P. Ricoeur: Metafora i symbol
- dla dzieł literackich typowa jest nadwyżka znaczenia;
- metafora jako kryterium wartości poznawczej utworów literackich;
- Monroe Beardsley – metafora to wiersz w miniaturze;
- denotacja – explicite – ma charakter poznawczy; konotacja – pozasemantyczna, polega na splataniu się wyobrażeń emocjonalnych;
- jeśli relacja między znaczeniem dosłownym i przenośnym jest wewnętrzna, to literatura rozumiana jest czysto semantycznie;
- literatura jest pozytywnym i skutecznym wykorzystaniem wieloznaczności;
- teoria metafory – od starożytnej retoryki – tam metafora to trop; przynależy do gry językowej, która steruje nazywaniem.
Retoryka:
- słowa można rozważać w oderwaniu od siebie;
- zadaniem metafory jest wypełnienie luki semantycznej w kodzie leksykalnym lub ozdobienie dyskursu;
- w metaforze podobieństwo uzasadnia użycie słowa w sposób przenośny.
6 tez tradycji metafory:
1) metafora jest tropem i figurą dyskursu, służącą nazywaniu;
2) jest rozszerzeniem znaczenia nazwy, odstępstwem od dosłownego znaczenia;
3) rację dla odstępstwa stanowi podobieństwo;
4) podobieństwo polega na uzasadnieniu użycia słowa przenośnie zamiast dosłownie;
5) metafora nie niesie znaczenia nowego (nadwyżki);
6) metafora nie wnosi nowej informacji o rzeczywistości => jest emotywną funkcją dyskurs.
Współczesna semantyczna analiza metafory (Richards, Max Black):
Metafora ma sens tylko w wyrażeniu => jest przypadkiem orzekania, a nie denominacji:
1) nie „metaforyczne użycie słowa”, a „wyrażenie metaforyczne”. Metafora to wynik napięcia między 2 terminami w wyrażeniu metaforycznym;
2) napięcie pojawia się między 2 niezgodnymi interpretacjami wyrażenia metafora rozumiana dosłownie daje absurd. Dopiero wtedy można odnaleźć sens w wyrażeniu metaforycznym, gdy znaczenie słów się przekształci => zniekształcenie metaforyczne;
3) metafora ma ujawnić pokrewieństwo tam, gdzie się go potocznie nie widzi;
4) metafora to rozwiązanie zagadki, konstytuuje ją rozwiązanie dysonansu semantycznego;
5) prawdziwe metafory napięcia nie są przekładalne;
6) metafora nie jest ozdobą dyskursu, nie ma tylko wartości emotywnej, bo mówi coś nowego o rzeczywistości.
Symbol
1) należy do wielu rozległych dziedzin badawczych,
2) łączy językowy i niejęzykowy porządek dyskursu,
- zawsze odnosi swe składniki językowe do czegoś innego.
SYMBOL Z PUNKTU WIDZENIA TEORII METAFORY:
Etapy:
I – struktura znaczenia aktywna w metaforach do rozpoznania symbolu,
II – wydzielenie niejęzykowego obszaru symboli,
III – rozwój teorii symbolu i metafory.
Nadwyżka znaczenia w symbolu przeciwstawiona znaczeniu dosłownemu ujawnia się tylko na etapie interpretacji. Tylko za pośrednictwem otoczenia dosłownego można dojść do nadwyżki znaczenia (alegoria – procedura dydaktyczna, można ją wyeliminować jeśli nie jest potrzebna. Symbol – gdy bezpośrednie uchwycenie pojęcia nie jest możliwe. Symbol raczej przybliża niż ujmuje podobieństwo.
Semantyczne właściwości symbolu:
- poddają się analizie lingwistycznej / logicznej w terminach jak znaczenie / interpretacja;
- pokrywają się z własnościami metafory.
Niesemantyczny aspekt symbolu:
- symbol nie przechodzi w metaforę (waha się na linii bios i logos);
- symbol wkracza do języka tylko w tej mierze, w jakiej prześwieca przez świat, w jakiej to, co należy do świata, staje się przezroczyste.
Stopnie pośrednie między symbolem i metaforą:
- symbol jest stabilny, nie ginie, ale ulega przekształceniu.
Metafory źródłowe – 1) mają zdolność wiązania metafor cząstkowych; 2) mogą wywołać różne interpretacje na poziomie pojęciowym:
- skupiają i rozpraszają (skupiają podporządkowane im wyobrażenia, rozpraszają pojęcia);
- to metafory dominujące, mogą wywołać i organizować sieć powiązań między poziomem symbolicznym i metaforycznym.
Archetypy – metafory tak radykalne, że obejmują cały dyskurs ludzki.
Systemy symboli ustanawiają zasób znaczenia, którego metaforyczne możliwości nie zostały w pełni wypowiedziane w mowie
Model – ustanawia wymiar referencyjny metafory – referencja to roszczenie do powiedzenia czegoś o rzeczywistości = wartość logiczna.
Wartość referencyjna stanowi część funkcji heurystycznej, tj. pewien aspekt rozpoznania dokonanego w metaforze i w modelu.
Model w nauce = procedura heurystyczna, służąca do przezwyciężenia niewłaściwych interpretacji.
3 typy modeli (Max Black) – modele skali, modele analogiczne (diagram w elektronice), modele teoretyczne.
Metafora zawiera więcej niż symbol, bo wprowadza do języka znaczenia, które w symbolu zawarte są implicite.
Symbol zawiera więcej niż metafora, bo jest zjawiskiem dwuwymiarowym, jest związany w inny sposób niż metafora, ma korzenie. Metafory są tylko językową powierzchnią symboli.
1
landarenca