Mitologia hinduska
Bogowie
Agni - sanskr. "ogień". Patron południowo-wschodniej strony świata (lokapala), małżonek Swahy ("niech się tak stanie") i ojciec Skandy. Wyobrażany często z dwiema głowami, czterema rękami i trzema nogami. Ciało ma kolor czerwony; atrybutami są: dzban, święty sznur, księga i ognisty miecz; wahaną jest baran.
Arjaman - (sanskr. "towarzysz, gościnność"), bram.-hind. bóg słóńca i tęsknoty, patronujący wszelkiemu dążeniu do duchowej doskonałości, jeden z Aditjów, włada duchami przodków Pita.
Balarama - sanskr. "mocarny Rama". Bóg uprawy roli, uosobienie siły. Bohater wojenny, jest synem Wasudewy i Dewaki lub Rohini; starszy, jasnoskóry brat przyrodni Kryszny. Ratując Balarame przed demonem Kansą bogini snu Nidra jeszcze przed narodzeniem przeniosła go z łona Dewaki w łono Rohini, innej małżonki Wasudewy. Balarama przedstawiany jest jako człowiek białoskóry z niebieskimi oczami. Jego atrybutami są pług i maczuga.
Brahma - bóg stwórca i władca wszechświata w jednym z okresów jego istnienia. Jego pierwszą żoną była Sawitri (Gajatri), a córką, lub drugą żoną, Saraswati (Śatarupa), a synem Agni, ich dzieckiem był również Manu, uważany za pierwszego człowieka. Brahma wchodzi w skład trójcy Trimurti; często uważany za protoplastę nieprzyjaciół Wisznu oraz wrogich bogom asurów i demonów. Żyje przez okres jednej pary, w czasie której trwa jego dzieło stworzenia, Brahmanda. Twórca rytmu czasu i przestrzeni, stawania się rzeczy, wykonawca woli przeznaczenia. Przedstawiany z czterema ramionami i czterema głowami (pierwotnie miał ich pięć, ale jedna spłonęła pod palącym spojrzeniem trzeciego oka Siwy), w plecionych koronach. Atrybutami Brahmy są: sznur modlitewny i dzban na wodę oraz/lub chochla ofiarna i księga. Brahma ma ciało czerwonego lub złotego koloru, odziany jest w białą szatę, a jego wahaną jest hansa (dzika gęś) lub lotos.
Bryhaspati, Brahmanaspati - sanskr. "pan modlitwy". Bóg planety Jowisz (Nawagraha), patron braminów i krów, także mądry nauczyciel Dajtjów. Jest synem Maharysziego Angirasa, mężem Tary, którą zabrał mu Budha, bóg planety Merkury. Uosobienie mocy kapłańskiej, wynalazca mowy, miał siedem ust, sto skrzydeł, rogi i niebieskie plecy. Przedstawiany jest na wozie ciągniętym przez 8 koni, jego atrybutami są księga lub laska oraz różaniec i dzban z wodą.
Czandra - bóg księżyca, miał 27 żon.
Daksza - (sanskr. "zdolny"), bram.-hind. mędrzec i jasnowidz dawnej epoki ryszi, zaliczany do 10 Maharyszich. Duchowny syn Brahmy i ojciec Aditi. Bóg stworzyciel wczesnego panteonu wedyjskiego. Był często zaliczany do Siedmiu Mędrców, którzy narodzili się z umysłu boga Brahmy i tak jak on nazwani byli Pradźapati („Pan Stworzeń”). Daksza wyskoczył z kciuka prawej ręki Brahmy. Daksza był ojcem wielu żon bogów, na przykład Sati, żony Siwy. Kiedyś Daksza składał ofiarę z konia, w czym uczestniczyli wszyscy bogowie z wyjątkiem Siwy, któremu nie wolno było brać udziału w żadnym składaniu ofiar. Wściekły z powodu tego zakazu, za namową Sati, Siwa zakłócił uroczystość i zesłał na ziemię choroby. W alternatywnym przekazie składanie ofiary zakończyło się wielką bijatyką, w trakcie której Siwa oderwał głowę Dakszy i wrzucił ją do ognia ofiarnego. Kiedy się uspokoił, zastąpił głowę Dakszy głową koźlęcia.
Dewas, Devas - sanskr. deva - "istota jaśniejąca". Wysoko postawiona istota w rozmaitych postaciach. 3 rodzaje: jako śmiertelna istota wśród innych śmiertelników, ludzie oświeceni doświadczający Boga, Brahma w formie jako Bóg.
Dhatar - boski stwórca nieba, ziemi, słońca, księżyca, przestrzeni powietrznej i światła.
Djaus, Djausz, Djaus Pitar - indoeuropejski bóg nieba, stanowi z żoną Prithiwi parę bogów - rodziców świata i bóstw.
Ganesia
Hanuman
Ganeśa, Ganesia, Ganesha, Ganapati - sanskr. "pan zastępów Iśany (Śiwy)". Bóstwo wiedzy, mądrości, życiowego powodzenia i literatury, także ten, który usuwa wszelkie przeszkody na drodze do osiągnięcia celu, wzywany w momencie rozpoczęcia każdego przedsięwzięcia, żeby zapewnić mu powodzenie. Pan ganów, bóstw podziemnych. Jest najstarszym synem Śiwy i Parwati, bratem Skandy. Jego małżonką jest Siddhi ("powodzenie") lub Riddhi ("pomyślność"). Przedstawiany z głową słonia, z jednym tylko kłem. Ma cztery ręce, w których dzierży lotos, kieł, misę i gałązkę cierniową. Ma wielki brzuch. Kolorem jego jest czerwony, a wahaną szczur.
Ghansayany - bóstwo będące opiekunem plonów, czczone przez Gondów.
Hanuman, Hanumant - sanskr. "ten ze szczęką". Bóg małpa, bóg uczoności i bóstwo opiekuńcze wieśniaków. Syn boga wiatru Pawany lub Waju i apsary Andżany. Kiedy pewnego razu Hanuman chwycił za słońce, które uważał za przedmiot jadalny, Indra piorunem rozbił mu podbródek. W Ramajanie Hanuman jest wiernym towarzyszem Ramy, który pomógł mu odzyskać uprowadzoną przez Rawanę Sitę. Epopeja ta opisuje wiele czynów Hanumana świadczących o jego wielkiej sile i rozumie. Hanuman jest uważany za bóstwo wyzwalające od trudności. Boska natura Hanumana była bardzo elastyczna, pozwalała na gwałtowne zmiany wyglądu i wielkości, co czyniło go wielkim wojownikiem. Na przykład, kiedyś odbiwszy się od skały, szybował ponad morskimi falami ku Lance, gdzie znajdowała się warownia Rawany, został połknięty przez olbrzymią demonicę o imieniu Surasa. Aby się wyswobodzić Hanuman powiększył swe ciało, zmuszając olbrzymkę do rozciągnięcia gardła, a potem raptownie skurczył się do wielkości kciuka i przedostawszy się do głowy olbrzymki wyszedł na zewnątrz przez jej prawe ucho. Wylądowawszy bezpiecznie na wyspie podpalił stolicę Rawany. W innej wersji mitu, kiedy Hanuman został schwytany przez syna Rawany ten kazał podpalić bogu ogon za wszystkie jego wyczyny. Hanuman płonącym ogonem podpalił całe królestwo Rawany. Wdzięczny za liczne i wspaniałe przysługi Rama nagrodził Hanumana wiecznym życiem i młodością. Świadectwem najwyższego szacunku dla Hanumana jest m.in. chińska powieść ”Pielgrzymka na Zachód” Wu Zheng-ena (1505-1590). Uważany za uosobienie wierności wobec władcy. Hanuman przedstawiany jest w kolorze czerwonym, z maczugą w dłoni.
Hanumantha - jeden z grupy bogów głównych Surów.
Himawant, Himawan, Himalaya, Himalaja - sanskr. "śnieżny wierzchołek", Himalaya ("miejsce zaśnieżone"). Uosobienie gór Himalajów, w których środku leży Kajlasa. Himawant jest małżonkiem Meny i ojcem Gangi i Parwati.
Indra - sanskr. "silny, potężny". Bóstwo opiekuńcze wschodniej strony świata (lokapala), mieszkaniec Swarloki. Małżonek Indrani i ojciec Ardżuny. Pokonany przez Rawanę, został podporządkowany Krysznie. Najważniejszymi atrybutami Indry są okrągła maczuga i kolczasty kij, jego wahaną jest koń lub słoń.
Jakszowie - bram.-hind. duchowe istoty o charakterze chtonicznym, które pilnują ukrytych skarbów ziemi i jako Guhjakas ("ukryci") tworzą orszak Kubery. Obok złych są także dobre jaksza. Przyjaźni ludziom, są ich duchami opiekuńczymi i geniuszami płodności. Jaksza są dziećmi Kaśjapy i Khasy, mieszkają w Bhuwarloce lub Patali. Przedstawiani jako podpory, z dużymi brzuchami i krótkimi nogami. Bóstwa zamieszkujące drzewa, gaje. Patronowały płodności, roślinom i wodzie. Ich ,bardzo stary, kult przejawiał się później we wszystkich religiach Indii.
Kala - sanskr. "czas, czarny", Mahakala - "wielki czas, wielki czarny". Przydomek boga śmierci Jamy.
Kama
Kryszna
Kama - sanskr. "pożądanie, pragnienie". Bóg miłości, urodzony z serca Brahmy. Spalony na popiół przez Śiwę, któremu przeszkodził w ascezie, odrodził się jako syn Kryszny i Rukmini. Małżonek Rati ("rozkosz") lub Priti ("radość"). Atrybutami Kamy są strzały z kwiatów i łuk z trzciny cukrowej, którego cięciwę stanowią pszczoły, wahaną Kamy jest papuga. W filozofii ind. uosobienie siły twórczej świata. W niektórych mitach uważany jest za syna Lakszmi i (prawdopodobnie) Wisznu. W innej, podobnie jak Eros, wyłonił się podczas stworzenia świata, jako pierwszy z bogów. Nie przypomina jednak Kupidyna. Kama jest zręcznym młodzieńcem. Tajemnicze pochodzenie Kamy i wielość aspektów jego potęgi sprawiają, iż nadano mu wiele rozmaitych tytułów. Kama to Dipaka (Rozpalający), Gritsa (Ostry), Mai (Bałamut), Mara (Niszczyciel), Titha (Ogień). Według jednego z mitów bogini Parwati zapragnęła poślubić Siwę. Indra posłał więc Kamę z zadaniem wzbudzenia w ascecie pożądania. Rozwścieczony Siwa zabił Kamę, gdyż ten zakłócił jego spokój. W końcu jednak Parwati osiągnęła swój cel, a podczas ślubu wyjednała u Siwy przyrzeczenie, że przywróci Kamę do życia, ale bóg odrodził się w postaci bezcielesnej. Kama może być uznawany za erotyczne alter ego Siwy, którego ten nie chce początkowo zaakceptować.
Kryszna, Kriszna - sanskr. "ciemny, czarny". Bóg pasterz i 8 awatara Wiszny w Dwaparajudze (juga), występujący jako ciemnoskóry pasterz Kryszna, który ma przede wszystkim zabić króla demonów Kansę oraz jako przyjaciel Pandawów i woźnica Ardźuny mający objawić Bhagawadgitę. Kryszna nosi m.in. przydomki Balakryszna, Gopala i Dźagannatha. Jest 8 dzieckiem Wasudewy i Dewaki. Razem ze swoim jasnoskórym bratem przyrodnim Balaramą uśmiercił wiele demonów. Najważniejszą kochanką Kryszny jest Radha. Będąc księciem miasta Dwarka, ożenił się z Rukmini, z którą miał syna Pradjumnę. Jego śmierć 17.2.3102 p.n.e. jest uważana za początek Kalijugi (juga). Dzieje życia Kryszny opowiadają szczegółowo Mahabharata i Bhagawata-Purana.
Kubera, Kuvera - sanskr. "nieforemny". Bóstwo opiekuńcze północnej strony świata (lokapala). Bóg bogactwa i skarbów. Miał w swojej pieczy złoto, srebro i klejnoty. Był wodzem jakszów. Przedstawiany jest z wielkim brzuchem i jednym okiem. Atrybutami są m.in. maczuga i sakiewka z pieniędzmi, jego wahaną są baran i słoń.
Kumara - bóg wojny.
Narasinha - sanskr. "człowiek-lew". Czwarty awatara Wisznu w poprzedniej Krytajudze (juga) w postaci półczłowieka i półlwa, który pojawił się, żeby rozszarpać odpornego na zranienia demona i tytana Hiranjakaśipu i uwolnić od niego ludzi i bogów. Przedtawiany jest jako człowiek lew lub z głową lwa.
Paraśurama - sanskr. "Rama z toporem". Szósty awatara Wisznu pod postacią Ramy na początku okresu Tretajuga (juga), którego zadanie polega na przełamaniu dominacji kasty wojowników, kszatrija, i przywróceniu władzy kasty kapłanów, braminów. Na polecenie swojego ojca Dźamadagniego bramin Rama zabił toporem Śiwy swoją matkę Renukę i wyprosił później zmartwychwstanie. Przedstawiany jako brahman ze świętym sznurem. Atrybutami są topór, miecz, łuk i strzała.
Pradźapati - sanskr. "pan stworzenia". Przydomek Brahmy, którego duchowymi synami są Maharyszi, przodkowie bogów, tytanów, demonów i ludzi. Jeden z pierwszych mitów o powstaniu opowiada o tym, jak nasienie Pradźapati wypłynęło i stworzyło jezioro, a pozostali bogowie zaczęli na nie dmuchać, tworząc w ten sposób wszystkie rodzaje zwierząt domowych. W innej wersji Pradźapati gorąco pragnął potomstwa, stworzył więc boga Agniego i złożył mu ofiarę, płodząc w ten sposób jeszcze kilka bóstw.
Puszan - sanskr. "przynoszący rozkwit". Bram.-hind. bóg zmierzchu, brat Indry. To często wspominane w „Rygwedzie” bóstwo dopiero w naszych czasach zyskało bardziej określony charakter. Jeden z Aditjów, któremu wybił zęby Śiwa w swoim wcieleniu jako Rudra. Śiwa Puszana podczas niebiańskiej bójki o ofiarę składaną przez ryszi Dakszę. Z powodu jego bezzębności czciciele składali mu w ofierze papki i gotowane produkty roślinne. Według najstarszych podań Puszan był praczłowiekiem, który złożył siebie w pierwotnej ofierze. Z jego rozczłonkowanego ciała powstali bogowie, wszechświat i wszystkie, zamieszkujące go żywe istoty. Jeździ powozem zaprzęgniętym w kozy. Puszan jest porównywany z gr. Hermesem.
Sakka - hind. i wed. król bogów w Twatsima (dolne królestwo hinduistycznego nieba) i jedno z wcieleń boga Indry.
Skanda, Karttikeja, Subrahmanja, Muruhan - sanskr."rozlanie, bryzg". Bóg wojny, ascezy, płodności i bóstwo planety Mars (Mangala), patron złodziei, także bóstwo chroniące dzieci przed chorobami. Narodowy bóg Tamilów, opiekun ich języka i literatury. Syn tamilskiej bogini wojny Kottrawaj (tam zwany Muruhan), później uznany za młodszego syna Śiwy i Parwati. Ale możliwe, że powstał z nasienia Agniego, które spłynęło do ofiarnego ognia. Kiedy Śiwa i Parwati odbywali pierwszy stosunek inni bogowie przeszkodzili im, w obawie, że potomek Śiwy mógłby być zbyt potężny. Śiwa uniósł swe ogniste nasienie, zbyt gorące, aby je powstrzymać. Krążyło ono wśród bogów, aż wpadło do Gangesu, gdzie uległo inkubacji. Pokonał demona Taraka i uratował świat przed zniszczeniem na czele armii bogów. Kiedy Parwati ujrzała go po raz pierwszy z jej piersi trysnęło mleko, uznała go wówczas za rodzonego syna. Ponieważ wychowało go 6 matek z poszóstnego gwiazdozbioru Plejad (Karttiki), w Północnych Indiach nazywany jest Karttikeja. Skanda jest bratem Ganeśi i małżonkiem Kaumari lub Dewaseny. W ikonografii ma jedną lub 6 głów i 4 do 12 ramion. Atrybutami są: kogut, dzwonek, dzida i proporczyk, a wahaną paw.
Soma
Śiwa
Soma - sanskr. "wyciśnięty (sok)". Bóstwo opiekuńcze północno-wschodniej strony świata (lokapala), z czasem zastąpiony przez Iśę. W Indiach straszliwy żar słoneczny postrzegany był jako siła niszczycielska, natomiast Soma-księżyc- szafarz rosy, panujący nad wodami, objął rolę źródła życia. Przedstawiany za zaprzężonym w 10 siwych koni powozie. Atrybutami Somy są lotos i maczuga. Później wchłonął hind. boga księżyca Ćandrę. Utożsamiano go także z iran. Haomą.
Surja, Sawitri, Sawitar - sanskr. "słońce", Sawitri, Sawitar - "naganiacz". Opiekun południowo-zachodniej strony świata (lokapala) został później zastąpiony przez Nirritę, a jako bóg gwiazdy jest jednym z 9 Nawagrahów. Poświęcona jest mu świątynia słońca w Konarak. Przedstawiany na zaprzęgniętym w 7 rumaków wozie (lub zaprzęgniętym w siedmiogłowego wierzchowca), którym powozi Aruna. Atrybutami są lotos, maczuga, muszla i koło, symbol reprezentowanego przez słońce porządku świata. Bywa przedstawiany też w pozycji stojącej, trzymający w uniesionych rękach dwa kwiaty lotosu. W późnym hinduizmie jego rola znacznie zmalała, lecz wcześniej istniał silny odłam jego wyłącznych czcicieli.
Śiwa, Siwa, Shiva, Bhubaneszwar - sanskr. "przyjazny, łaskawy, litościwy". Uosobienie absolutu, niszczącej i odnawiającej się zasady, odpowiedzialnej za śmierć i życie. Śiwa jest bogiem sprzeczności i paradoksu, łączącym w sobie wszelkie opozycje i pary przeciwieństw. Jako bóg zniszczenia awidji ("niepoznania") i wszelkich rzeczy świeckich, popiera rezygnację, zsyła mądrość i siły twórcze. Z Brahmą i Wisznu tworzy Trimurti, a z Wisznu łączy się w Harihara. Dynamiczne aspekty kobiece Śiwy występują pod imionami Śakti, Parwati, Kali, Durga lub Uma i są uważane za jego małżonki. Synami Śiwy są m.in Ganeśa i Karttikeja. Śiwa ma 1008 przydomków, m.in. Iśwara. W ciemnym, niszczycielskim aspekcie pojawia się jako Ugra ("gwałtowny"), Mahakala, Bhajrawa, a w jasnym, przyjaznym aspekcie nosi imiona Mahadewa, Nataradża, Mahajogi ("wielki jogi"), Jogeśwara. Bóg-Ostateczna Rzeczywistość utworzona ze światła i czucia, który „niweczy i przywraca”, tzn. jako Mahadewa („Wielki Władca”) przywraca to, co niszczy jako Mahakala- bóg reprezentujący wszystkie aspekty sacrum w całej złożoności i skrajności: mroczne uosobienie pierwiastka destruktywnego (zagłady, śmierci, choroby), a zarazem personifikacja pierwiastka kreatywnego i energii witalnej. Groźny „porywacz” życia oraz dobrotliwy opiekun, lekarz ludzi i zwierząt. Niszczyciel wszechświata i jego stwórca. Ekstatyczny taniec (tandawa), któremu się oddaje jako Nataradźa. Symbolizuje wszystkie najważniejsze momenty istnienia kosmosu. Eufemiczne określenie bóstwa, którego najdawniejszym mianem jest Rudra, najważniejsza, obok Wisznu, postać panteonu indyjskiego. Siedziba Śiwy znajduje się na górze Kajlas. Na przedstawieniach ma 1 lub 5 głów, 4 ramiona i 3 oczu (oko na środku czoła rzuca ogniste spojrzenia, których boją się wszyscy). Prawą stopą przygniata karła Mulajakę, symbolizującego zbawienie. Atrybutami Śiwy są trójząb, klepsydra, łuk i sznur, symbolem linga. Często przestawiany w uścisku ze swoją małżonką, której symbolem jest joni. Śiwa ma biały kolor ciała, odziany jest tylko w fartuszek (lub w skórę tygrysa, wokół ramienia ma owiniętego węża symbolizującego moc), jego wahaną jest byk Nandi. Pod wieloma względami przypomina wed. Rudrę.
Waju, Vata - sanskr. "wiatr, powietrze". Bóstwo opiekuńcze północno-zachodniej strony świata (lokapala) i jeden z gandharwów, mieszkających w himalajach. Artybutami są m.in. strzała i flaga, wahaną antylopa, charakteryzuje go biała barwa ciała i barwna szata. W „Rygwedzie” łączony jest często z Indrą, z którym dzieli Rydwan. Według hinduistycznej egzegezy „Agni mieszka na ziemi, Waju i Indra przebywają w przestworzach, a siedzibą Surji są niebiosa”. Późniejsze teksty wspominają o konflikcie między Waju i Wisznu. pewnego razu ryszi Narada namówił wiatr, by ten zdmuchnął wierzchołek góry Meru. Wówczas orzeł Wisznu, Garuda, osłonił szczyt swoimi skrzydłami i powstrzymał potężny podmuch. Wedle innej wersji, w której Garuda nie występuje, Narada osiągnął swój cel: wierzchołek góry stoczył się do morza i tak powstała wyspa Sri Lanka.
Waruna - sanskr. "wszechogarniający". Bóg morza, oceanu i deszczu, bóstwo opiekuńcze zachodniej strony świata (lokapala). Jego atrybutami są pętla (którą każe grzeszników) i parasolka przeciwsłoneczna, wahaną makara, kolorem biały lub niebieski.
Wisznu
Wisznu - sanskr. vish - "działać". Główny bóg wisznuitów, bóstwo opiekuńcze prawa i prawdy, bóg łaski i dobroci. Towarzysz i sojusznik Indry, bóg, który trzema krokami przemierza świat, czczony jest pod postacią 10 awatar. Jako żywiciel świata należy do Trimurti. Małżonek Lakszmi i Bhumidewi. Za każdym razem, kiedy świat popada w chaos, Wisznu przyjmuje jakieś wcielenie (awatarę) i przywraca boski porządek. Siedzibą Wisznu jest niebo. Jego żona powstawała podczas gdy Wisznu kierował ubijaniem masła z oceanu. W ikonografii Wisznu przedstawia się najczęściej albo jako leżącego mężczyznę, który spoczywa na ciele unoszącego się na wodach oceanu węża Seszy (lub Ananty), lub jako czterorękiego władcę wyposażonego w atrybuty:koło, lotos, muszla i maczuga. Wahaną jest Garuda, Ananta i lotos. Wisznu ma ciało niebieskie i żółtą szatę. Wisznu ma wiele przydomków, m.in. - poza awatarami - nazywa się Narajana i Wajkuntha(natha). Za inkarnację Wisznu uważany jest król Nepalu.
Boginie
Aditi - sanskr. "nieskrępowana, nieskończona, wolna". Bram.-hind. córka Maharysziego Dakszy i małżonka rysziego Kaśjapy, któremu urodziła Aditjów.
Bhajrawi - bogini śmierci, nosi girlandę z ludzkich głów.
Bhudewi, Bhumidewi - sanskr. "bogini ziemi". Na południu Indii druga żona Wisznu, obok Śri (Lakszmi).
Bhuwaneśwari - bogini wiedzy.
Buddhi - żona Ganesii.
Dewaki - bogini matka i bóstwo inkarnacji Aditi. Kuzynka Kansy i małżonka Wasudewy. Jest matką Kryszny i Balaramy.
Dewi - sanskr. "bogini". Wed.-hind. ogólne określenie bogini, którą szczególnie w społeczeństwach matriarchalnych czczono jako Mahadewi ("wielka bogini"). Bogini matka nosi m.in. przydomki: Amba ("matka"), Ambika ("mateczka"), Annapurna ("bogata w pożywienie"), Dźagadamba ("matka świata") i Bhagawati ("wyniosła"). W okresie dominacji najwyższych bóstw rodzaju męskiego przeobraziła się w Śakti i małżonkę Wisznu, a przede wszystkim Śiwy. W śiwaizmie, kiedy objawia się w swoim przyjaznym aspekcie, nazywa się Uma, Gauri i Parwati, kiedy objawia się w strasznej postaci nosi imiona Durga lub Kali.
Durga
Durga - sanskr. "niezgłębiona".Bogini matka (Dewi), bóstwo zwycięstwa. Uważana za Śakti i małżonkę Śiwy. W wisznuizmie jest siostrą Kryszny i Balaramy, identyfikowana z Subhadrą. Walczy z demonami i nieprzyjaciółmi dewów, pokonała króla demonów Mahiszę. Nosi m.in. przydomki: Mahiszamardini, Ćamunda i Czinnamasta. Za jej inkarnację uważana jest Kumari. Główne święto ku czci Durgi, Durgapudża, obchodzone jest jesienią i trwa co najmniej 5 dni. Przedtawiana jest z 10 rękami, a w każdej trzyma broń właściwą innemu z dziesięciu bogów. Jej wahaną jest lew lub tygrys. Podobno czasem Durga zmienia się w boginię śmierci Kali. Działo się to, na przykład kiedy Durga wraz z ośmioma joginami chciała zgładzić demona Raktabidźę (czyli „Krwawe Nasienie”). Nie mogła sobie jednak z nim poradzić, bo za każdym razem, kiedy go zraniła, z każdej jego kropli, która upadła na ziemię powstawało tysiąc nowych demonów. Właśnie wtedy Durga przybrała postać Kali i pokonała demona.
Ganga - bogini rzeki i uosobienie świętego (męskiego) Gangesu, który wypływa z Himalajów. Ganga, która wyskoczyła z palca u nogi Wisznu, na górze Meru dzieli się na wiele odnóg i spada na okoliczne góry, płynąc dalej w kierunku księżyca i gwiaździstego nieba. Córka Himawanta i Meny, siostra Parwati. Zstąpiła z nieba, aby służyć ludziom, użyźniając i uświęcając ziemię. Siwa, aby złagodzić impet jej upadku, pozwolił bogini wylądować na swych splecionych włosach. Siwa rozdzielił Gangę na siedem rzek (Ganges i jego dopływy), aby mogła przybyć na ziemię, nie wyrządzając szkód, w postaci katastrofalnej powodzi. Ganges jest świętą rzeką hindusów, uważa się, że kąpiel w jej wodach oczyszcza duszę i uwalnia od grzechów. Wielu Hindusów życzy sobie, żeby popiół z ich ciał spalonych na stosach w Waransi został oddany Gandze. Często przedstawiana jako oddźwierna, stojąca na swym wierzchowcu, makarze (który był morskim potworem) obok stojącego na żółwiu Jamuny. Jej atrybutami są dzban z wodą i lotos. Wyobrażona została w monumentalnym zespole rzeźb (Narodziny Gangi) w Mahabalipuram.
Gauri - bogini matka (Dewi), która daje pożywienie, także Śakti i małżonka Śiwy. Przedstawiana z miską ryżu i łyżką.
Ila - bogini modlitwy i ofiary płynnej, personifikacja libacji złożonej z mleka i masła.
Lakszmi
Lakszmi, Kamala, Lotos - sanskr. Lakszmi "szczęście, piękno, fortuna". Bram.-hind. bogini piękna i miłości, szczęścia i bogactwa, zrodzona z piany oceanu (Kurma). Jest Śakti i najważniejszą z małżonek Wisznu, również w każdym z jego awatarów. Przy Wamanie jest Padmą ("lotos"), przy Paraśuramie jest Dharania ("ziemia"), przy Ramie jest Sitą ("bruzda"), dla Kryszny jest Rukmini. W tej ostatniej postaci jest matką Kamy. Jako Waisznawi należy do Saptamatryka. Ma m.in. przydomki Śri ("szczęście, pomyślność") i Lokamata ("matka świata").Na cześć pięknej i dobrej bogini matki na jesieni, na początku hinduskiego roku, odbywa się wielkie święto świateł (Diwali). Przedstawiana jest z 4 ramionami, w których trzyma kwiaty lotosu lub dysk, muszlę, maczugę i lotos. Złocista bogini siedzi na kwiecie lotosu lub na Garudzie. Razem z Wisznu tworzą parę prarodziców i przedstawiani są stojący na wężu Anancie. Lakszmi jest identyfikowana z jap.-bud. Kichijo-ten i chiń.-bud. Gongde Tian.
Mahi - bogini personifikująca ziemię.
Maja - sanskr. "czarodziejska siła, złudzenie,pozór". Przydomek bogini matki (Dewi), także świat jako złudzenie w przeciwieństwie do absolutnej realności Brahmana.
Manasa - bram.-hind. bogini wąż, bóstwo płodności, także chroniące przed ukąszeniami węży. Córka Kaśjapy i Kadru, siostra Wasuki i Ananty. Wahaną Masuki jest wąż. Przypomina bud. Dźanguli.
Marijamman - bogini z pewnej południowoindyjskiej wioski. Dziewczyna pochodziła z wysokiej kasty braminów. Została uwiedziona przez pewnego niedotykalnego (pochodzącego z niższej kasty), który przebrał się za bramina, a kiedy po ślubie odkryła oszustwo, popełniła samobójstwo. Natychmiast po śmierci została boginią i ukarała byłego małżonka spalając go na popiół lub upokarzając w inny sposób. Marijamman często uważana jest za „małżonkę” i patronkę wioski. Może być ona również odpowiedzialna za wywoływanie chorób i kontrolę nad nimi.
Minakszi - wojownicza bogini, czczona w Maduraj jako małżonka Siwy. Według podań była córką królewskiej pary, która narodziła się z trzema piersiami i była wychowywana przez rodziców jako chłopiec. Wstąpiła na tron po swym ojcu, podbiła świat, a następnie wyruszyła na świętą górę Kajlasa, aby wyzwać boga Siwę. Spotkawszy się jednak z wielkim bogiem stała się nieśmiała i powściągliwa. Utraciła też trzecią pierś. Historia ta kontrastuje z mitem o Parwati, której łagodny charakter ujarzmiał dzikiego i wojowniczego Siwę.
Parwati - sanskr. "córka góry". Bogini matka (Dewi). Córka Himawanta i Meny, młodsza siostra Gangi i Skandy. Dobroczynna bogini. Przedstawiana jako młoda i urodziwa kobieta, trzymająca w lewej dłoni kwiat lotosu. Atrybutami są trójząb i wąż, wahaną lew.
Raka - bogini obfitości, dawczyni snów.
Ratri - sanskr. "noc". Bogini i personifikacja nocy, także opiekunka zbójców i wilków. Jest siostrą Uszas.
Saraswati - sanskr. "płynąca". Bram.-hind. bogini matka Wedów, to ona wymyśliła język (sanskr.) i pismo (dewanagari), także opiekunka poezji, muzyki i tańca. Jako córka i druga żona Brahmy nazywana Brahmani i Wać. Na wizerunkach ma 4 ramiona. Przedstawiana jako uśmiechnięta, młoda i bardzo piękna kobieta, która była ubrana w wyszywane złotem sari, trzymająca księgę, symbol nauki i pisarstwa, vine (rodzaj cytry), na której grała i dzban wody. Płynie na łabędziu, co symbolizuje jej pełną kontrolę nad własnymi uczuciami- warunek sukcesu w sztuce czy literaturze. Jej kolorem jest biel, wahaną paw, dzika gęś albo lotos. Czasami identyfikowana z Sawitri (Gajatri).
Sati - sanskr. sat - "będąc". Bogini "dobra kobieta", także przydomek Umy. Zmartwiona tym, że jej ojciec Daksza składając ofiary nie zaprosił na uroczystość jej męża, Śiwy, szukała śmierci w ogniu ofiarnym. Jej ciało Wisznu poćwiartował, ale narodziła się powtórnie jako Parwati. Sati ("dobra, wierna kobieta"), która jako pierwsza dla ratowania honoru swojego męża rzuciła się w płomienie, dała początek obyczajowi palenia wdów na stosie. Wszystkie wdowy, które dobrowolnie pozwolą się spalić z ciałem męża, nazywają się Sati, a w miejscu takiej ofiary ustawia się "kamienie Sati".
Sita - sanskr. "bruzda". bogini ziemi i płodności, uosobienie łona ziemi. Sati wyorał z ziemi Dźanaka,król Widehy, kiedy orał pole pod miejsce ofiarne. Sati jest inkarnacją Lakszmi i małżonką Ramy. Sati, uprowadzoną i więzioną przez króla demonów, Rawanę, uwolnił Rama zabijając Rawanę. Jednak mąż podejrzewał ją o niewierność. Aby dowieść swojej niewinności, wstąpiła w płomienie, skąd wyniósł ją sam bóg ognia, Agni. U pustelnika Walmikiego urodziła bliźniaczych synów Ramy, Kuśę ("trawa") i Lawę ("cięty"). Dopiero 15 lat później Rama poznał swoich synów i zażądał,aby raz jeszcze dowiodła swojej niewinności. Sati wezwała na świadka swą matkę, Ziemię, prosząc, aby ją - jeśli jest niewinna - przyjęła do swego łona. Ziemia wzięła Sati w ramiona i zapadła się wraz z nią w podziemną czeluść.
Sitala - była to pierwotnie lokalna bogini z północnych Indii, gdzie wierzono, że bogini ta sprowadza na ludzi ospę, przypominając im, że życie ma też swoją ciemną stronę. Bogini ta związana była z bólem i cierpieniem.
Szaszthi - „Szósta”. Bogini porodu i patronka nowo narodzonych dzieci. Jej imię pochodzi od zwyczaju oddawania jej czci w szóstym dniu po porodzie dla zaznaczenia, że minął niebezpieczny okres zarówno dla matki jak i dla dziecka.
Uma - sanskr. "łaskawa". Bram.-hind. uosobienie światła i piękna, także bogini matka (Dewi). Córka Dakszy i Śakti, małżonka Śiwy. W tej ostatniej roli staje się Sati. Jej atrybutami są: różaniec, lotos, zwierciadło i dzban z wodą.
Uszas - sanskr. "jutrzenka". Towarzyszka i małżonka boga słońca Surji, która razem z Pratjuszą każdego dnia rano rozprasza ciemności.
Inne postacie i zagadnienia
Agasti, Agastya, Ahattijar - jeden z boskich mędrców, autor wielu hymnów Rygwendy.
Ahalja - stworzona przez Brahmę pierwsza kobieta, małżonka mędrca Gautamy.
Aja Ekapad, Adża Ekapad - "nie urodzony jednonogi", bóstwo wymienione 6 razy w Rigwedzie, i jest to prawdopodobnie archaiczne imię Somy.
Ajrawata - sanskr. "ten, który powstał z morza". Słoń, który wyłonił się w wyniku bełtania mlecznego oceanu, kiedy Wisznu zstąpił na świat w drugiej awatarze jako Kurma. Ajrawata jest strażnikiem wschodniej strony świata i wahaną Indry. Przedstawiany jako biały słoń z czterema trąbami.
Ajus - władca księżycowej dynastii, ojciec Nahuszy.
Alaka - legendarne boskie miasto w Himalajach.
Amryta, Amrita - sanskr. "nieśmiertelny". Boski napój, zwany wodą życia, dzięki któremu pijący stawał się nieśmiertelny. Powstał wskutek bełtania mlecznego oceanu, gdy Wisznu zstąpił na świat w drugiej awatarze jako Kurma. Demonowi Rahu udało się wówczas połknąć łyk amryty, przez co mógł stać się nieśmiertelny. Bardzo często utożsamiany był i innymi napojami, np. z ulubionym napojem Indry-somą. Amryta jest echem praktyk datujących się z czasów poprzedzających inwazję Ariów na subkontynent indyjski. Pod względem znaczenia podobna była do greckiego napoju bogów- ambrozji.
Ananta
Ananta, Śesza, Adiśesza - sanskr. Ananta - "nieskończony", Śesza - "pozostający". Bram.-hind. półboski olbrzymi wąż, uosobienie nieskończoności i wieczności. Jako wąż kosmiczny dźwiga lub oplata ziemię. Na jego zwojach bóg Wisznu wypoczywa (nazywa się wówczas Śeszaśainem), podczas „nocy Brahmy”, w kosmicznych wodach w czasie przerw pomiędzy powstawaniem kosmosu. Kiedy skończy się Kalpa, Ananta wznieci ogień, który zniszczy świat. Syn Kaśjapy i Kadsru, brat Wasukiego i Manasy, wnuk Dakszy, przodek wszystkich węży. Przedstawiany jest z 4 rękami i tysiącem głów, które wznosiły się nad sklepieniem ponad spoczywającym bóstwem. Atrybutami są: lotos, tłuczek do moździerza, lemiesz i muszla ślimaka. Antropomorficzny Wisznu, wężowe sploty tworzące jego łoże i wody, na których unosi się wąż- wszystko to są manifestacje bytu pierwotnego. Jednym z wcieleń Ananty jest Balarama, przyrodni brat Kriszny. Pod koniec każdej kalpy Ananta, przebywając w morskich głębinach, wyciąga swe paszcze i zionie niszczycielskim ogniem. Podczas chwilowego zawieszenia broni pomiędzy bogami i demonami, kiedy jedni i drudzy wspólnie ubijali ocean, kosmiczny wąż posłużył im do obracania góry Mandara, użytej jako mątew i ustawionej na wielkim żółwiu (będącym wcieleniem boga Wisznu). Jednym z efektów tej pracy była Amryta, napój nieśmiertelności.
Apam Napat - reprezentuje ogień powstały z wody zgromadzonej w chmurze.
Apsary, Apsaras - sanskr. "przemieniające wodę". Wed.-bram.-hind. boginki patronujące hazardzistom, także nimfy i niebiańskie kurtyzany, uwodzące ziemskich ascetów. W mitologii okresu powedyjskiego apsary uznawane były za żony lub kochanki gandharwów. Jako śpiewaczki i tancerki zaludniają niebo Indry i występują w jego orszaku. Wyłoniły się z wód oceanu, po jego ubijaniu (Kurma) i chociaż były nieopisanie piękne, ani dewowie, ani asurowie nie chcieli wchodzić z nimi w związki małżeńskie. Dlatego też wszyscy mogą korzystać z przychylności apsaras, które nazywane "córami radości" podlegają bogowi miłości Kamie. Jedną z apsaras jest Urawaśi, małżonka Pururawasa; dzieje ich miłości opowiada Kalidasa. Najsłynniejsze i najpiękniejsze apsary to: Menaka i Urwaśi.
...
atimere