ur. 18 X 1904, Warszawa, zm. 10 VIII 1996, tamże, prozaik, reportażysta, podróżnik;autor prac nauk. z zakresu radiometeorologii i elektrotechniki; uczestnik wypraw polarnych;autor popularnych powieści dla młodzieży oraz reportaży, m.inWyspa mgieł i wichrów (1934, od 1959 wyd. zmienione pt. Wyspy mgieł i wichrów),Biała foka (1938),Anaruk,chłopiec z Grenlandii także wspólnie z żoną Aliną (1907 93), m.in.:Odarpi syn Egigwy (1949), Na podbój Arktyki (1952), Kierunek Antarktyda (1961), Okrutny biegun (1969), Tumbo nigdy nie zazna spokoju (1977), opowieści o F. Nansenie ( Fridtjof, co z ciebie wyrośnie? 1962) i R. Amundsenie ( Człowiek, o którego upomniało się morze 1966).
"Anaruk, chłopiec z Grenlandii" to wspomnienia pisarza, Czesława Centkiewicza, z jego wyprawy na Grenlandię.Opowiada w nich autor o codziennym życiu Eskimosów w ciężkich warunkach arktycznych.Sposobach zdobywania pożywienia:polowaniu na foki, morsy, renifery,zbieraniu ptasich jaj.Wesoło opisuje eskimoskie zwyczaje i zabawy. Z książki dowiemy się także o tym, jak mieszkają i ubierają się Eskimosi, w jaki sposób wyrabiają swoją odzież, czym zajmują się w okresie zimy polarnej, a także jakie zajęcia mają dzieci.
grenlandzkie Kalaallit Nunaat, największa wyspa świata, na O. Atlantyckim i O. Arktycznym, u wybrzeży Ameryki Pn.; pow. 2175,6 tys. km2, 56 tys. mieszk. (1998); stol. -- Nuuk; języki urzędowe: duń. i eskimoski (dialekt grenlandzki); jednostka monetarna -- korona duń. Większa część Grenlandii leży na pn. od koła podbiegunowego pn.; najbardziej na pn. wysunięty punkt -- przyl. Morris Jesup (83°39'N). ok. 83% pow. pokrywa czasza lodowa, o miąższości do 3500 m. Grenlandię zamieszkują potomkowie Norwegów i Duńczyków (Grenlandczycy), rdzenni Eskimosi oraz Duńczycy; Podstawą gospodarki Grenlandii jest rybołówstwo (flota rybacka, porty rybackie wyposażone w chłodnie i przetwórnie ryb), łowiectwo mor. i lądowe (połowy wielorybów, morsów, fok, lisów i niedźwiedzi polarnych), hodowla owiec i reniferów (k. Nanortalik i Qaqortoq) oraz górnictwo; wydobywa się rudy żelaza, ołowiu, cynku, grafit i marmury; stwierdzono występowanie złota, srebra, rud molibdenu i uranu oraz gazu ziemnego (na szelfie); Powrót do spisu
Grenlandzkie widoki Powrót do spisu
Godło przedstawia niedźwiedzia polarnego w pozycji wyprostowanej na niebieskim tle. W grenlandzkiej wersji niedźwiedź podnosi lewą łapę (niedźwiedzie polarne są w rzeczywistości leworęczne). W wersji duńskiej niedźwiedź podnosi prawą łapę. Powrót do spisu
Symbolika flagi- biały kolor w tle flagi symbolizuje pokrywę lodową a fjordy reprezentowane są przez czerwony kolor w wewnętrznym kole; biały kolor w wewnętrznym kole symbolizuje góry lodowe i pak lodowy a czerwony kolor w tle flagi reprezentuje ocean. Powrót do spisu
"...Grenlandia liczy ponad dwa miliomy kilometrów kwadratowych, a więc jest siedem razy większa od całej Polski...""...Prawie cała Grenlandia skuta jest lodem. W samym środku wyspy grubość lodowej pokrywy dochodzi do trzech kilometrów i naturalnie nigdy nie taje...""...Lato jest tak krótkie,że niektóre rośliny nie zdążą w ciągu jego trwania przekwitnąć i owocować.Zaczynają kwitnąć jednego lata,zimują pod śniegiem i owoce mają dopiero na następną wiosnę..." "...Śniegi topnieją tylko na południowo-zachodnich brzegach i tam na poletkach ziemi wyrastają trawy i mchy, a wśród nich małe, ale barwne kwiatki..."
dł. ciała do 2,5 m, masa ok. 410 kg; sierść b. gęsta, biała, okrywa także stopy; doskonale pływa i nurkuje; poluje gł. na foki, także na zwierzęta lądowe; gatunek zagrożony.Zamieszkuje Arktykę prowadzi, życie samotnika.Gruba warstwa tłuszczu i gęsta sierść stanowią doskonałą izolację przed siarczystymi mrozami. Obdarzony jest doskonale rozwiniętym węchem,wzrokiem i słuchem. Zabija swoje ofiary uderzeniem łapy.Nie zjedzone resztki zakopuje w ziemi. Nie przesypia zimy, jedynie ciężarne samice wygrzebują norę, w której zapadają w sen zimowy.
Odgłosy niedźwiedzi polarnego Powrót do spisu zwierząt
foka grenlandzka (foka siodlasta), dł. ok. 2 m, ubarwienie jasne, siodlasta ciemna plama na grzbiecie, żyje w morzach ark.;Zanurza się na głębokość ponad 300m, może przebywać pod wodą pół godziny. Żyje w dużych stadach.Tak jak inne ssaki, foki są stałocieplne, a matka karmi młode mlekiem. Zjada dorsze i śledzie.Jest zwierzęciem wędrownym.Wrogami fok są orki, rekiny, niedźwiedź polarny.
Odgłosy foki Powrót do spisu zwierząt
piesiec,drapieżnik z grupy lisów; dł. ciała 50 70 cm, ogona ok. 30 cm; sierść zimą biała, u niektórych jasnoniebieska (tzw. lisy niebieskie), latem u wszystkich ciemnieje;zamieszkuje tundrę półkuli pn.; w hodowli w wielu odmianach barwnych, ceniony dla futra. Zjada ptaki, jaja,pisklęta,wyrzucone przez morze szczątki, odchody rena i niedźwiedzia polarnego. Powrót do spisu zwierząt
ren,ssak z rodziny jeleniowatych; dł. ciała do 2,2 m, wys. w kłębie do 1,3 m; uwłosienie gęste, na szyi tworzy długą grzywę, latem szarobrązowe, zimą białawe; racice mocne, szerokie; poroże u osobników obu płci; roślinożerny (zimą żywi się gł. porostami); stadny (samce poza okresem rui samotne); zamieszkuje tundrę (zimą schodzi na pd. do okolic zalesionych) Eurazji i Ameryki Pn. (karibu); półudomowiony i wszechstronnie użytkowany (zwierzę juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mięsa, mleka, skór i kości). Powrót do spisu zwierząt
Odobenus rosmarus, ssak z rzędu drapieżnych, do niedawna zaliczany do płetwonogich, jedyny przedstawiciel rodziny m. (Odobenidae); dł. samca do 3,7 m, masa ok. 1,2 t, samica mniejsza; zbud. masywnie, mała głowa; małżowin usznych brak; u samców kły szczęki górnej do 85 cm dł., wargę górną po nozdrza pokrywają długie, szczeciniaste włosy; skóra prawie naga, pofałdowana; tylne kończyny może zginać pod tułów; odżywia się gł. mięczakami i skorupiakami; strefa przybrzeżna w Arktyce; dawniej licznie poławiany dla kłów, skór i tłuszczu, obecnie rzadki, chroniony.
Odgłosy morsa Powrót do spisu zwierząt
wieloryby gładkoskóre, wieloryby właściwe, rodzina waleni z podrzędu fiszbinowców; 3 gat.; mają dużą głowę, płetwa grzbietowa u 2 gat.; płyty fiszbinu (do 800 sztuk) b. silnie rozwinięte (dł. do 5 m); pływają powoli, martwe nie toną; dawniej intensywnie poławiane, obecnie rzadkie, chronione; największy wieloryb grenlandzki, Balaena mysticetus, dł. do 21 m, zamieszkuje ark. strefę O. Spokojnego i O. Atlantyckiego, rzadki.
Ogromne, bezdrzewne, zaśnieżone rejony kontynentu amerykańskiego od Grenlandii i wybrzeże Oceanu Lodowatego aż po Alaskę i Cieśninę Beringa zamieszkują Inuici, zwani przez białych Eskimosami, oraz spokrewnieni z nimi Aleuci. Inuici dzielą się na wiele plemion. Najbardziej charakterystyczne elementy ich tradycyjnej kultury, nie zakłóconej wpływami obcych cywilizacji, spotkać obecnie można jedynie w rejonie należących do Kanady wysp Ziemi Baffina. Tutaj jeszcze do dziś Eskimosom towarzyszy nieodłączny sprzęt, jakim jest kajak -- lekka łódź jednoosobowa, lub łódź przeznaczona dla wielu wioślarzy, używana głównie przez kobiety -- umiak. Ciężkie warunki bytowania w arktycznym klimacie i absolutna samowystarczalność wykształciły w Eskimosach charakterystyczne cechy: są niezwykle przyjacielscy, gościnni i obdarzeni poczuciem humoru.Encyklopedia powszechna PWN (c) Wydawnictwo Naukowe PWN SA Powrót do spisu
"...Podczas lata rodzina Anaruka mieszka na brzegu morza w namiotach ze skór fok i renów.Obok stoją namioty ich krewnych i przyjaciół... Namiot taki wcale nie jest szczelny-deszcz przedostaje się do środka...""...Eskimosi szerokimi nożami z kości wieloryba lub rena wycinali wielkie bloki stwardniałego śniegu i stawiali z nich domek podobny z kształtu do kopca z jednym małym wejściem tuż przy ziemi. Wszystkie szpary zalepiali śniegiem i dobrze ubijali.Robota szła im szybko i sprawnie; przy mnie takie igloo na pięć osób wybudowali w niecałą godzinę. Do środka wpełzało się na czworakach,a otwór zasuwaliśmy dużym blokiem śniegu...""...szyte są jego spodnie z futra białego niedźwiedzia, bluza ze skóry foki i buty z miękkiej skóry młodego rena...""...Na wyprawę Eskimos ubiera się w specjalny skórzany kaftan, związany wokół kostek na rękach,pod brodą i dookoła otworu kajaka...""...Bielizny nie noszą wcale.Na gołe ciało chętnie nakładają koszulki z miękkich skórek ptaków,obróconych puchem do wewnątrz...""...Do polowań w kajakach Eskimosi używają ubrań ze skóry gładko wyprawionej. Zazwyczaj noszą kaftanoraz spodnie z foki lub rena,sięgające do kolan i buty z cholewami,składające się z dwóch warstw skór:zewnętrznej-foczej, i wewnętrznej-z futra psa lub królika.Grubą podeszwę robią ze skóry morsa, często wkładając jeszcze do buta warstwę suchej trawy,która dobrze wchłania wilgoć i chroni przed mrozem..."Powrót do spisu
Inuici jeszcze do niedawna żyli z łowiectwa i rybołówstwa. Polowali na foki, wieloryby, karibu, lisy, niedźwiedzie polarne, a także dzikie kaczki i gęsi przylatujące latem z południa. W pogoni za zwierzyną i w poszukiwaniu bogatszych łowisk przenosili się z miejsca na miejsce."...Na rzece zrobili zagrodę z kamieni,długimi kośćmi morsa uderzali mocno powierzchnię wody,płosząc w ten sposób i naganiając ryby do zagrody, tam zabijali je dzidami i wyrzucali na brzeg...""...Na szlaku zaczęto z wielkim pośpiechem budować ogrodzenie z kamieni,wytyczając nimi z obu stron coś w rodzaju drogi szerokiej na początku, a następnie coraz bardziej się zwężającej. Na ogrodzeniu tym postawiono w niewielkiej od siebie odległości okrągłe kamienie wielkości głowy ludzkiej... Gdy wszystko było już gotowe,kobiety i dzieci wyruszyły na spotkanie stada... ...rozdzieliliśmy się na dwie grupy- musieliśmy okrążyć stado z dwóch stron i wpędzić je między kamienne ogrodzenie...Na dany znak,podniósł się taki straszny wrzask,jakby sfora wilków ruszyła do ataku... Stado rzuciło się do ucieczki.Pędzone otaczającym je dokoła wrzaskiem, wpadło między kamienne płoty prosto na myśliwych, zaczajonych w najwyższaj częśći zagrody...""...Tugto kazał nam siedzoeć w kajakach zupełnie bez ruchu, żeby nie spłoszyć zwierzyny.Długo tak czekaliśmy i myślałem,że już nic nie będzie z polowania,aż tu nagle,w odległości kilkudziesięciu metrów,na powierzchni morza ukazała się mała, okrągła głowa z długimi wąsami.Kajaki Eskimosów bez plusku ruszyły w tym kierunku.Podejrzliwa foka schowała się pod wodą... Dopiero za trzecim razem myśliwym udało się podpłynąć do foki na odległość rzutu harpunem.Foka trafiona znikła w morzu,ale w tym miejscu na powierzchni wody utrzymywał się pęcherz skórzany napełniony powietrzem i przywiązany rzemieniem do harpuna..."Powrót do spisu
Wytwórczość rękodzielnicza, rzeźba, rysunek czy układanie pieśni nie były uważane za najważniejszą i najwyżej cenioną sztukę. Za prawdziwy kunszt uważano sztukę łowiecką, bowiem od umiejętności i talentu myśliwego zależało przetrwanie jego bliskich."...Mężczyźni naprawiali i przygotowywali nową broń. Z kości morsa strugali ostrza do harpunów i strzał, a mimo że narzędzia ich to kamienie, kości i zwyczajne noże- ostrza wychodziły gładkie i zgrabne.Z ogromną cierpliwością, całymi godzinami,polerowali kość,trąc ją najpierw o kamień, a póżniej jeszcze o drugą kość..""...Wysuszone, twarde jak drweno skóry foki i rena matka Anaruka rozłożyła na podłodze i jeszcze raz bardzo starannie oczyściła kamykami ze śladów mięsa, a potem długo ugniatała w palcach,żeby je zmiękczyć. Delikatną skórę foki, matka zmiękczała jeszcze zębami.Sama nie dała jednak rady.Wtedy wszyscy zasiedli wokół i zaczli pracowicie żuć jej brzegi... Gdy wreszcie skóra była dostatecznie miękka,matka wielkim, ostrym nożem skroiła kurtkę i zaczęła ją zszywać dużą igłą z kości foki..."Powrót do spisu
"...Wlecie dzieci zbierają i suszą trawy, mchy i nawóz ptaków czy renów. W zimie wytapiają lód na wodę do picia i czasem bardzo rzadko, podgotowują trochę mięsa nad płomieniem lampy..."Powrót do spisu
Pieśni eskimoskie zwykle służyły celom obrzędowym. Z ich pomocą szamani zwracali się do duchów z prośbą o sprzyjające warunki pogodowe, udane łowy czy uzdrowienie chorego. Niekiedy w rozwiązaniu sporu lub nieporozumienia posługiwano się pieśnią. Dwóch mężczyzn, zamiast walczyć, konkurowało ze sobą z pomocą żartobliwych pieśni, a rozbawiona publiczność wybierała zwycięzcę. Dźwięk w eskimoskiej technice śpiewania podlega znacznemu napinaniu i rytmicznym pulsowaniu. Większości pieśni akompaniują rytmiczne uderzenia w bębny lub odsłonięte fragmenty ciała."...Eskimosi polują na reny za pomocą łuków i dzid.Nie może to być jednak ta sama broń, jakiej używa się do polowań na zwierzęta morskie.Myśliwi myślą,że reny obraziłyby się i uciekły daleko w głąb lądu,gdyby zabijano je taką samą bronią, co zwierzęta żyjące w wodzie...""...Eskimosi wierzą,że pewne przedmioty zapewniająim szczęście i pozwalją uniknąć niebezpieczeństwa.Tak na przykład wysuszona łapka mewy czyni tego,kto ją stale nosi przy sobie, doskonałym wioślarzem, a ząb rena-podobno świetnym myśliwym.Wierzą również,że małe kawałki skóry rena,naszyte na ubraniu,zabezpieczą przed odmrożeniem...""...Wczasie sprzeczki Eskimosi stają naprzeciwko siebie przed całą ludnością osady i jeden na drugiego układają złośliwe piosenki.Wszyscy się śmieją i cieszą z udanych żartów,a zwycięzcą zostaje ten,którego piosenki są dowcipniejsze...""...Czasami zdarzyć się może,że myśliwy popełni jakiś czyn krzywdzący innych.Wtedy zbiera się na sąd cała osada i winowajca musi przyznać się do wszystkiego.To samo jest już dostateczną karą..."Powrót do spisuNa podstawie przeczytanej lektury odpowiedz na pytania dotyczące życia Eskimosów
Klasa IIIb
GrenlandiaBiegun Północny
OmalikOdarpi
z materiałuze skór ptaków
kamieńszkiełko
morsyniedźwiedzie polarnerenifery
oszczepuharpuna
bo tak jest wygodniejbo gdyby foki zostały zabite taką bronią jak reniery, to obrażone przestałyby odwiedzać te okolice
pod stertą lodu i kamieniw igloo
musi odjechaćjest sądzony
układają o sobie złośliwe piosenkistoją przed sobą i wymachują rękami
mydłociastka
zabił niedźwiedzia polarnegowydobył go spod sterty śniegu
z czaszki morsaz gumy
dotknięcie czołem czoładotknięcie się parę razy nosami
Uzupełnij zdania podanymi wyrazami w odpowiedniej formie: myślistwo, rybołówstwo, lód, Eskimosi, polarna wyspa,sroga, śnieżyce, cztery, marzec, pięć, śnieg
Grenlandia to wielka na północnum Atlantyku. Większa część lądu pokryta jest Zima jest tutaji długa.Szaleją tworzące białą,bezkresną pustynię. Przezmiesiące jest ciemno. Słońce nie pokazuje się wtedy w ogółe.Dopiero w tuż nad horyzontem pojawia się słońce.W maju rozpoczyna się dzień polarny i trwa miesięcy.Topnieją i morze uwalnia się z kry lodowej.
Uporządkuj zdania według kolejności wydarzeń:
Omialik biegnie do osady. Anaruk zabija fokę. Anaruk i Omialik wyruszają na wyprawę. Kra z Anarukiem płynie na pełne morze. Ojciec ciągnie krę z Anarukiem do brzegu. Nadchodzi pomoc. Mieszkańcy osady ucztują na cześć Anaruka.
http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34203,2167207.html http://www.kontynenty.tpi...
Anovia