układ dokrewny.doc

Układ dokrewny, hormonalny układ, wewnątrzwydzielniczy układ, drugi poza układem nerwowym układ regulujący i koordynujący czynności rozmaitych części ciała u zwierząt wyższych, ogół narządów i tkanek wytwarzających do krwi lub chłonki swoiste substancje chemiczne zwane hormonami, oddziaływujące specyficznie na pewne określone komórki.

W obrębie układu dokrewnego można wyszczególnić wielokomórkowe gruczoły dokrewne: szyszynkę, podwzgórze, przysadkę mózgową, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, grasicę, gruczoły mleczne, trzustkę, nadnercza, gruczoły płciowe - gonady, oraz układy rozproszonych komórek gruczołowych tj. zespół komórek nerwowych wytwarzających neurohormony, komórki błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego wytwarzające hormony tkankowe.

Układ dokrewny i układ nerwowy ściśle współdziałają ze sobą i uzupełniają swoje czynności regulacyjne, przy czym reakcje układu nerwowego są szybkie, natomiast reakcje układu dokrewnego o wiele wolniejsze, dotyczące przeważnie procesów długotrwałych.

Układ dokrewny reguluje przede wszystkim zmiany przystosowawcze związane z metabolizmem, wzrostem i rozmnażaniem, jego wydzieliny spełniają zasadniczą rolę w utrzymywaniu stałego stężenia glukozy, sodu, potasu, wapnia i wody we krwi i płynach pozakomórkowych

Szyszynka, twór położony z tyłu III komory międzymózgowia, o długości 8-12 mm, zbudowany z pineocytów i tkanki glejowej(od ok. 7 roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej ilości pineocytów).

Szyszynka należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych, wydziela substancje hormonalne: melatoninę, noradrenalinę, serotoninę oraz hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe.

Przypisuje się jej także sterowanie powstawaniem pigmentu za pomocą hormonu - melatoniny, która działa przeciwnie do melanotropiny. Tak więc skutkiem jest rozjaśnienie skóry.

Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z rytmem biologicznym związanym z cyklicznymi dobowymi zmianami oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.

U zwierząt szyszynka pełni znacznie większą rolę niż u ssaków i człowieka. Zostało to opisane pod hasłem narząd ciemieniowy.

Melatonina, hormon będący pochodną serotoniny, wydzielany przez szyszynkę i siatkówkę kręgowców, wykryty w 1958 przez A. B. Aarona, jego funkcje u ssaków wyjaśniono w latach 70. i 80. Reguluje rytm snu i czuwania oraz zmiany hormonalne w cyklu rozrodczym (m.in. zapobiega przedwczesnemu dojrzewaniu, wpływa na długość sezonu rozrodczego). Odpowiada za zmianę pigmentacji skóry, powoduje skupienie barwnika melaniny w melanoforach - skóra blednie.

Produkcja melatoniny zmienia się w cyklu dobowym i życiowym organizmu - następuje jej zwiększenie w nocy a spadek za dnia, z wiekiem spada poziom melatoniny w organizmie.

Dzieci z guzami szyszynki dojrzewają wcześniej, ponieważ produkcja melatoniny u nich zostaje ograniczona.

Noradrenalina, wg nomenklatury amerykańskiej norepinefryna, (HO)2C6H3-CH(OH)-CH2-NH2, neurohormon wytwarzany w rdzeniu nadnerczy i zakończeniach nerwów pozazwojowych układ sympatycznego (autonomiczny układ nerwowy).

Różni się od adrenaliny obecnością atomu H, zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa ciśnienie krwi i poziom glukozy we krwi. Stosowana jest w ciężkich stanach niewydolności krążenia.

Serotonina, C10H12ON2, 5-hydroksytryptamina, enteramina, 5-HT, hormon tkankowy, pochodna tryptofanu. Jest wydzielana przez błonę śluzową jelit oraz neuroprzekaźnikiem w neuronach mózgowych.

W tkankach obwodowych zwęża naczynia krwionośne i powoduje skurcz mięśni gładkich macicy i przewodu pokarmowego. Metylowe pochodne serotoniny mają działanie halucynogenne (omamy). Rozkład serotoniny jest katalizowany przez monoaminooksydazę (MAO).

Serotonina ma wpływ na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy np.: działa przeciwdepresyjnie (depresja), jest odpowiedzialna za sen fizjologiczny.

Gonadotropiny, hormony gonadotropowe, hormony wydzielane przez przedni płat przysadki(a znajdujące się pod kontrolą neurohormonów podwzgórza - FSH-RH, LH-RH, PRL-RH), pobudzające działalność gruczołów płciowych: jajników lub jąder.

Są nimi: folikulotropina (hormon folikulotropowy, FSH), hormon luteinizujący (LH) zwany również hormonem pobudzającym komórki śródmiąższowe (ICSH), następnie hormon luteotropowy (LTH), czyli prolaktyna.

Do gonadotropin zalicza się też gonadotropina kosmówkowa (HcG, choriogonadotropina) wydzielana w czasie ciąży, która jest hormonem łożyskowym. W leczeniu stosuje się gonadotropinę wyodrębnioną z surowicy źrebnych klaczy, jako środek w zaburzeniach płciowych kobiet i mężczyzn.

Niedobór gonadotropin przysadkowych objawia się zespołem Babińskiego - Frohlicha.

Hormon melanotropowy, melanotropina, MSH, hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej (pod wpływem neurohormonu podwzgorza - MIF jego wydzielanie jest hamowane). Pod względem chemicznym polipeptyd zbudowany z 13 aminokwasów, wykazujący chemiczne podobieństwo do ACTH.

Pobudza komórki skóry do wytwarzania melaniny - brunatnego barwnika, który rozpraszany jest pomiędzy komórkami naskórka. MSH wykazuje słabe działanie adrenokortykotropowe. Jego wydzielanie jest silnie hamowane przez hormony kory nadnerczy i rdzenia nadnerczy (nadnercza).

Podwzgórze, część międzymózgowia (mózgowe pęcherzyki opisano pod hasłem układ nerwowy, mózg) tworząca dno III komory mózgowej (mózgowe komory).

Znajdują się tu m.in. nadrzędne ośrodki autonomicznego układu nerwowego i ośrodki regulujące stałość wewnętrznego środowiska fizykochemicznego organizmu (np.: temperatura ciała, pobieranie pokarmu - ośrodek głodu i sytości, czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego - układ odwzgórzowo-przysadkowy).

W podwzgórzu mieszczą się też ośrodki reakcji emocjonalnych i seksualnych. Wytwarzane w podwzgórzu neurohormony regulują wydzielanie hormonów części przedniej przysadki mózgowej (hormony przedniego plata przysadki).

Neurohormony, hormony wytwarzane przez komórki nerwowe (neuron), wydzielane przez ośrodkowy układ nerwowy (podwzgórze, przysadka mózgowa), rdzeń nadnerczy lub zakończenia nerwów obwodowych. Spełniają rolę łącznika układów nerwowego i układu dokrewnego.

Do neurohormonów podwzgórza należą m.in.: oksytocyna, wazopresyna (hormon antydiuretyczny), hormon melanotropowy, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.

Autakoidy to hormony wytwarzane przy zakończeniach nerwów sympatycznych i parasympatycznych (autonomiczny układ nerwowy), należące do amin katecholowych: adrenalina (pochodna β-fenyloetyloaminy), noradrenalina, acetylocholina (pochodna aminoetanolu).

Przysadka mózgowa, gruczoł dokrewny zbudowany z płata przedniego i tylnego (część nerwowa), zawieszony na szypule odchodzącej od międzymózgowia (mózgowe pęcherzyki opisano pod hasłem układ nerwowy), położony na siodełku tureckim w jamie czaszki.

Jest narządem sterującym czynnością innych gruczołów dokrewnych (układ podwzgórzowo-przysadkowy, hormony przedniego płata przysadki).

Niedoczynność przysadki mózgowej

Niedoczynność przysadki występuje pod postacią choroby Glińskiego-Simondsa lub zespołu Sheehana.

1) Choroba Glińskiego-Simondsa (dawnej zwana charłactewem przysadkowym), przebiega z objawami wtórnej niedoczynności gruczołów zależnych od hormonów przedniego płata przysadki (tj.: gruczołu tarczowego, nadnerczy, gruczołów płciowych - gonady).

Przyczyną tej choroby jest martwica przyasdki w przebiegu wstrząsu poporodowego, rzadziej guzy, infekcje, urazy czaszki, zabiegi neurochirurgiczne.

Objawia się nadwrażliwością na zimno, obniżoną przemiana materii, osłabieniem fizycznym i umysłowym, apatią, utratą owłosienia, pomarszczeniem skóry twarzy, niedokrwistością, niskim poziomem glukozy we krwi, zanikiem cyklu miesiączkowego, utratą potencji płciowej oraz zanikiem mięśni.

2) Etiologią zespołu Sheehana jest poporodowa niedoczynność przysadki spowodowana jej niedokrwieniem, zatorami i zakrzepami. Zaburzenia ukrwienia prowadzą do zmian martwiczych tego gruczołu. Zespół Sheehana bywa powikłaniem porodów o ciężkim przebiegu (z krwotokiem, wstrząsem).

Z tych względów obraz kliniczny zależy od rozległości uszkodzenia. Martwica ponad 90% miąższu prowadzi do zgonu. Objawem przebytego zespołu Sheehana jest brak cyklu miesiączkowego od momentu porodu, brak lub bardzo krótka laktacja, ogólne osłabienie, senność, apatia, zanik potencji płciowej, zanik owłosienia łonowego, łechtaczki, warg sromowych mniejszych i gruczołów mlecznych.

Hormony przedniego płata przysadki,

1) hormon wzrostowy, czyli somatropowy (somatotropina, STH).
2) hormon tyreotropowy, czyli tyreotropina, TSH.
3) hormon adrenokortykotropowy, czyli kortykotropina, ACTH.
4) hormon melanotropowy, czyli melanotropina, MSH.
5) hormon floikulotropowy, czyli folikulostymulina, FSH.
6) hormon luteinizujący, LH.
7) hormon luteotropowy, prolaktyna, LTH.

Przedni płat przysadki znajduje się pod kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i hamujących (IF) wydzielanych przez podwzgórze (neurohormony podwzgórza).

Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę (hormon antydiuretyczny - ADH, neurohormony) i oksytocynę. Hormony te wytwarzane są w podwzgórzu i drogą transportu neuronalnego docierają do tylnego płata, gdzie są magazynowane, a następnie uwalniane.

Hormon wzrostu, GH, hormon somatotropowy przysadki, STH, somatotropina, hormon przedniego płata przysadki mózgowej, którego wydzielanie jest kontrolowane przez neurohormony podwzgórza - somatostatynę (hamuje) i somatoliberynę (uwalnia).

Hormon wzrostu pobudza procesy anaboliczne przemiany materii: syntezę oraz magazynowanie białek ustrojowych, glikogenu i tłuszczów, przyrost masy ciała oraz pobudzanie procesu wzrostu.

Zaburzenia wydzielania STH powodują występowanie wielu chorób tj.: akromegalia, gigantyzm, karłowatość przysadkowa, zespół Babińskiego i Frohlicha oraz niektóre postacie cukrzycy.

Hormon tyreotropowy, tyreotropina (TSH), hormon przedniego płata przysadki, będący zasadowym glikoproteidem, zawierającym kilka rodzajów cukrowców. Wytwarzany jest przez komórki zasadochłonne ...