi gdzie jest stosowany jako rozpuszczalnik farb drukarskich.
Zatrucia w warunkach przemysłowych powstaje głównie przez wchłanianie par ksylenu.
Ksylen wchłania się z dróg oddech, z przewodu pokarmowegoi przez nieuszkodzoną skórę.
Biotransformacja ksylenu zachodzi w mikrosomalnym układzie utlenień komórek wątroby przy udziale cytochromu P – 450.
U ludzi głównymi metabolitami tej przemiany są kwasy toluinowe.
Wydalanie ksyleny z organizmu jest zjawiskiem złożonym. Część ksylenu jest dydalana w postaci nie zmienionej przez płuca i zmoczem.
Przeważająca część ksylenu (50 – 90%) wydzielana jest z moczem w postaci sprzążonej z kwasem glukuronowym lub z glicyną.
Ksylan w małych ilościach może się kumulować w tkance tłuszczowej, w szpiku, w śledzionie i w tkance nerwowej.
- jest ściśle związany z powinowactwem ksylenu do tkanki tłuszczowej a przedewszystkim do tkanki nerwowej i do szpiku.
Powoduje to działanie neutotoksyczne oraz działanie prowadzące do aplazji szpiku.
Objawy zatrucia ksylenem:
- wiąże się ściśle z mechanizmem działania toksycznego ksylenu, a więc:
· obserwuje się objawy neurotoksyczne (słabsze niż przy zatruciu benzenem)
· objawy narkotyczne
· zmiany hematologiczne.
Zatrucie ostre, głównie inhalacyjne lub doustne:
W ciężkich przypadkach występuje
- utrata przytomności a po przebudzeniu występuje podniecenie
- bóle głowy, żołądka
- bezsenność
w lżejszym zatruciu dominuje:
- zmęczenie
- zawroty głowy
- nudności, wymioty
- drętwienie rąk, nóg
- zaburzenia w oddychaniu
- niepokój
Zatrucia przewlekłe (inhalacyjne):
- obserwuje się zaburzenia nerwowe
- bóle, zawroty głowy
- zmęczenie,
- senność na przemian z silnym podnieceniem
- drżenie rąk i nóg
- występuje brak łaknienia
- wymioty, skłonność do biegunek
- słodkawy smak w ustach
Ksylen działając długotrwale powoduje podrażnienie błon śluzowych, nieżyt nosa i gardła.
Przewlekłe stykanie się z parami ksylenu wywołuje leukopenię, rzadziej leukocytozę oraz zmiany w układzie czerwonokrwinkowym.
Znane są przykład...
Niechybny