Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka
Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka przejawia się wzmożonym pobudzeniem ruchowym, nadmierną reaktywnością emocjonalną oraz zaburzeniami funkcji poznawczych, głównie zaburzeniem koncentracji uwagi. Charakteryzuje się zespołem cech, które odróżniają dziecko od rówieśników. Cechy te uwidaczniają się między innymi w zabawie, odrabianiu lekcji, kontaktach z kolegami. W zależności od nasilenia objawów nadpobudliwości oraz od procesu wychowania jakiemu podlega dziecko, może się ono stać wychowankiem wyjątkowo trudnym.
Nadpobudliwość dzieci często jest wynikiem zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego lub efektem działania czynników społeczno – wychowawczych zaburzających równowagę procesów nerwowych u dzieci. Charakteryzuje się zespołem objawów świadczących o zaburzonej funkcji mózgu spowodowanej uszkodzeniem. Czynniki uszkadzające mogą działać na komórkę rozrodczą , na organizm dziecka w życiu płodowym, w czasie porodu oraz po urodzeniu. Podczas pierwszego trymestru ciąży ogromnym niebezpieczeństwem dla dziecka są zakażenia wirusowe, picie alkoholu, palenie papierosów, zażywanie leków nasennych, niewłaściwe odżywianie się. Uszkodzenia mogą również powodować urazy mechaniczne , czyli upadki kobiety ciężarnej itp. Dla małego dziecka szczególnie niebezpieczne jest zapalenie mózgu, lub opon mózgowych, urazy czaszki spowodowane upadkiem . Jeśli znana jest przyczyna uszkodzenia, łatwo można ją wykryć. Natomiast często rodzice nie wiedza , jaka jest przyczyna występujących objawów, które mogą się pojawić dopiero kilka lat po uszkodzeniu. Początkowo występujące objawy są niewielkie , potem nasilają się . Dziecko ma duże trudności w nauce i wówczas rodzice i nauczyciele szukają przyczyn występowania nadpobudliwości u dziecka. Często u dzieci rozwijających się prawidłowo zaczynają pojawiać się objawy nadpobudliwości. W tej sytuacji najczęściej zaburzenie równowagi procesów nerwowych u dziecka spowodowało środowisko rodzinne (awantury, alkoholizm ).
Również szkoła może wywołać zaburzenie procesów nerwowych u dzieci wcześniej zrównoważonych i mających prawidłową sytuację rodzinną. Mechanizm wzrostu nadpobudliwości u takich dzieci pojawia się najczęściej w taki sposób:
z powodu drobnych deficytów ( nie ujawnionych wcześniej ) dziecko ma trudności w nauce i otrzymuje słabe stopnie, rodzice wykazują niezadowolenie i pojawia się konflikt między dzieckiem a dorosłymi. Często w rodzinach , w których wychowuje się dziecko nadpobudliwe mamy do czynienia z wychowaniem zbyt rygorystycznym lub niekonsekwentnym. Wychowanie takie jest szkodliwe dla dziecka ze względu na ciągłą zmianę praw i obowiązków dziecka, natomiast zbyt rygorystyczne wychowanie powoduje nadmierną lękliwość. Dziecko w domu podporządkowywuje się rygorom , natomiast narastająca nadpobudliwość wpływa na zachowanie się dziecka poza domem, jest ono agresywne w stosunku do otoczenia.
Najbardziej uciążliwe dla otoczenia jest wzmożone pobudzenie ruchowe dziecka nadpobudliwego. Przejawia się ono nieustanną potrzebą ruchu, dziecko ciągle się kręci, podskakuje, zmienia pozycje. Lubi zabawy ruchowe np. gonitwy, siłowanie. Nie potrafi się skupić nad czytanym tekstem, przeszkadza, kręci się. Ruchliwość takiego dziecka objawia się również manipulowaniem przedmiotami, poprawianiem garderoby, obgryzaniem paznokci itp. Reakcje dziecka nadpobudliwego mają często postać agresji fizycznej lub słownej. H. Spionek zauważa, że dzieci nadpobudliwe emocjonalnie, angażują się niemal w każdy konflikt, mający miejsce w jego otoczeniu. Częściej niż inne dzieci popadają w konflikt z nauczycielem, jawnie się buntują , i obrażają. Trudno się z nimi porozumieć, nie chcą przyjmować żadnych argumentów. Dzieci te niechętnie podporządkowują się kolegom, nie znoszą oczekiwania, charakteryzuje je zmienność nastrojów. Ich reakcje uczuciowe często wskazują na niedojrzałość emocjonalną. Określa się to mianem infantylizmu uczuciowego. Przejawia się on między innymi niezrozumiałym oporem a także bezkrytycznym uleganiu wpływom innych. Niedojrzałość uczuciowa oraz niezrównoważenie emocjonalne sprawiają, że dziecko takie szybko traci zapał i porzuca rozpoczęte działanie. Nadpobudliwość może się również przejawiać pod postacią wzmożonej lękliwości. Niektóre dzieci wyrwane do odpowiedzi czerwienią się, pocą, stają się niespokojne lub płaczą. Dziecko nie potrafi się skoncentrować , gdyż kieruje swoją uwagę na każdy niemal bodziec płynący z otoczenia.
Następstwem zaburzeń koncentracji jest zapominanie, roztargnienie, dziecko jest nie wytrwałe w wykonywaniu zadania. Często możliwości intelektualne, rozumowanie oraz pamięć są takie jak u innych dzieci w tym samym wieku, ale osiągane wyniki w nauce znacznie słabsze. Spowodowane jest tzw. odruchem orientacyjnym – kierują swoją uwagę na każdy nawet najmniejszy bodziec płynący z otoczenia. Dziecko gubi więc wątek nauczyciela, „nie słyszy” poleceń. Odrabianie zadania domowego trwa długo , a efekty bardzo marne. „Brak wystarczającej koncentracji uwagi, sprawia, że w pracach domowych i szkolnych dzieci nadpobudliwych spotkać można wiele błędów. Zdarzają się w ich zeszytach niedokończone zdania i słowa. Litery końcowe są często pomijane: ten sam wyraz raz jest napisany dobrze, innym razem źle, to samo działanie jest raz rozwiązane poprawnie, kiedy indziej błędnie. Wypracowania tych dzieci są chaotyczne, sprawiają wrażenie logicznie nie powiązanych, a w ich wypowiedziach ustnych brak jest konsekwencji i porządku”( H. Spionek )
Nadpobudliwość ruchowa, emocjonalna lub zaburzenie koncentracji uwagi u każdego dziecka występują z różnym nasileniem i w różnych powiązaniach np. u niektórych dzieci nadpobudliwych ruchowo występuje ekspansywność działania , natomiast nie ma drobnych ruchów manipulacyjnych , również pobudzenie emocjonalne jest mniej nasilone. U innych dominującym objawem jest nadpobudliwość emocjonalna - dzieci są kłótliwe, popadają w konflikty z rówieśnikami, są płaczliwe. Są również dzieci, u których obserwuje się nadmierne pobudzenie we wszystkich zakresach. Są to dzieci sprawiające najwięcej kłopotów wychowawczych.
Postępowanie z dzieckiem nadpobudliwym wymaga od rodziców i nauczycieli ogromnej cierpliwości i wytrwałości. Dobre rezultaty wychowawcze można osiągnąć wykorzystując nadpobudliwość ruchową dziecka do celów pozytywnych np. wykonanie gazetki, dekoracja czy porządkowanie klasy. W ten sposób nauczyciel pozwala dziecku zaspokoić potrzebę ruchu i jednocześnie przyzwyczaja go do odpowiedzialności za wykonanie zadania. Nauczyciel koniecznie musi pamiętać o następujących zasadach pracując z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo :
- termin wykonania zadania nie może być zbyt odległy, gdyż dziecko zapomni o zadaniu
- należy przyzwyczajać dziecko do finalizowania zadania
- należy systematycznie kontrolować ucznia i przypominać mu o obowiązkach
- dziecko nadpobudliwe powinno siedzieć w pierwszej ławce, to umożliwi mu koncentrację uwagi
- podczas odpowiedzi nauczyciel powinien mu dać możliwość zastanowienia się i skorygowania odpowiedzi, gdyż dzieci te często udzielają odpowiedzi pochopnie
- nauczyciel nie powinien nagle wyrywać takiego dziecka do odpowiedzi, lecz często angażować je w tok lekcji i pobudzać jego zainteresowania.
- unikać nadmiernej krytyki, gdyż staje się to przyczyną zaburzeń ich równowagi emocjonalnej i może doprowadzić do konfliktu.
Działanie nauczycieli musi być wspomagane pracą rodziców . Rodzice powinni czuwać nad organizacją pracy dziecka, stworzyć spokojną atmosferę w domu. Należy również przestrzegać systematycznej organizacji przerw na wypoczynek i odprężenie. Czas przeznaczony na odpoczynek nie powinien być wypełniony oglądaniem telewizji, gdyż programy dostarczają nowych bodźców pobudzających. Bardzo ważne jest, aby dziecko odrabiało pracę domową o tej samej porze. Dziecko po powrocie ze szkoły musi odpocząć, a dopiero potem zacząć odrabiać lekcje. Podczas przygotowywania się dziecka do lekcji nie powinno być w zasięgu jego wzroku żadnych zbędnych przedmiotów. Dziecko powinno pracować samodzielnie , ale rodzice muszą go kontrolować , w razie potrzeby udzielić pomocy i sprawdzić efekty jego pracy.
Rodzice powinni zmusić dziecko do refleksji nad swoim zachowaniem, pomóc mu zrozumieć zaistniałą sytuację , dziecko musi nauczyć się kontrolować swoje emocje. Bodźcami negatywnie wpływającymi na dzieci nadpobudliwe są sytuacje trudne i niepowodzenia. Rodzice nie powinni za wszelką cenę chronić je przed nimi , lecz uczyć pokonywania trudności, które nieodłącznie towarzyszą w dorosłym życiu. Dzieci te nie powinny być obarczane zbyt wieloma obowiązkami jednocześnie lub zadaniami zbyt trudnymi. Należy stopniować trudności i ewentualnie pomóc dziecku lub nawet wykonać część pracy za nie. Ważnym czynnikiem w wychowywaniu dziecka nadpobudliwego jest umiejętne wypełnianie wolnego czasu, dziecko powinno samo wybrać rodzaj zabawy. Interwencja rodziców powinna mieć miejsce w sytuacji, gdy zabawa staje się bezmyślna, nadmiernie podniecająca. Niekorzystny wpływ wywierają gonitwy podwórkowe Zabawa taka nie uspakaja i nie rozładowuje dziecka, lecz podwyższa stopień pobudzenia. Dziecko pochłonięte zabawą nie kontroluje swojego działania, nie zwraca uwagi na otoczenie, przeszkadza bawić się innym dzieciom, czyni szkody. Upominane i strofowane jest wprawdzie nieco zażenowane jednak potem przyzwyczaja się do uwag i przestaje ich słuchać. Staje się agresywne i niegrzeczne wobec osoby, która je upomina. Dziecko nadpobudliwe wykazujące zainteresowania sportowe powinno je rozwijać pod okiem trenera, który ustala pewne zasady , normy. Podejmowanie przez młodzież wyczynów sportowych przy jednoczesnym braku równowagi emocjonalnej może być niebezpieczne.
Praca z dzieckiem nadpobudliwym jest bardzo trudna zarówno pod względem wychowawczym jak i dydaktycznym. Warunkiem powodzenia i osiągnięcia sukcesu wychowawczego i dydaktycznego jest ścisła współpraca rodziców z nauczycielami. Rodzice i nauczyciele powinni stworzyć konsekwentny system wymagań i uprawnień oraz atmosferę przyjaźni i zrozumienia, zapewnić dziecku równowagę psychiczną , wdrażać do samodzielności oraz pomagać w sytuacjach trudnych.
Opracowała: mgr Beata Długosz
madziala5