Metodyka.doc

METODYKA KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO

       Reforma oświatowa wdrażana od września 1999 roku wprowadza wielokierunkowe zmiany w szkolnictwie: organizacyjne, programowe, metodyczne, systemowe. Stąd u nauczycieli nasilają się liczne potrzeby edukacyjne /poznawcze, instrumentalne/, które są podstawowym i ciągłym warunkiem funkcjonowania nauczyciela w zawodzie. Edukacja zorientowana na dziecko przyznaje priorytet potrzebom poznawczym czyli zapotrzebowaniu na nowe, niestandardowe i niekonwencjonalne idee pedagogiczne. Nauczyciele poszukując źródeł pozwalających zaspokoić swoje potrzeby edukacyjne, zwracają uwagę na koncepcje pedagogiczne oparte na aktywności własnej dziecka. Stąd obserwuje się swoisty renesans myśli pedagogicznej O. Decrolego, M. Montessori, K. Linkiego, C. Freineta, M. Grzegorzewskiej. Nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej szczególnie bliski jest model C. Freineta i model M. Montessori które podpowiadają /przybliżają/ paradygmaty edukacji zintegrowanej i blokowej. Nauczyciele Ci mogą "tu" i "teraz" odegrać rolę liderów w zakresie planowania, organizowania i ewaluowania "nowej jakości" edukacyjnej zakładanej w reformie szkolnej w zakresie pierwszego i drugiego etapu (klasy I-III, IV-VI).

Programy muszą być w tym celu odciążone z treści pamięciowych i abstrakcyjno-teoretycznych, na korzyść nie tylko umiejętności praktycznych lecz także samodzielnych prac i projektów. Nauczyciel powinien być w tym przewodnikiem, konsultantem i doradcą w procesie samoedukacji.

Nowoczesna szkoła musi być nie tylko skuteczna w zapewnieniu wiedzy, ale i atrakcyjna (różnicowanie programów, uwzględnianie specyficznych zainteresowań dzieci, dostrzeganie indywidualnych predyspozycji ucznia, stwarzanie dziecku możliwości znalezienia w szkole takich form działalności, poza nabywaniem wiedzy, aby mogły one znaleźć swą realizację). Oznacza to :przejście od nauczania poznawczego do operacyjnego, głęboką reformę programową, zachowanie nadzoru państwa w zakresie oceny pracy szkoły i uczniów, wprowadzenie ogólnopaństwowych standardów edukacyjnych, sprawdziany kompetencyjne. Wszystkie te działania mają występować zamiast przyswajania wiedzy przez dziecko.

Więckowski rozpoczętą reformę systemu edukacji narodowej rozważa w kontekście historycznej genezy.

Współczesna idea integracji edukacji wczesnoszkolnej nawiązuje genetycznie do tzw. nauki całościowej. Nauka całościowa oparta była na psychologicznych założeniach teorii postaci, która orzekła, że w procesie poznania całości jawi nam się przed częścią. W kontekście tej teorii pojawiło się wiele koncepcji edukacyjnych, idei popularyzowanych w Polsce, szczególnie w okresie międzywojennym. Jedną z nich była idea Owidiusza Decroly'ego. Podstawą jego koncepcji edukacyjnej były naturalne potrzeby i zainteresowania dzieci. W programie szkolnym nie było podziału na odrębne przedmioty nauczania. Nauka zorganizowana była według ośrodków tematycznych dostosowanych do faz rozwojowych, do rozwijających się potrzeb, czynności umysłowych i działalności dziecka.

Nieustannie następują szybkie zmiany we współczesnych czasach w każdej dziedzinie życia. Szczególnie dokonują się one w warunkach życia i pracy, w strukturze społecznej, w polityce, teoriach naukowych, w obyczajach, w życiu towarzyskim, w modzie. Zmiany zauważa się także w oświacie. Edukacja szkolna powinna ukierunkowywać rozwój dziecka, bowiem doświadcza ono, przeżywa, poznaje świat i otoczenie przez działanie, aktywny kontakt ze światem, a właśnie uczenie przez przeżywanie jest najefektywniejsze.

Ostatnio staje się coraz bardziej widoczne zachwianie wartości, następuje dewaluacja wielu idei, systemów, brak autorytetów i wzorów godnych naśladowania. Zauważa się zanik patriotyzmu - zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Spowodowane jest to pogłębiającym się kryzysem rodziny, a także, niestety szkoły.

Według statutu Europejskiego Stowarzyszenia Rodziców: "Rodzice, jako pierwsi nauczyciele swoich dzieci, ponoszą szczególną odpowiedzialność za ich edukację, a edukacja szkolna ma wspierać duchowo a nie ją zastępować".
Dlatego ogromną rolę może odgrywać edukacja regionalna, będąca jedną z wielu dziedzin kształcenia. Lepsze poznanie własnego środowiska, regionu, jego tradycji, historii, folkloru, wychowuje młodego człowieka w przywiązaniu do własnej ziemi, budzi inicjatywę, porywa do wzniosłych czynów.

Wyzwania przyszłości powodują, że edukacja powinna przygotowywać ludzi nie tylko do korzystania z cywilizacji, ale do twórczego uczestnictwa w procesie jej dalszego istnienia i rozwoju.
Reforma edukacji nie może ograniczać się do najefektywniejszej nawet zmiany struktur. Przyszłość świata i kraju zależy przede wszystkim od treści i wartości jakie w ramach tych struktur będą rozwijać się i upowszechniać, a czynnikiem decydującym zarówno o doborze treści, jak i o sposobach edukacyjnego działania powinna być troska o jakość człowieka, o jego podmiotową indywidualność.

Edukacja XXI wieku może i powinna mieć wpływ na przyszłość świata i ludzkości. Warto, aby społeczeństwa w porę zdały sobie z tego sprawę. Tylko od ludzi zależy to, czy potrafią odkryć w sobie i ujawnić "ukryty skarb" - uczenie się, potem wykorzystanie go tak, aby następne pokolenia nie musiały wybierać między cywilizacją a katastrofą.

W każdej dziedzinie życia zachodzą zmiany coraz większe zainteresowanie budzą zagadnienia dotyczące twórczości i możliwości twórczych człowieka. W związku z tym przed współczesną szkołą stają nowe, bardziej skomplikowane zadania. Zmienia się program nauczania, który budził i w dalszym ciągu budzi wśród nauczycieli i rodziców wiele dyskusji. Zmieniają się treści kształcenia, a dotychczas stosowane metody pracy z dziećmi nie zawsze dają zadawalające efekty. Już nie wystarczy wyposażyć ucznia w odpowiedni zasób wiedzy z różnych dziedzin życia, nie wystarczy bezmyślne przepisywanie zadań z tablicy, czytanie tekstów całkowicie oderwanych od otaczającej rzeczywistości. Nie rozwija to twórczej inwencji dziecka, wręcz przeciwnie - ogranicza ją. Teraz należy optymalnie rozwijać wszystkie dyspozycje poznawcze dzieci, w tym głównie zdolności myślenia twórczego.

Edukacja przygotowująca do przyszłości powinna uwzględniać potrzebę wszechstronnego rozwoju emocjonalnego, społecznego, intelektualnego, fizycznego. Konieczne jest odkrywanie i rozwijanie zdolności poznawczych możliwych dzięki procesom emocjonalnym i intelektualnym. Swoją twórczą działalność człowiek zaczyna bardzo wcześnie. Właśnie wiek przedszkolny i wczesnoszkolny jest okresem sprzyjającym kształtowaniu i rozwijaniu postaw twórczych, ponieważ w umyśle dziecka nie ma jeszcze barier, nie istnieją szablony ani sztuczne nawyki w działaniu. We współczesnej szkole w sposób świadomy należy rozwijać potencjał twórczy dzieci.

Integracja w edukacji wczesnoszkolnej oznacza taki sposób pracy z dzieckiem, w którym traktowane jest ono jako podmiot i indywidualność. Pozwala mu osiągnąć lepsze wyniki w nauce oraz daje możliwość samorealizacji i dowartościowania. Nauczyciel organizuje procesy edukacyjne, aby stwarzały dziecku warunki do wszechstronnej działalności, podporządkowanej określonym zadaniem integrującym w sobie różne treści skupione we współczesnym bloku tematycznym. Integracja polega na łączeniu celów, treści, form realizacyjnych różnych przedmiotów nauczania oraz form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach wspólnych jednostek tematycznych. W trakcie aktywnego udziału w zajęciach dydaktycznych dziecko może poznać świat poprzez działanie, uczenie się wszystkimi zmysłami, co stwarza mu sprzyjające warunki do właściwego rozwoju. Ideą nadrzędną zintegrowania nauczania jest nie ilość przyswojonej przez dziecko wiedzy, lecz jej jakość, wartość oraz możliwość wykorzystania w różnych sytuacjach życiowych. Zajęcia są urozmaicone różnymi formami pracy, metodami oraz pomocami dydaktycznymi, by w jak największym stopniu motywować dzieci do pracy. Nauczanie integralne w ramach bloków tematycznych pobudza do samodzielnego rozwiązywania problemów codziennego życia, zaspakaja naturalne dążenie do ruchu i praktycznego działania, zapewnia większą trwałość wiedzy przez korelację treści różnych przedmiotów nauczania wokół określonego tematu. Umożliwia uczniowi lepsze zrozumienie rzeczywistości, wdraża do wnikliwej obserwacji i umiejętności wyciągania wniosków. Uczy systematyczności.

Nauczanie integralne można porównać do wielkiej podróży nauczyciela wraz z uczniem po nieznanych dla nich okolicach wiedzy. W czasie tej wyprawy nauczyciel jest jej kierownikiem, zaś uczniowie - uczestnikami poznającymi nowe pojęcia, symbole, obiekty, krajobrazy, tradycje i zwyczaje ludzi, wytwory ich działalności, świat zwierząt i roślin itp.
Poznają się wzajemnie, uczą się współdziałać w grupie, pracują i uczą się wspólnie. Przede wszystkim poznają samych siebie. Dowiadują się na ile są wytrwali i potrafią sobie radzić z trudami podróży, rozwiązywać napotkane na trasie problemy i trudności.

Nauczanie integralne to uczenie się poprzez doświadczenie. To nauczanie, w którym każdy uczestnik wyprawy ma szansę odnieść sukces, a tym samym pokona trud trasy i dojdzie do celu. Takie nauczanie pozostawi trwałe efekty w umysłach dzieci i pozwoli im na wszechstronny rozwój na miarę ich możliwości.

Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy pedagogicznej zorientowana na dziecko jako podmiot i indywidualność. Polega na scalaniu, łączeniu czynności dziecka i nauczyciela w zakresie celów, treści, form realizacyjnych, metod i środków dydaktycznych w ramach kręgów tematycznych.

Praca dydaktyczno-wychowawcza powinna integrować zespół klasowy oraz środowisko życia dziecka: szkołę, dom, rodzinny i grupę rówieśniczą. W centrum uwagi jest dziecko-uczeń, jego potrzeby i zainteresowania, jego opory i bariery, jego potencjalny dyskomfort psychiczny i fizyczny.

Istotą edukacji wczesnoszkolnej jest jej "wprowadzający" charakter. Nie sprowadza się ona do przygotowania dzieci do kształcenia na szczeblach wyższych, ale ma na względzie nade wszystko poznanie przez dziecko, w toku własnej aktywności, sposobów czy technik pracy umysłowej. Własna aktywność i działalność dziecka jako podstawa rozwoju pojęć i wyobrażeń o świecie to olbrzymi krok w edukacji wczesnoszkolnej.

Bibliografia:

1. Białecka M. - "Integracja edukacji środowiskowej z edukacją muzyczną" Życie Szkoły nr 9/1999
2. Borawska I. - "Nauczanie integralne - wielka podróż po krainie wiedzy", Życie Szkoły nr 10/1999
3. Borawska I. - "Innowacje w edukacji wczesnoszkolnej", Życie Szkoły 3/2001
4. Denek K. - "W poszukiwaniu lepszej edukacji", Nowe w Szkole nr 3/1998-1999
5. Filipiak E , Smolińska-Rębas H., - "Od Celestyna Freineta do edukacji zintegrowanej w poszukiwaniu modelu wczesnej edukacji, czyli o tym jak organizować sytuacje edukacyjne wyzwalające aktywność własną dziecka", Bydgoszcz 2000
6. Jurgiło I. - "Integracja w edukacji wczesnoszkolnej", Życie Szkoły nr 7/2001
7. Kowalczyk T. - "Ziemio, ziemio ojczysta, sławię Cię, ziemio, jak umiem", Życie Szkoły nr 6/2001
8. Więckowski R. - "Pedagogiczna interpretacja współczesnej koncepcji integralnej", Życie Szkoły nr 2/2000