Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce.pdf

Bruk morenowy w Mielniku

Drohiczyn

5804

Lokalizacja:

województwo podlaskie

powiat siemiatycki

gmina Mielnik

miejscowoœæ Mielnik

Rejon geograiczny:

Niziny œrodkowopolskie

Nizina po³udniowopodlaska

Podlaski Prze³om Bugu

5802

Jednostkageologiczna:

platforma wschodnioeuropejska

zr¹b ³ukowski

utwory zlodowacenia œrodkowopolskiego

4638

4640

Janów Podlaski

W powiecie siemiatyckim, na pó³nocno-zachodnim

obrze¿u miejscowoœci Mielnik znajduje siê g³azowisko - na-

gromadzenie du¿ej iloœci luŸnych bloków skalnych o znacz-

nych rozmiarach. G³azowisko to powsta³o na pochy³oœci

krawêdziowej doliny Bugu, w streie moreny czo³owej zlo-

dowacenia œrodkowopolskiego stadia³u Warty. Jest efektem

rozmycia i zniszczenia poziomu gliny zwa³owej przez wody

powierzchniowe oraz erozyjne procesy stokowe. Materia³

drobnookruchowy frakcji piaszczystej i i³owej zosta³ przez

przep³ywaj¹ce wody wyp³ukany, natomiast znacznie ciê¿szy

materia³ gruboziarnisty (g³azy i ¿wiry) opad³ na pod³o¿e

tworz¹c tzw. bruk: na obszarze 0,4 ha znajduje siê ponad

120 g³azów narzutowych o rozmiarach od 70 do 250 cm.

Czêœæ z nich jest nieznacznie wciœniêta w pod³o¿e.

Litologicznie g³azy nale¿¹ do ska³ krystalicznych: magmo-

wych i metamoricznych. Wynika to z ich du¿ej odpornoœci

na procesy niszcz¹ce, g³ównie œcieranie, jakiemu s¹ podda-

ne podczas transportu w masie l¹dolodu. W g³azowisku

mielnickim ska³y magmowe reprezentuj¹: granity, sjenity

i dioryty oraz pegmatyty, w których dostrzec mo¿na du¿e

kryszta³y kwarcu, skaleni potasowych i muskowitu. Ska³y

metamoriczne s¹ reprezentowane przez gnejsy, migmatyty

oraz ciemne amibolity. G³azy s¹ nierównomiernie poroz-

rzucane w trawach porastaj¹cych ten obszar. Na ich g³adkich

powierzchniach widoczne s¹ g³êbokie, kilkucentymetrowe

rysy oraz owalne wg³êbienia. S¹ to efekty procesów, jakim

poddane by³y wiêksze fragmenty skalne w czasie transpor-

tu wewn¹trz cia³a l¹dolodu. Du¿e, g³êbokie rysy powsta³y

wskutek tarcia g³azu o materia³ twardy i kanciasty, formy

zaokr¹glone powsta³y za spraw¹ grubszego materia³u

obtoczonego lub kulistego, natomiast ziarna drobnookru-

chowe (frakcji piaszczystej lub drobno¿wirowej) oszlifowa³y

powierzchniê g³azów na prawie idealnie g³adk¹. Fragmenty

skalne znajduj¹ce siê w mielnickim g³azowisku pochodz¹ ze

Skandynawii i zosta³y przetransportowane na teren Polski w

czasie zlodowacenia œrodkowopolskiego, w stadiale Warty.

Proces ten mia³ miejsce w okresie plejstocenu, 125--114

tysiêcy lat temu.

Obecnie g³azy czêœciowo pokryte s¹ porostami, a ich

powierzchnie s¹ zwietrza³e. Mimo to dostrzec mo¿na

wyró¿niaj¹ce je charakterystyczne cechy teksturalne i

strukturalne.

Miejscowa ludnoœæ wykorzystuje mniejsze g³azy jako ma-

teria³ budowlany, niszcz¹c tym samym cenne œwiadectwo (w

formie bruku morenowego) procesów, jakie mia³y tu miejsce

w czasie zlodowacenia œrodkowopolskiego. Malownicza

dolina Bugu z licznymi starorzeczami i mieliznami wij¹ca

siê tu¿ obok g³azowiska zbudowana jest z plejstoceñskich

osadów morenowych i osadów kredowych (kredy pisz¹cej

z krzemieniami, wydobywanej w kopalni odkrywkowej w

Mielniku). Jest to doskona³y punkt dydaktyczny do nauki

rozpoznawania ska³ krystalicznych i obserwacji procesów

polodowcowych.

ThemorainescreeinMielnik

The scree is located in the northwestern margin of

Mielnik village, in the area of the £uków horst. It was

formed at the slope of the Bug River valley, in the zone of

end moraine of the Mid-poland glaciation (the Warta River

substage). Both the surface lows and the slope erosion

washed out the boulder clay horizon removing the sand

and clay fractions. Much heavier, coarse material formed

an accumulation of about 120 erratic boulders varying in

size from 70 to 250 centimeters and covering an area of

about 0.4 hectare. Lithology of boulders includes igne-

ous (granites, syenites, diorites and pegmatites with large

quartz, feldspar and muscovite crystals) and metamorphic

(gneisses, migmatites and dark amphibolites) rocks. The

boulder surfaces show distinct (several centimeters long),

deep scratches and oval hollows as well as smooth, “pol-

ished” shapes. These features originate from processes

164

Mielnik

active during the transport of clastic material within the

ice sheet. This process took place in the Pleistocene

(about 125,000-114,000 years ago). Recently, boulders

are covered with lichens and their outer surfaces are

weathered but structures and textures typical of igneous

and metamorphic rocks are still visible.

The adjacent, scenic valley of the Bug River is eroded

in Pleistocene moraine sediments as well as in Cretaceous

strata (chalk is mined at the Mielnik open pit). The site is an

excellent educational location suitable for recognizing the

crystalline rocks and the post-glacial processes including the

large accumulation of erratics.

Wybrana literatura: 164, 264, 313, 424

Autorzy karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii:

D. Ilcewicz-Stefaniuk, M. Stefaniuk (2005)

165

Cypel Rewski

Lokalizacja:

województwo pomorskie

powiat pucki

gmina Kosakowo

miejscowoœæ Rewa

6060

Rejon geograiczny:

Pobrze¿e po³udniowoba³tyckie

Pobrze¿e gdañskie

Pobrze¿e Kaszubskie

6058

Jednostka geologiczna:

obni¿enie peryba³tyckie

Pradolina Redy

Rumia

4340

Cypel Rewski (zwany równie¿ Szpyrkiem) usytuo-

wany jest prostopadle do brzegu znanego k¹pieliska w

miejscowoœci letniskowej Rewa, na terenie Nadmorskie-

go Parku Krajobrazowego. Cypel ten jest typow¹ kos¹,

czyli swobodn¹ form¹ akumulacji morskiej w strefie

brzegowej, powsta³¹ na za³amaniu linii brzegowej Zatoki

Gdañskiej. Jest to wa³ piaszczysty, o zmiennej d³ugoœci

(od ok. 700 m do 1100 m), zale¿nej od poziomu wody

w zatoce. Na jego przed³u¿eniu, w kierunku pó³nocnym

(do KuŸnicy na Helu) biegnie p³ycizna zwana Rew¹ Mew

i gdyby nie przekop do portu w Pucku, mo¿na by przejœæ ni¹

a¿ na Mierzejê Helsk¹. G³êbokoœæ wody nie przekracza tutaj

1-1,5 metra, a przy bardzo niskim stanie wody w zatoce

Rewa Mew wynurza siê na powierzchniê. Ciekawostk¹ jest

fakt, ¿e na miejscu dzisiejszej Rewy znajdowa³o siê kiedyœ

morze; l¹d powsta³ dziêki nanosom rzeki Redy i Zagórskiej

Strugi.

Cypel Rewski powsta³ w wyniku depozycji piasku trans-

portowanego przez pr¹d przybrze¿ny (tzw. pr¹d rumowi-

skowy), p³yn¹cy generalnie z po³udnia na pó³noc. U nasady

Cypla, na odcinku ok. 200 m, na piaskach morskich le¿y

cienka pokrywa piasków eolicznych.

Obiekt ten w sposób bardzo obrazowy t³umaczy

sedymentacjê morsk¹ w streie brzegowej i modeluje sta-

dium pocz¹tkowe powstania Pó³wyspu Helskiego. Aktualnie

Cypel znajduje siê w stanie równowagi (iloœæ dostarczanego

piasku jest równa iloœci, jak¹ morze eroduje), wskutek czego

jego d³ugoœæ nie ulega zmianie.

Po³o¿enie obiektu przy znanej i uczêszczanej od dawna

miejscowoœci wczasowej, jak¹ jest Rewa powoduje, ¿e

mo¿na na miejscu skorzystaæ z dobrej bazy noclegowej i

gastronomicznej. Znajduj¹ siê tu tak¿e liczne pola namioto-

we i biwakowe, a tak¿e oœrodki sportów wodnych. Jest to

wymarzone miejsce dla pocz¹tkuj¹cych amatorów sportów

wodnych (silne wiatry). Na Cyplu Rewskim egzystuj¹ liczne

gatunki mew i rybitw – jest tutaj rezerwat ptaków.

Wejœcie na nasadê pó³wyspu znajduje siê zaledwie o 5

minut drogi z pêtli autobusowej w Rewie.

The Rewa spit

The spit is located in well-known Rewa vacation resort,

in the area of the Coastal Landscape Park. The spit is a typi-

cal, coastal accumulation structure formed at the corner of

coast line of the Gdañsk Bay. The sand bar is from 700 to

1,100 meters long, depending on the seawater level in the

bay. Its height decreases from 4 to 0 meters when approach-

ing the sea. The spit was formed by accumulation of sand

transported by longshore current lowing from the south. At

the base of the spit (at the distance of about 200 meters),

the marine sands are covered by thin layer of aeolian sands.

To the north, the spit grades to a shoal called “the Gull Bar”,

which extends northward, to the Hel Peninsula. It is a classic

form of coastal accumulation, distant from the seashore. At

very low sea level the Gull Bar emerges. Recently, the spit is

at the stable state, i.e. the amounts of deposited and eroded

sands are balanced. This, its length does not change.

176

Rewa

Wybrana literatura: 272, 285, 395, 396

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii:

T. Leœniak (2005)

177

Czarne Urwisko w Lutyni

Lokalizacja:

województwo dolnoœl¹skie

powiat k³odzki

gmina L¹dek Zdrój

miejscowoœæ Lutynia

Rejon geograiczny:

Sudety z Przedgórzem Sudeckim

Sudety Wschodnie

Góry Z³ote

5582

Jednostka geologiczna:

Sudety Œrodkowe

krystalinik L¹dka-Œnie¿nika

synklinorium L¹dka

Stronie Œl¹skie

3634

3636

„Czarne Urwisko” jest wyrobiskiem starego, nieczyn-

nego od dawna kamienio³omu bazaltów. Po³o¿one jest w

Górach Z³otych, w pó³nocnej czêœci Œnie¿nickiego Parku

Krajobrazowego. Znajduje siê pomiêdzy U³ê¿em a Luty-

ni¹ w pobli¿u Drogi Granicznej, lokalnej szosy ³¹cz¹cej

Lutyniê z po³o¿onym w odleg³oœci oko³o 1,5 km L¹dkiem

Zdrój. Stroma i urozmaicona œciana skalna o wysokoœci

dochodz¹cej do 70 m wcina siê we wschodnie zbocze

góry Strzybnik (720 m n.p.m.) w wid³ach Lutego Potoku

i Obszarniczki. Dostêp do dolnej czêœci urwiska utrudnia

blokowisko skalne i porastaj¹cy je kilkudziesiêcioletni las

mieszany, ograniczaj¹cy znacznie widocznoœæ i nadaj¹cy

obszarowi charakter skalnego uroczyska. W ods³oniêtej

i pozbawionej roœlinnoœci czêœci górnej widoczny jest w

ska³ach doœæ regularnie wykszta³cony i charakterystyczny

dla ska³ wulkanicznych termiczny cios s³upowy. Spêkania

wyznaczaj¹ce szeœcio-, piêcio- i czteroboczne pionowe

s³upy s¹ efektem rozrywaj¹cych naprê¿eñ pojawiaj¹cych siê

w stygn¹cej, kurcz¹cej siê masie ska³y wulkanicznej. Pod³o¿e

wychodni bazaltów o ponad kilometrowej d³ugoœci i 400 m

szerokoœci stanowi¹ prekambryjskie metamoriczne ³upki

³yszczykowe. Eksploatowane tu dawniej ska³y nale¿¹ do

tzw. dolnoœl¹skiej bazaltoidowej formacji wulkanicznej. W

ciemnej, prawie czarnej masie ska³ zwracaj¹ uwagê ró¿nej

wielkoœci skupienia i gniazda oliwkowozielonych kryszta³ów

oliwinu. S¹ to tzw. ksenolity, bêd¹ce fragmentami dunitów

(ska³ górnego p³aszcza Ziemi) wyrwanymi z niego i wynie-

sionymi przez przemieszczaj¹c¹ siê ku powierzchni magmê.

Oprócz porwaków oliwinowych znaleŸæ mo¿na tak¿e frag-

menty innych, g³ównie krystalicznych ska³ oraz drobne, czar-

ne kryszta³y piroksenów i skupienia szkliwa wulkanicznego.

W niewielkiej iloœci wystêpuj¹ tak¿e pêcherzykowate pustki

dokumentuj¹ce proces odgazowania lawy wylewaj¹cej siê

na powierzchniê. W szczytowej krawêdzi skarpy zlokalizo-

wana jest platforma stanowi¹ca wyj¹tkowo atrakcyjny punkt

widokowy. Umieszczona tu tablica informacyjna objaœnia

malownicz¹ panoramê masywu Œnie¿nika K³odzkiego i

otoczenia doliny Bia³ej L¹deckiej.

W okolicach L¹dka Zdroju znane s¹ jeszcze dwa

wyst¹pienia podobnych ska³ bazaltowych. W pobli¿u, po

drugiej stronie doliny, ska³y te eksploatowane s¹ w czynnym

kamienio³omie na stoku Twierdzy, w rejonie, gdzie znajduj¹

siê resztki szwedzkich szañców z okresu Wojny Trzydzie-

stoletniej. Drugi, nieczynny kamienio³om „Szary Kamieñ”,

stanowi¹cy obecnie strzelnicê sportow¹, znajduje siê przy

drodze z L¹dka Zdroju do Z³otego Stoku.

Bazaltowe ska³y rejonu L¹dka Zdroju dostarczaj¹

niezwykle cennych informacji naukowych i stanowi¹

wa¿ne obiekty dydaktyczne. Tutejsze wyst¹pienia wulka-

nitów nale¿¹ do ponad 300 stwierdzonych w obszarze

rozci¹gaj¹cym siê przez Dolny Œl¹sk po Górê Œwiêtej Anny

na Œl¹sku Opolskim. Jest to fragment œrodkowoeuropejskiej

prowincji wulkanicznej o przesz³o 700 km d³ugoœci

rozci¹gaj¹cej siê od Gór Eifel a¿ po Bramê Morawsk¹. W

trzeciorzêdzie, g³ównie w oligocenie i miocenie, w ci¹gu

oko³o 30 mln lat, zachodzi³y tu procesy wulkaniczne,

podczas których ze strefy górnego p³aszcza, z g³êbokoœci

ocenianej nawet na 90 km, wynoszone by³y magmy zasa-

dowe o urozmaiconym sk³adzie, z których powsta³y ró¿ne

odmiany ska³ bazaltoidowych, g³ównie tefryty i bazanity,

rzadziej foidyty, bazalty i trachybazalty.

Wysoka ranga geoturystyczna „Czarnego Urwiska”

wynika tak¿e z faktu wystêpowania w s¹siedztwie innych

cennych obiektów. S¹ to znajduj¹ce siê w Lutyni pozosta³oœci

po kopalni o³owiu i uranu oraz le¿¹ce oko³o 1 km na pó³noc,

w dolinie Lutego Potoku, dwie grupy efektownych, wysokich

do 30 m, ska³ek gnejsowych: Skalna Brama i Skalny W¹wóz.

Obiekt udostêpniaj¹ œcie¿ki dydaktyczne i trasa rowerowa.

W pobli¿u, przeciwleg³ym zboczem doliny, wzd³u¿ Drogi

Królewskiej przebiega ¿ó³ty szlak turystyczny prowadz¹cy

z L¹dka Zdroju do turystycznego przejœcia granicznego

Lutynia-Travna.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: