ŹRÓDŁA HIST. WIEDZY O LECZENIU
Bezpośr: zachowany szkielet, gdzie utrwalone zmiany patolog., wiek zgonu; narzędzia i przedm. kultury, materialne, zw. z medycyną; źr. pisane – pisma znanych lekarzy; źr. ikonograf. – wykonane z natury lub wzór konwencji – malowidła, rys., rzeźby, drzewo/miedzioryty, wizer. na herbach, monetach, filmy, foto. Pośr: opisy autorów (pamiętn.,podręcz,opisy podróży, literackie,poet.); źr ikonogr. będące odwzorowaniem poglądów autora a nie odbiciem rzeczywistości; źr etnograf – odzwierciedlenie kultury społ plemiennych)
KONCEPCJE ZDR. I CHOROBY:
Staroż: Choroba-wynik działania nieprzyjaznych sił zewn.(demony,bogowie), Średn: Choroba-skutek niewłaśc. postępowania czł.(zły,grzeszy)=kara zesłana przez siły nadprzyr.; zbliżona do współcz. Ch.jest wynikiem wtargnięcia do org czynników zewn (robaków,cial obcych); ch jest skutkiem zmiany składu lub budowy org i zaburzenia jakości jego składowych elementów (złe fluidy); ch jest skutkiem zaburzenia funkcji org wynikającym z negatywnego oddział. wewn i zewn czynników naturalnych. Sumerowie (oraz Asyria i Babilon): czł jest cząstką wszechświata, narządy pod wpł planet -> wpływ bogów na narządy; najważn narząd- wątroba. Przyczyny chorób: niewłaść. zach wobec bóstwa/przodków, dział sił nadprzyr, naruszenie tabu, zaniedbyw rytualnych przepisów higienicznych; wiele od Sumerów przez Star.Grecję do Europy. Indie: reinkarnacja, choroba pokutą za życie przeszłe (mordercy Braminów chorują na niedokrwistość, szpiedzy-ch.oczu, podpalacze-róża,nieczystość-słoniowacizna); przyczyną ch niewłaść zmieszanie elem. ustrojowych odpowiadających praelem. Wszechświata (ajurweda). Chiny: podstawą równowaga 2 sił: czynnik męski Jang(silny,biały) i ż. In(słaby, czerwony), nie znali hormonów-czynniki, zdrowie gdy równowaga, ch. gdy przewaga. Kanon medyczny ‘zółtego cesarza’ IIIpne: ukł. krwionośny zbudowany z 12 naczyn(12 mies), krew plynie w kolo, serce reguluje ruch krwi. Przyczyny ch: wiatr chłód suchość wilgoć, wewn: strach, smutek, radość. Chińska med. nieinwazyjna- badali puls. Higiena: 3000pne Babilon –łazienka płyty kamienne; bóg ognia od gorączki. Egipt: kultura wysoka; lekarze-kapłani – sława, leczenie wyższych klas społ, władców; trepanacja czaszki, prawidłowy pasaż przewodu pokarm (lewatywa), tradycja med.-adepci wg zasad traktatów egipskich. Hesi-Re- naczelny lek dworskiego kolegium med.-dentysta; każdy lekarz od jednej choroby. Potomstwo-lecz. bezpłodności. Ameryka Pd: metody: bańki, wysysanie ok. rany, łaźnia parowa, masaż, leki-zioła, czasem maście, usuwanie ciał obcych i ropni, nawet opłucnowych, unieruchamianie kości, operacje-śr przeciwbólowe, trepanacja czaszki, izolowanie chorych, obmywanie. Nie umieli podwiązać tętnic krwawiących. Grecja i Rzym:
HIPOKRATES(460-377): grek, ‘ojciec medycyny’, korzystał z med. sumeryjskiej, mieszkał u lekarza-mistrza->lekarz rzemieślnik, propagował med. naturalną, opisał Twarz Hipokratesa (stan zapalny otrzewnej-obj odwodnienia szara twarz), izolacja chorych w Jatreion (szpital). Greccy lek migracja do Rzymu- lepsze zarobki. II pne – Uczelnie medyczne Aleksandria, Cezarea, Nibis. 395ne – rozpad Ces Rz na wsch/Zach. 476ne – upadek Ces Zach – Koniec Starożytn. Rozkwit Ces Wsch stolica Konstantynopol do 1200 – upadek.
ORBASSIUS(326-403): pisma- kontynuacja nauk Hipokr itp. lek. Cesarza Julina Apostaty(331-363), 70 ksiąg medycznych – były w Bibl. Aleksandryjskiej. AETIUS z Amidy(VIw): własna szkoła, kontyn myśl grecką. ALEKSANDER TRALLIANUS (525-605)-lekarz.
V-VI w SREDNIOWIECZE: najazdy Hungarów-upadek ces., zniszczone uczelnie, biblioteki, 529- BENEDYKT z Nursji – klasztor na Monte Cassino (do 545-Niemcy). Medycyna klasztorna- lecz mnichów i pielgrzymów, pomoc med. dla potrzebujących, głównie med. ludowa, dodatek mistycyzmu (pierwszy sw. Łukasz Apostoł, św bracia Cosma i Damian- misjonarze-lekarze 250-287). 560- Przeor klaszt Benedykt. KASJODOR- rozsz regułę zakonów o obowiązek uprawiania nauk (też med.), Zakonnicy w średn. najlepiej wykształceni. BÓSTWA POMAGAJĄCE W CH. (J.Długosz) w PL w sredn.: Dea Obetrix, Lojma, Trybek. Kult św. drzew, kamieni, przodków, zaklęcie od bólu np. zębów jeszcze w XIX.
MEDYCYNA ARABSKA (średniow. do VIII): wybrzeże M.Śródz., Azja Mniejsza. Arabowie do VIIIw tolerowali lekarzy greków i hebrajczyków, bo też wierzyli w 1 Boga. Potem uznali że trzeba poznać medycynę, podboje – 641 zniszczenie bibl. Aleksandr., ale ocalone tłumaczyli na arabski. Szkoły medyczne – Medresy (czyt. Koran i dostosowywali do niego opisy chorób): Damaszek, Bagdad, Kordoba, Sewilla. 710-713-podbicie półw. Pirenejskiego, 1400- król. Izabela Kastylijska i król Filip wyparli Arabów. Koran utrudniał rozwój medycyny. Lekarze: ABU BAKR MUHAMMAD ID ZAKARIYA AR RAZI (RHAZES) (850-923)- pers, lekarz nauczyciel w Bagdadzie, napisał „Al Havi”(Continens Medicinae) – zasady medycyny, znane w Eu. ABU ALI AL HUSSEIN IBN SINA (AVICENNA) (980-1037)- napisał El Kanun (Canon Medicinae)-księga praw medycyny oparta na dziełach rzymskiego lek. AVENZOAR(-1162), AVERROES(1162-1198), MOSES BEN MAJMONA(Majmonides) (XIIw)- lek poch Izrael. Filozof, studiował i interpr. Talmud. Arabowie splagiatowali Greków. GALENUS(129-161) – Staroż Rzym, poch z Gr, w Rzymie leczył i pisał dzieła med.,ob. Rzymskie, leczył patrycjuszy.
ŚREDNIOWIECZE – SZKOLNICTWO – rozwój: łac Universitas – powszechność ogólna wiedza. Uniwersytet – szkoła uniwersalna, różne kierunki. Po wojnie na wzór ros. uczelnie nazywano Akademią. Europa Zach. (XII): najstarsze uniw.: Bolonia, Paryz Oxford. W XIII: Cambridge(1209), Padwa(1222),Tuluza(1229), Montpellier(1230), Siena(1240), Salamanca(1245), Combra(1290). XIV w 31 uniwerków w Eu. 1364- Krakowski). XVw-54 Uniw., XVIII (okres międzyrozbiorowy w PL) 108 Uniw. w EU. UNIW. JAGIELLOŃSKI- wysokie czesne, ukończenie kursu z nauk podst. przed przejściem na medycynę.
Anatomia patologiczna- sekcja zwłok (przyczyn) zmarłych w szpitalu.
HIGIENA OSOBISTA: Star.Egipt- najlepiej wykszt kapłani, na przepisach higienicznych Eg. oparli się izraelici. Kapłani egipscy: kąpiel 4x dziennie, podmywanie, zas. wpisane w kodeksie prawa, izolacja chorych: obozowiska chorych, co jakiś cz palone, ch przenoszen. Kapłani-lek pilnowali higieny – społ egipskie zdrowe i dość długowieczne. Babilon: ch.-człowiek opanowany przez demony-izolacja. Izraelici: ch-kara boska-izolacja, nie obcować z ch by nie urazić Boga, nakazy i zak regulowane przez Pismo Św., regulacje prawne: czas/miejsce grzebania zmarłych, czas izolacji ch., częstotliwość seks.,higiena intymna, kobiety „nieczyste” 7 dni w mies. Urządzenia sanitarne: już w starożytnym Egipcie, staroż wch-akwedukty, najpopular. w st. Rzymie (312pne). Kanalizacja: kloaka maxima – odprowadz. nieczyst. miasta do Tybru. Aztecy: idealna czystość, w mieście latryny, system kanaliz, dzięki higienie w cz prekolumbijskich w Pd Afryce nie było epidemii. Urządz. kąpielowe: w Star. Rzymie(w domach patrycjuszy) łaźnie, ł. publ. W Rzymie: termy Karakalli(212ne), termy Doklecjana(305ne). ZBIOROWA ŁAŹNIA: Epodytorium(‘szatnia’) =>Tepidarium (‘sucha sauna’- pomieszcz z suchym goracym powietrzem)=>Caldarium(jeszcze wyższa temp +basen)=>Sudatorium(wys temp-pocenie się –dzisiejsza sauna)=>frigidarium(ochładzanie). –miesjca spotkan, dysput,niektóre ośr kultury z bibliotek, jednoczesnie kilkanascie tys ludzi, ‘termy’ bo wykorz gorące źródła. 410 ne- zdobycie Rzymu, 16 dużych łaźni. Słowianie: gorące rozżarzone kamienie zalane wodą przy basenie kąpielowym; mnij kijowski Nestor (1056-1113) opisał wrażenia św. Andrzeja Apost. Średniowiecze: ciało grzesznie, nie należy o nie dbać; tylko łaźnie królewskie, 1228- w łaźni w Gąsawie zginął Leszek Biały. Zmierzch łaźni w Eu: XV-XVIw. => epidemie dżumy i syfilisu-zamykano ł. ze strachu przed morowym powietrzem i wodą, wierzono,że przez nagrzaną skórę wnikają zarazki. EPIDEMIA: nienat. zwiększenie liczby zachorowań w określ miejscu i społeczności. DŻUMA(łac. Pestis): okres wylęgania 1-5dni, pałeczka Yersinia Pestis, niektóre kr Afryki, w Eu przez wymianę handlową, zarażone szczury z Azji przeniosły pchły, zakażając ludzi. Postać płucna: kaszel, wys. gor., zmiany krwio. w płucach; P. węzłowa (dymienicza): powiększ węzłów chłonnych z ropą; P. posocznicowa: dżuma w krwi, szybka śmierć. Wysoka śmiertelność (30%), mylona z durem plamistym. DUR PLAMISTY: w Eu. miasta portowe, I epidemia: Troja 1180pne, Ateny 429 pne (odkryta przez Tukidydesa) ->zgon 1/3 mieszk., Konstantynopol VIne, Francja 544, fale dżumy w Eu: XV, XVI, XVII, Gdańsk 1563 -33.000 zgonów, ostatnie Epid w Eu: 1665,1670 => kwarantanna statków. Szczury: 2 gat: szary(słabszy,wrażliwy na dżumę), norweski. Lekarz z instytucji, urzędowy – Fizyk Miejski (wcześniej w Gr. i wojskach Rzym.), zadania: walka z epidemiami (główne), kontrola aptek, łaźni, domów publ., leczenie ubogich, odwiedzał okresowo szpitale (zalecenia), czasem z chirurgiem obdukcja zwłok na potrzeby sądown. KOŁTUN (Goździec): niemyte włosy przesycone woskiem, wszy, (spopularyzowane określ. w pl), często u obłożnie chorych, nie pielęgnowanych.
dietetyka2009