JAZZ


-  to rodzaj muzyki powstały u schyłku XIX w. w wyniku nakładania się elementów muzyki europejskiej, afrykańskiej i amerykańskiej na gruncie praktyki muzycznej Czarnych w Stanach Zjednoczonych.

U źródeł jazzu splatały się:

1)     europejska melodyka, harmonika i instrumentacja;

2)     pieśni religijne Czarnych, o elementach europejsko-afrykańskich (negro spirituals, gospel i in), muzyka wędrownych minstreli, fortepianowy ragtime;

3)     autonomiczny folklor Czarnych w Ameryce: pieśni pracy (work-songs, hollers itp.), pieśni domowe, żebracze, tańce i in.

Cechy jazzu: swoista pulsacja rytmiczna (swing), improwizacja, indywidualne kształtowanie materiału dźwiękowego przez wykonawców (artykulacja, intonacja, frazowanie).

Etymologia słowa jazz, które pojawiło się 1910-20, nie została dotychczas dostatecznie wyjaśniona. Termin jazz wielokrotnie zmieniał swój zakres pojęciowy, ponieważ muzyka, którą oznacza, wciąż jeszcze rozwija się, tworząc nowe style. Jazz przeszedł ewolucję od prostych form tanecznych, pieśniowych, a przede wszystkim od bluesa, aż do form z pogranicza muzyki poważnej, krzyżującej się często nadal z formami użytkowo-tanecznymi; zaliczanie, więc jakiegoś utworu do jazzu zależy głównie od sposobu wykonania i przewagi aspektu artystycznego nad użytkowym.

Historię jazzu dzieli się na 3 zasadnicze etapy: tradycyjny do 1930, swing 1934-47, nowoczesny (modern jazz) po 1945.

Do tradycyjnego jazzu zalicza się regtime, jazz nowoorleański, dixieland i pochodne; typowy zespół: trąbka, klarnet, puzon, suzafon, banjo, perkusja (później fortepian, kontrabas); główni przedstawiciele: J.R. Morton, B. Bolden, J. Oliver, L. Armstrong i in

W historii jazzu próbowano też łączyć elementy jazzu z elementami muzyki poważnej (progressive jazz, tzw. trzeci nurt), ludowej (np. bossa nove) i rozrywkowej. Artystyczne wyrafinowanie jest jedną z przyczyn elitarności jazzu oraz rosnącej popularności muzyki rozrywkowej, opartej na elementach jazzu (rock-and-roll, rythm and blues).

Za kolebkę jazzu uznaje się Nowy Orlean a na pierwszy styl, jaki powstał jeszcze przed I wojną światowa – zwany stylem nowoorleańskim – złożyło się kilka czynników:
1. Negro spirytuals – to pieśni religijne, (ale to nie znaczy: kościelne) murzyńskie, oparte głównie na tekstach z Biblii. Ponieważ jednak w Ameryce istnieje znaczna ilość różnych wierzeń religijnych, a śpiewać te pieśni mieli wszyscy, to cała trudność tworzenia takiego utworu nie leżała w sferze melodii, ale w tak przemyślanym dobrze tekście, żeby nie raził przekonań religijnych żadnego z wykonawców pełni mógł być przez wszystkich zaakceptowany.
 

2. Blues – są to smutne pieśni, w których najczęściej opisywana jest ciężka dola ludzi ciężko pracujących na plantacjach. Tempo utworu jest na ogół wolne, charakter melancholijny czy nawet marzycielski.,,Blue” znaczy po angielsku ,,niebieski”, a dla Murzynów właśnie niebieski jest kolorem żałoby. ,, Bluesy” to w dosłownym tłumaczeniu ,,błękitne pieśni”, ale istotę sprawy lepiej oddaje określenie ,,smutne pieśni”.

3. Znana i akceptowana przez Murzynów melodia i harmonia utworów europejskich.
Te trzy cechy łącznie wpłynęły w zasadniczy sposób na kształtowanie się tego rodzaju muzyki, a do zasadniczych cech jazzu należy zaliczyć:
a) Spontaniczne wykonawstwo utworów – najczęściej zresztą bez znajomości nut;
b) Trzon zespołu składa się z instrumentów dętych i perkusyjnych, niekiedy do składu grających dochodzi banio (to rodzaj gitary);
c) Improwizacyjny styl wykonania (,,twórczość wykonawców”):
d) Liczba wykonawców może być zmienna i wynosi około 4-10 (niekiedy więcej) osób.

Historie jazzu na ogół dzielimy się na następujące etapy:

1. PREHISTORIA (do około 1900 roku) w tedy rozwijały formy jako źródła jazzu między innymi:
- niewolnicze pieśni pracy – work songs,
- murzyńskie śpiewy religijne – negro spirytuals,
- ballady i hymny białych osadników z Europy,
- tańce misterni – cake – walks,
- marsze i fortepianowe ragtimy.

2. FORMOWANIE SIĘ JAZZU (około 1900-20) w USA na południu w stanach Dixieland gdzie w dużych miastach takich jak: Nowy Orlean, St. Louis, Memphis, Baltimore, w dzielnicach murzyńskich powstawały pierwsze zespoły jazzu tradycyjnego (klasycznego, anglojęzycznego) składały się przede wszystkim z:
- klarnetu,
- kornetu,
- puzonu,
-bębnów,
- fortepianu,
- kontrabasu(gitary).

3. OKRES KLASYCZNY – tradycyjny ( około 1920 – 1935 ) rozpoczynający się w 1917 roku w Nowym Yorku po nagraniu pierwszych pierwszych płyt jazzowych przez zespoł Orginal Dixieland Jazz Band.
W tym okresie ugruntowano formację instrumentalną i jazzowe gatunki muzyczne. Wtedy tez powstały dwa nowe centra tej muzyki : W Chicago i Nowy Yorky. Główni przedstawiciele tego okresu to miedzy innymi King Oliver, Louis Armstrong,

4. OKRES SWINGU ( 1935 – 1945) – to dominacja jazzu orkiestrowego. Powstają swingowe big bandy: Counta Babiego, Duke’a Ellingtona Benny Goodmana, które staja się wzorcem dla całej ówczesnej muzyki tanecznej.

5. OKRES JAZZU NOWOCZESNEGO – Modern Jazz

Europa zetknęła się z jazzem w czasie I wojny światowej, bowiem od lata 1917 roku jednostki wojsk amerykańskich - w znacznej części składającej się z Murzynów – brały udział w działaniach na froncie zachodnim, ale o szerokim rozprzestrzenianiu się tego gatunku muzyki możemy mówić dopiero po zakończeniu działań wojennych.
 

W niedługim czasie jazz stracił swój pierwotny charakter spontaniczności improwizacji i wkroczył na drogę profesjonalną (zapis nutowy, instrumentacja utworu), a ponadto coraz większe zainteresowanie tą dziedziną muzyki zaczęli wykazywać biali wykonawcy o dużej biegłości technicznej a także kompozytorzy.
 

Jazz jest do chwili obecnej w stanie ciąg łych stylistycznych, wykonawczych wykonawczych instrumentalnych przeobrażeń efekcie których wytworzyła się znaczna liczba zmieniających się nawzajem na siebie wpływających odmian kierunków kierunków stylów.

W Polsce jazz pojawił się po odzyskaniu niepodległości czyli po I wojnie światowej ale wybuch II wojny zahamował rozwój tego kierunku. Pierwsze dziesięciolecie po II wojnie nie był tez okresem najbardziej sprzyjającym rozwojowi muzyki pochodzącej ze Stanów Zjednoczonych; o dynamicznym rozwoju możemy mówić dopiero po 1956 roku. Do naszych najwybitniejszych muzyków jazzowych zaliczamy: Z. Namysłowskiego,J. Wróblewskiego, Krzysztofa Trzcińskiego.

Muzykę jazzową eksponuje przede wszystkim ogromnie bogaty rytm, a ponieważ my, Europejczycy, jesteśmy od pokoleń przyzwyczajeni do muzyki, w której dominuje melodia ( polskie kujawiaki, piosenki neapolitańskie, dumki ukraińskie itp. ) przeto muzyka reprezentująca zupełnie inne cechy skierowała uwagę kompozytorów na możliwość wykorzystania także i rytmu jako dominującego tworzywa.

CHRONOLOGIA JAZZU

Do ok. 1920r.

Kształtowanie źródeł jazzu: blues, negro spirituti, work song, ragtime, minstrel show, extravaganza, cake–walk (marsze i hymny osadników bryt.)
Lata 20

Jazz tradycyjny (klasyczny):nowoorleański, dixieland,styl Chicago
Lata 30 Swing

Lata 40 be bop, colo jazz, a także odrodzenie się jazzu tradycyjnego New Orleans revival, dixieland revival

Lata 50 Hard bop (druga fala bopu), trzeci nurt

Lata 60 Frez jazz

Lata 70 Jazz-rock, fusion, mainstream (główny nurt, łaczący tradycje z

awangardą)
Lata 80 free funk, New wale, nowy swing, free bop (trzecia fala bopu)

Lata 90 be bop revival (powrót do be bopu lat 40.)mainstream.

Z jazzu powstały różne inne rodzaje muzyki. Należą do nich muzyka pop, rock, hip-hop, rege, metal, hevi metal, punk, disco polo itp.

POLSKI JAZZ

Korzenie

Ruch jazzowy w Polsce ma bardzo długą tradycję, nie da się jednak precyzyjnie określić daty wydarzenia czy nawet serii faktów artystycznych, które ten ruch zapoczątkowały. Przed II wojną światową orkiestry grające w lokalach Warszawy, Krakowa czy Poznania miały w swym repertuarze "jazz", a więc np. kompozycje George`a Gershwina czy autorów musicali broadway'owskich ery swingu, jak choćby Richarda Rodgersa i Lorenza Harta. Ich utwory były wówczas w całej Europie modne, podobnie jak swing. Po wojnie okres początkowej fascynacji muzyką jazzową został szybko stłumiony przez władzę komunistyczną. Następny etap w historii jazzu polskiego nazwano "okresem katakumbowym", gdyż jazz wykonywano wówczas nieoficjalnie, w konspiracji, w prywatnych domach. Dopiero okres politycznej "odwilży" po 1955 roku, który przyniósł wolność także w sferze sztuki, stał się początkiem rozwoju autentycznego ruchu jazzowego w Polsce. Zorganizowano wówczas festiwale jazzowe w Sopocie (w 1956 r. i 1957 r.), które zapoczątkowały tradycję późniejszego warszawskiego festiwalu Jazz Jamboree, dziś należącego do najstarszych tego typu imprez w Europie.

Filary jazzu znad Wisły

Jazz wykonywany na pierwszych polskich festiwalach w latach pięćdziesiątych był muzyką improwizowaną, opartą na znanych standardach, z zachowaniem wszelkich reguł, ale młodzi entuzjaści rekrutowali się głównie spośród amatorów, stąd w porównaniu z muzykami amerykańskimi czy nawet europejskimi poziom wykonywania jazzu w Polsce był relatywnie niski. W latach pięćdziesiątych powstało kilka zespołów jazzowych, m.in.: Melomani Jerzego "Dudusia" Matuszkiewicza, Sekstet Krzysztofa Komedy, Jazz Believers Jana Ptaszyna Wróblewskiego, czy wykonujący jazz tradycyjny New Orleans Stompers.

W latach 1956-1960 pojawiły się i rozwinęły talenty muzyków, którzy tworzą i występują do dziś, i którzy odcisnęli wyraźne piętno na działalności kolejnych pokoleń polskich jazzmanów. Są to:

Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz (ur. 1928) - kompozytor i saksofonista

Krzysztof "Komeda" Trzciński (1931-1969) - kompozytor i pianista;

Tomasz Stańko (ur. 1942) - kompozytor i trębacz

Zbigniew Namysłowski (ur.1939) - kompozytor i saksofonista, także flecista, wiolonczelista i puzonista;

Henryk Majewski (ur. 1936) - trębacz i kompozytor; jeden z niekwestionowanych liderów jazzu polskiego

Jazz nowoczesny (straight ahead jazz, jazz głównego nurtu) w czystej postaci stanowi podstawę twórczości każdego muzyka jazzowego. Standard, blues, improwizacja, reguły formalne i harmoniczne są przestrzegane przez jazzmanów niezależnie od indywidualnie preferowanej przez nich stylistyki.