ADHD- CHARAKTERYSTYKA WSKAZOWKI.doc

ADHD- Attention Deficit Hyperactivity Disorder

Definicje pojęcia:

Wg Edward M. Hallowell i John J. Ratey: zaburzenie neurologiczne, na które składają się klasyczna triada następujących objawów: impulsywność, zaburzenia koncentracji i nadruchliwość lub nadmiar energii[1] .

Wg J. J. Treuting I Hinshaw: zaburzenie charakteryzujące się nieadekwatnym do wieku rozwojowego deficytami uwagi, impulsywności i nadpobudliwością ruchową, które nie ustępują przez ponad sześć miesięcy, a ich nasilenie powoduje znaczne trudności w funkcjonowaniu w najważniejszych obszarach życia[2]

Przyczyny:

1.      George Frederick Still (1902)

·         ADHD ma podłoże dziedziczne- minimalne uszkodzenie mózgu, dysfunkcja mózgu

·         Biologiczne podłoże

2.      Kahn i Cohen (1934)

·         Nadruchliwość, impulsywność i deficyty uwagi są powiązane z zaburzeniami w obrębie układu nerwowego

3.     

Wyniki innych badań

·         Mniejsza objętość mózgu (około 5%)

·         Minimalne uszkodzenie mózgu

·         Około 10% mniejsza objętość płatów czołowych, niektórych jąder podstawy mózgu, fragmentów ciała modzelowatego, mniejszy móżdżek (odpowiedzialne za koordynowanie pracy, hamowanie impulsywnych reakcji)

·         Większa objętość płatów potylicznych (odpowiedzialne za odbiór wrażeń wzrokowych)

·         Obniżony przepływ krwi w płatach czołowych (niedostateczne dotlenienie) i jądrach podstawy

·         Zwiększony przepływ krwi w płatach potylicznych[3]

4.      Schemat relacji pomiędzy czynnikami mogącymi brać udział w etiologii ADHD[4]

Typy ADHD:

1.      Typ nieuważny- uczniowie, którzy często przejawiają oznaki nadaktywności umysłowej, a dodatkowo mogą być nadmiernie impulsywni

2.      Typ nadaktywny- impulsywny- uczniowie, których stan najprościej rozpoznać po ich zachowaniu (wrażenie niespożytych pokładów energii), a ich działanie może skutkować problemami edukacyjnymi i towarzyskimi

3.      Typ połączony- uczniowie, którzy posiadają cechy obu powyższych typów[5]

Kryteria diagnozowania nadruchliwych zaburzeń według ICD- 10[6] i DSM- IV[7]

BRAK KONCENTRACJI

1.      Nie dostrzega często szczegółów lub próbuje się wymigać od prac szkolnych lub innych czynności.

2.      Ma problemy ze skoncentrowaniem się przez dłuższy czas na zadaniach lub zabawach.

3.      Sprawia wrażenie, że nie słucha, kiedy mówi się do niego.

4.      Nie stosuje się do poleceń innych i nie kończy zadanych prac (nie wynika to z buntu lub nieprawidłowego zrozumienia).

5.      Ma problemy z organizacją pracy, zadań i aktywności.

6.      Często unika, odrzuca lub niechętnie zajmuje się pracami, które wymagają długiego wysiłku umysłowego.

7.      Gubi często rzeczy, które są mu potrzebne w pracy (np. zabawki, zeszyty, ołówki, książki lub narzędzia).

8.      Rozprasza się szybko pod wpływem zewnętrznych bodźców.

9.      Podczas codziennych zajęć jest zapominalski.

NADAKTYWNOŚĆ

1.      Wierci się, ześlizguje z krzesła.

2.      Wstaje często w sytuacjach, w których nie oczekuje się tego.

3.      Biega dookoła lub niebezpiecznie wspina się w sytuacjach nieadekwatnych (u młodzieży lub dorosłych może się to ograniczyć do uczucia niepokoju).

4.      Nie umie spokojnie bawić się lub odpoczywać.

5.      Zachowuje się jak „nakręcony” (DSM-IV), czyli pokazuje wzór skrajnie motorycznego zachowania, na które nie mają wpływu ani środowisko, ani wymagania zewnętrzne (ICD-10).

IMPULSYWNOŚĆ

1.      Wyrywa się do odpowiedzi, nie usłyszawszy do końca pytania. Nie może się doczekać swojej kolejności (podczas zabaw i sytuacji Szkolnych- tylko ICD-10). Często przerywa, przeszkadza innym („wciska się” w rozmowę lub zabawę).

2.      Nadmiernie dużo mówi (nie reaguje na społeczne ograniczenia (ICD-10)[8]

Metody przydatne w leczeniu ADHD:

1.      Ukierunkowane na dziecko:

·         Trening behawioralny

·         Psychoterapia

·         Terapia motoryczna

·         Stosowanie psychofarmakologii (ritalin i medikinet)

2.      Ukierunkowane na rodzinę:

·         Terapia rodzinna

·         Poradnictwo rodzinne

·         Trening behawioralny dla rodziców i dzieci

3.      Środki zaradcze skierowane na przedszkola i szkoły:

·         Porady dla wychowawców lub pedagogów

·         Program różnych zachowań

·         Zmiany metodyczno- dydaktyczne lub organizacyjne[9]

WSKAZÓWKI I RADY NA TEMAT PRACY Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM PSYCHORUCHOWO

Wskazówki i rady dla rodziców i nauczycieli do pracy z dzieckiem nadpobudliwym:

1.      Dziecko nadpobudliwe powinno być często angażowane   do aktywnego udziału w lekcjach, tak, aby jego uwaga była ukierunkowana właściwie (pozostawione samo sobie znajdzie dziesiątki innych „ciekawszych” zajęć - wyglądanie przez okno, sprawdzanie zeszytu kolegi, obejrzenie następnych kartek w książce, pstrykanie długopisem itp.);

2.      Wskazany jest odpowiedni dobór partnera do siedzenia w ławce, tak aby wzajemnie negatywnie na siebie nie wpływali;

3.      Widząc zniecierpliwienie dziecka pozwolić mu na zmazanie tablicy, przygotowanie pomocy do lekcji, aby zmienić rodzaj aktywności dziecka w danej chwili;

4.      Kontrolować wykonywanie zadań przez dziecko - samo będzie miało problem z ukończeniem rozpoczętego zadania;

5.      Starać się nie przydzielać więcej niż jednego zadania w tym samym czasie (dziecko ma trudności z planowaniem pracy, lepiej niech poradzi sobie najpierw z jednym zadaniem, a dopiero po jego ukończeniu organizować następne);

6.      Ważne jest przestrzeganie rytmu dnia (w miarę możliwości postarać się, aby zjadało posiłki, odrabiało lekcje, miało czas na zabawę, wstawało i chodziło spać o tej samej porze);

7.      W domu dziecko powinno mieć stałe miejsce do odrabiania lekcji, również w szkole stałe miejsce, w którym siedzi (najlepiej z przodu klasy);

8.      Należy zadbać, aby podczas odrabiania lekcji i uczenia się nic nie zakłócało jego spokoju;

9.      Motywujące jest chwalenie dziecka za poprawne wykonanie zadań, które zostały mu przydzielone;

10.  Ustalenie reguł, obowiązujących w domu i szkole i konsekwentne ich przestrzeganie;

11.  Nie stosować w stosunku do dziecka kar fizycznych;

12.  Bardzo ważna jest właściwa, serdeczna atmosfera rodzinna;

13.  Wskazane byłoby zapewnienie dziecku nadpobudliwemu dodatkowych, zorganizowanych zajęć, aby mogło dać upust swojej energii (np. basen, zajęcia plastyczne czy inne, zgodne z zainteresowaniami dziecka);

14.  Przed snem należy dziecko wyciszać, należy unikać stwarzania okazji do oglądania filmów i bajek nadmiernie pobudzających emocjonalnie, szczególnie kiedy mamy do czynienia z dzieckiem nadwrażliwym emocjonalnie;

15.  Przed snem można dziecku włączyć kasetę z muzyką relaksacyjną;   

Przykładowe ćwiczenia mające na celu: wzrost koncentracji uwagi, poprawę w zakresie poprawności ortograficznej oraz graficznej strony pisma, umiejętność poprawnego wysławiania się, polepszenie pamięci, percepcji dźwięków, precyzji ruchów, orientacji przestrzennej

·         Aktywna ręka - ćwiczenia można wykonywać samodzielnie lub w parach, polega na tym, że napinamy mięśnie, ale nie wykonujemy ruchu; jedna ręka uniesiona do góry, druga podtrzymuje ją na wysokości ramienia - napinamy mięśnie ręki wyprostowanej w kierunku : do głowy, na zewnątrz, do tyłu, do przodu, ćwiczenie wykonujemy symetrycznie.

·         Rysowanie oburącz - na papierze wyznaczamy oś pionową umiejscowioną na wprost naszego nosa i obiema rękami rysujemy jednocześnie symetryczne rysunki po obu stronach osi, ćwiczenie to wykonujemy przez kilka minut.

·         Alfabetyczne ósemki - w kształt leniwej ósemki (znak nieskończoności) wpisujemy kolejno małe litery alfabetu zachowując kierunek ósemki czyli w lewo w górę - to ćwiczenie można robić z dziećmi, które znają litery, a więc najlepiej z uczniami od klasy II - wtedy kiedy dzieci mają utrwaloną znajomość liter.

·         Kapturek myśliciela - zgiętym palcem wskazującym i kciukiem masujemy ucho od góry do dołu; ćwiczenie kończymy pociągnięciem ucha do góry, do tyłu, do dołu.

·         Ładowanie baterii - siadamy w siadzie skrzyżnym, ręce oparte na kolanach, wypuszczając powietrze jednocześnie wyginamy kręgosłup w koci grzbiet. Nabierając powietrza powoli wyprostowujemy kręgosłup i odginamy go do tyłu, ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie[10].

Co mogę zrobić, aby pomóc swojemu dziecku?

1.      Utwórz harmonogram życia dziecka: ustal godziny, w których dziecko wstaje, je śniadanie, robi zadanie domowe, wykonuje obowiązki domowe, ogląda telewizję, bawi się, gra w różne gry, ma dodatkowe zajęcia i w końcu, o której kładzie się spać. Zapisz taki plan na tablicy, by dziecko go  widziało. Wszelkie zmiany, jakie wprowadzasz, musisz dziecku wcześniej wytłumaczyć.

2.      Ustal reguły, których należy przestrzegać oraz określ skutki spowodowane złamaniem tych reguł. Omów to z dzieckiem, niech będzie świadome, czego oczekujesz od niego. W ten sposób uczysz konsekwentnych zachowań.

3.      Upewnij się, że reguły, o których mowa w punkcie 2., są zrozumiałe dla dziecka. Muszą być krótkie i jasno sformułowane, winny być wyjaśniane w przyjaznej atmosferze, gdy masz pewność, że dziecko jest skupione.

4.      Wyraź słowem lub gestem uznanie dla każdego pozytywnego zachowania dziecka.

5.      Dopilnuj, żeby zadania domowe były wykonywane w jednym ustalonym miejscu, z dala od ludzi, telewizji, zabawek, by nie rozpraszać uwagi. Rozwiązuj zadania partiami.

6.      Kontaktuj się z nauczycielem i wspólnie analizujcie postępy dziecka. Takie analizy mogą mieć miejsce np. raz w tygodniu[11].

Bibliografia

·        Hallowell E.M., Ratey J.J., W świecie  ADHD, Poznań 2004.

·        Hanć T., Dzieciństwo i dorastanie z ADHD. Rozwój dzieci nadpobudliwych psychoruchowo: zagrożenia i możliwości wsparcia, Kraków 2009.

·        Hannaford C., Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii Edukacyjnej, Warszawa 1998.

·        Herda K. O dzieciach Indygo, czyli ADHD bez tajemnic, Kielce 2007.

·        O`Regan F. J., Jak pracować z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Warszawa 2005.

·        Portmann R., ADHD- nadpobudliwość psychoruchowa. Istota zagadnienia. Kielce 2006.