WSTĘP DO NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
WYKŁAD 3 – Uczestnicy stosunków międzynarodowych
Dr Aleksandra Jarczewska
Uczestnicy SM – wprowadzenie
1. Pojęcie uczestnika
2. Atrybuty
3. Klasyfikacje
4. Ewolucja
5. Charakterystyka
1. Pojęcie uczestnika międzynarodowego
l Uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych – aktywność poza granicami państwa pochodzenia
Czynności i działania – istota pojęć, różnice
l Uczestnicy – podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej- do zmieniania i utrwalania w sposób zamierzony stanów środowiska międzynarodowego
l Uczestnictwo pierwotne i wtórne:
– Pierwotne – wynikające z samego faktu istnienia, a nie nadania przez czynnik zewnętrzny
– Wtórne – wynikające z nadania
2. Atrybuty uczestnictwa
l zdolność do samodzielnego działania w skali międzynarodowej,
l zdolność do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe,
l określony stopień zorganizowania
3. Uczestnicy SM – możliwe klasyfikacje (różni autorzy)
l J. Kukułka
– Narody
– Państwa
– Organizacje międzynarodowe (międzyrządowe i pozarządowe)
– Struktury i siły międzynarodowe (osoby, grupy i stowarzyszenia, firmy wielonarodowe)
l T. Łoś-Nowak
– dzieli uczestników stosunków międzynarodowych na dwie główne grupy:
państwa i organizacje międzynarodowe (podmioty niesuwerenne), czyli uznaje, że wszyscy uczestnicy pozapaństwowi są jednym z typów organizacji międzynarodowej
l I. Rysińska dzieli uczestników SM na:
– państwowych
– pozapaństwowych:
l narody
l organizacje i ruchy międzynarodowe
l uczestnicy transnarodowi (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły)
l prywatne i terytorialne podmioty krajowe
l P. Willets uczestnicy:
– państwowi
– transnarodowi - w grupie uczestników transnarodowych umieszcza on „wszystkich nie-rządowych aktorów z jednego kraju, którzy wchodzą w relacje z aktorami z innych krajów, lub z organizacjami międzynarodowymi”.
l Uczestnicy transnarodowi to:
l usankcjonowani prawnie aktorzy transnarodowi
– lokalne organizacje pozarządowe (single-country NGOs)
– partie polityczne
– przedsiębiorstwa transnarodowe
l nieusankcjonowani prawnie aktorzy transnarodowi
– ruchy wyzwoleńcze
– organizacje przestępcze
Uczestnicy stosunków międzynarodowych – podsum. klasyfikacji
l Uczestnicy państwowi
l Uczestnicy pozapaństwowi:
– OM (IGO i NGO’s)
– Korporacje (PM)
– Uczestnicy transnarodowi
– Podmioty krajowe
4. Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych
Zwiększanie liczby podmiotów - charakterystyczne dla państw, organizacji międzynarodowych oraz przedsiębiorstw międzynarodowych (korporacji)
Wzrostowi liczbowemu uczestników towarzyszy proces dyferencjacji:
1. Powstawały nowe typy i rodzaje uczestników międzynarodowych
2. Rozszerzenie ideologicznego zróżnicowania podmiotów międzynarodowych
3. Rozszerzenie zakresu i celów uczestników
Efekt ewolucji – powstawanie nowych uczestników – autonomiczni konkurenci lub sojusznicy, którzy wkraczają we wszystkie sfery życia międzynarodowego
· = wzbogacanie stosunków ‘
· = rozszerzanie zakresu przedmiotowego (nowe problemy)
· = wzrost dynamiki i złożoności życia międzynarodowego
5. Charakterystyka uczestników stosunków międzynarodowych
l Państwa w SM
Państwo
· suwerenna jednostka / organizacja terytorialno-polityczna
· trzy zasadnicze elementy definicyjne pańśtw – terytorium, ludność, władza
Atrybuty państw jako uczestników stosunków międzynarodowych: (J. Kukułka)
- główny atrybut państw - suwerenność, która odróżnia go od innych podmiotów i wskazuje, że państwo jest odrębną i niezależną jednostką geopolityczną
- prawo legacji czynnej i biernej – możliwość wysyłania i przyjmowania przedstawicieli
- prawo uczestniczenia we wszystkich przejawach istniejących stosunków międzynarodowych
- prawo współtworzenia nowych instytucji i struktur w środowisku międzynarodowym
Państwo jest uczestnikiem pierwotnym – z chwilą powstania uzyskuje zdolność do aktywności międzynarodowej
Przedmiot międzynarodowej aktywności państw jest w zasadzie nieograniczony
Formy międzynarodowej aktywności państw:
- utrzymywanie stosunków z innymi
- zawieranie umów
- współtworzenie organizacji
- uczestniczenie w organizacjach, i konferencjach itp.
Sposoby powstawania państw:
· Wewnętrzne procesy narodowo-wyzwoleńcze = wyłonienie rządu, który obejmował władzę nad danym terytorium
· Wyzwolenie narodowe spod zależności lub innych narodów
· Oderwanie części terytorium od istniejącego państwa (Bangladesz od Pakistanu)
· Rozpad państwa na kilka nowych (Austro-Węgry, ZSRR)
· Połączenie kilku istniejących w jedno (Tanzania)
Uznanie państw - faktyczny udział państwa w stosunkach międzynarodowych zaczyna się wraz z chwilą jego uznania przez inne państwa
Rodzaje uznania:
· Wyraźne – oświadczenie notą lub umowa bilateralna
· Dorozumiane / milczące – przez nawiązanie stosunków dyplomatycznych
· Uznanie indywidualne
· Uznanie zbiorowe (w wyniku głosowania na forum międzynarod.)
· De iure – bezwarunkowe i całkowite
· De facto – prowizoryczne, które może być cofnięte
Zdolność do działań międzynarodowych jest wspólna wszystkim państwom, ale nie jest ona jednakowa – zakres ich zdolności do działań międzynarodowych jest ograniczony i uzależniony od:
1. Potencjału państwa (zasobów materialnych i ludzkich) na tej podstawie wyznacza się możliwości działania państwa i dzieli się je na grupy
· Mocarstwa uniwersalne – zdolne do działań w skali globalnej na wszystkich płaszczyznach
· Mocarstwa sektorowe – w konkretnej dziedzinie
· Mocarstwa regionalne
· Państwa zdolne do działań w skali lokalnej
2. Zakresu uznania przez inne państwa - - uznanie jest warunkiem nawiązania bezpośrednich stosunków
3. Ograniczeń wynikających ze zobowiązań międzynarodowych – np. ogłoszenie neutralności, państwa pokonane w wojnach
4. Zakresu faktycznej autonomii i swobody – poszanowania niezależności przez inne państwa (np. działania ZSRR wobec państw satelickich)
5. Zakresu nawiązanych stosunków dyplomatycznych – nie ze wszystkimi państwami nawiązywane są stosunki i nie ze wszystkimi w równym stopniu
l Narody
§ uważane za jednych z ważniejszych uczestników stosunków międzynarodowych – choć ich uczestnictwo ma charakter przejściowy
§ stają się uczestnikami, gdy podejmują działania na rzecz utworzenia własnego państwa
§ przestają nimi być po osiągnięciu celu – funkcje ich reprezentacji przejmuje wtedy państwo
l Organizacje Międzynarodowe / IGO’s
§ Około 250 organizacji międzyrządowych
§ Przykłady: NATO ONZ Rada Europy OBWE (OSCE - Organ. of Security and Cooperation in Europe)
l Organizacje Pozarządowe /NGO’s
§ Ponad 6000
§ Przykłady: Międzynarodowy Czerwony Krzyż Amnesty International Greenpeace International Chamber of Commerce
l Przedsiębiorstwa międzynarodowe / korporacje
§ 70 tysięcy przedsiębiorstw międzynarodowych (w 1995 – 20 tys. korporacji), które posiadają
§ 700 tysięcy filii (w 1995 – 250 tys. filii, ale pod koniec XX wieku było ich 820 tysięcy), a
l Inne podmioty w stosunkach międzynarodowych (podręcznik)
skrypciarnia_ism