mgr Małgorzata Ritau
nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 67
z Oddziałami Integracyjnymi
w Katowicach
Dopóki dziecko nie ukończy dwóch lub trzech lat, odpowiedzialność ponoszą
prawie wyłącznie rodzice. Poczynając od wieku 2,5 roku, dziecko może odnieść korzyści
z indywidualnej opieki terapeuty. A gdy w wieku mniej więcej trzech lat będzie ono
gotowe do pracy w grupie, można poprzez ukształtowanie jej struktury spowodować, że
będzie motywowała i nagradzała rozwój zdolności słyszenia.
Chwila, w której rodzice dowiadują się o wadzie słuchu dziecka jest momentem
przełomowym w ich życiu. U wielu rodziców wywołuje szok, pociągający za sobą silne
reakcje emocjonalne. Rodzice wymagają wtedy pomocy, gdyż to oni cierpią z powodu
głuchego dziecka, a nie samo dziecko. Chodzi o to , aby ich reakcje emocjonalne
skierować do celów konstruktywnych (J. Doroszewska).
Aktywne uczestnictwo w procesie nauczania stwarza rodzicom szansę na lepsze
zrozumienie dzieci, przyczyn ich zachowania i procesu uczenia się (E. Pisula).
Im szybciej rodzice zaakceptują dziecko z wadą słuchu, tym wcześniej zaczną
stymulować jego rozwój. Ważne jest, aby rodzice mieli świadomość sytuacji i wykazywali
gotowość współdziałania w programie rehabilitacji. Im wcześniej rodzice zdadzą sobie w
pełni sprawę z potrzeb rozwojowych swego dziecka, im wcześniej zaakceptują rolę
zasadniczego partnera w procesie rehabilitacji, odsuwając na dalszy plan poczucie żalu i
rozczarowania, tym lepsze będą efekty ich pracy.
Oczywistym jest fakt, że potrzebna jest pomoc specjalistów oraz innych członków rodziny
(rodzeństwa, dziadków). Terapeuta pełni rolę specjalistywspomagającego proces
rewalidacji. Rewalidacja małego dziecka niesłyszącego nie polega tylko na uwrażliwieniu
go na dźwięki i na uczeniu mowy. Bardzo ważny jest również jego rozwój emocjonalny.
Właściwa atmosfera domowa, pełna ciepła, akceptacjii wiary w możliwości dziecka,
sprzyjać będzie jego rozwojowi. Rodzice dziecka niesłyszącego, przebywając z nim
codziennie, mogą wykorzystać nieomal wszystkie sytuacje życiowe w celu usprawniania
zaburzonych sfer i rozwijania zdolności poznawczych. Wszelkim czynnościom
wykonywanym przy dziecku powinna towarzyszyćmowa, śpiew czy muzyka (gra na
instrumencie). W okresie kiedy dziecko zaczyna poruszać, manipulować przedmiotami,
należy dostarczać mu jak najwięcej zabawekdźwiękowych. Dziecko z wadą słuchu
powinno poznawać świat tak samo jak dziecko słyszące, czyli poprzez bezpośrednie
doświadczenie i własną działalność. Pracując nadrozwijaniem słuchu, można używać
różnych sprzętów domowych wydających dźwięki (roboty kuchenne, pralki, odkurzacze,
czajniki z gwizdkiem). Należy zwracać też uwagęna dźwięki wydawane przez telefon,
dzwonek do drzwi, pokrywki itp. W ten sposób dziecko coraz lepiej poznaje otaczający je
świat. Około drugiego roku życia dziecka pojawia się nowa forma funkcjonowania –
zabawa tematyczna. Zabawy tematyczne są bezpośrednim odbiciem życia codziennego,
a więcstwarzają okazję do poznawania świata takim, jaki jest oraz do utrwalania wiedzy i
umiejętności. Wszystko to powinno być połączone nierozerwalnie z mową. Każdy
przedmiot używany w zabawie, każdą wykonywaną czynność należy nazwać i wyrazy
te utrwalać przy odpowiednich, sprzyjających okazjach. „Zabawa wymaga od dziecka
mobilizacji wszystkich sił i możliwości fizycznych i umysłowych” (L. Obuchowska). Rolę
stymulującą podejmują rodzice i inni członkowie rodziny.
Aby rozwój dziecka przebiegał prawidłowo należy dostarczyć mu odpowiednich
bodźców stymulujących. Kolorowe zabawki wiszące nad łóżeczkiem, za którymi
dziecko wodzi wzrokiem zwraca uwagę na kształt i kolor czyli ćwiczy i rozwija wzrok.
Dziecko niesłyszące nie słyszy mowy, nie reaguje na dźwięki, nie może „osłuchać się”
z mową, ale może i powinno się z nią „opatrzyć”. Dlatego do początku należy dziecku
zwracać uwagę na poruszanie się ust podczas czynności mówienia, zwracając twarz
ku dziecku.
Ćwiczenia z małymi dziećmi.
Praca z dziećmi najmłodszymi (do drugiego roku życia) polega głównie na ich
ogólnym usprawnianiu. służą temu zabawy stymulujące (pobudzające) motorykę,
koordynację wzrokowo – ruchową itp., tak by na bazie ogólnej aktywności dziecka
pojawiła się u niego motywacja do spontanicznej mowy. Warunkiem tej aktywności
jest ciągły kontakt z dorosłą osobą mówiącą. Ćwiczeń nie należy dopasowywać ściśle
do wieku dziecka. Zajęcia te należy dostosować do jego indywidualnych możliwości.
Przykłady ćwiczeń ogólnorozwojowych (B. Hołyńska) - wiek dziecka podany
orientacyjnie :
· od 1 do 4 miesiąca życia
- pobudzanie wzroku (poruszanie kolorowego przedmiotu, obserwacja poruszających
się liści)
- koordynacja wzrokowo – ruchowa (poruszanie grzechotką i innymi kolorowymi
zabawkami)
- sprawność ruchowa (pobudzanie do chwytania palca, zachęcanie do przewrotu z
pozycji na boku, unoszenie głowy z pozycji na brzuszku)
· od 4 do 6 miesiąca
- ćwiczenie słuchu (śpiewanie, mruczenie, zabawa dźwięczącymi i piszczącymi
zabawkami, podczas mowy i śpiewu przykładanie rączki dziecka do swoich policzków
lub szyi – celem odczuwania wibracji)
- sprawność ruchowa (pobudzanie do przewracania się na bok, brzuszek i plecy za
pomocą kolorowej, dźwięczącej zabawki)
- koordynacja wzrokowo – ruchowa (zachęcanie do chwytania dużych kolorowych
zabawek zawieszonych nad łóżeczkiem lub rozrzuconych w kojcu)
- stymulacja wzroku (zachęcanie do śledzenia wzrokiem poruszającego się kolorowego
przedmiotu)
· od 6 do 9 miesiąca
- ćwiczenie sprawności ruchowej (zachęcanie do pełzania, raczkowania poprzez
odsuwanie kolorowej zabawki wyraźnie nazywanej, pobudzanie do siadania)
- ćwiczenie wzroku
- koordynacja wzrokowo - ruchowa
- pobudzanie zmysłu słuchu (śpiewanie, zabawa dźwięczącymi zabawkami, zabawa
bębenkiem i cymbałkami, słuchanie muzyki – odpowiednio głośnej, kołysanie dziecka
w rytm melodii, klaskanie rączkami dziecka
- wywoływanie reakcji emocjonalnych (np. zabawa w chowanego za pomocą pieluszki)
- rozwijanie mowy (wydawanie prostych poleceń łączonych z gestem np. weź, daj ;
rzucanie piłki z głośnym wymawianiem „bach”, zabawy lalką i misiem z kilkakrotnym,
wyraźnym powtarzaniem nazwy zabawki ; pochwalenie dziecka w przypadku próby
powtórzenia dźwięku)
· od 9 do 12 miesiąca
- sprawność ruchowa (zachęcanie do wstawania i chodzenia)
- ćwiczenie wzroku (oglądanie kolorowych książeczek)
- koordynacja wzrokowo – ruchowa (zachęcanie do wyjmowania i wkładania
przedmiotów do wiaderka, rzucanie i popychanie piłki)
- stymulacja dotyku (umożliwienie do dotykania przedmiotów o różnych kształtach,
temperaturze, odczuwanie wibracji przez dotykanie grających instrumentów)
- ćwiczenie słuchu (przykładanie rąk dziecka do szyi osoby śpiewającej, śpiewanie
i mówienie do ucha dziecka)
- ćwiczenie mowy (zachęcanie do powtarzania prostych wyrazów : mama, baba, lala
pokazując osobę lub zabawkę, dawanie prostych poleceń popartych gestem
i kilkakrotnie powtórzonych : daj lalę, daj misia)
· od 12 do 24 miesiąca
- ćwiczenie sprawności ruchowej i koordynacji wzrokowo – ruchowej (zachęcanie do
schylania się, chodzenia, biegania, chodzenia po schodach ; budowanie wieży z
klocków, kopanie piłki, rysowanie na papierze)
- reakcje emocjonalno – społeczne (próby samodzielnego picia z kubeczka, jedzenia
łyżką, uczenie korzystania z nocnika, próby samodzielnego ubierania się z
jednoczesnym nazywaniem części ubrania)
- ćwiczenie oddechu (dmuchanie na zapaloną zapałkę, piórko, balon)
- ćwiczenie słuchu i mowy (zabawy bębenkiem, proste polecenia poparte gestem,
pokazywanie i nazywanie części ciała, naśladowanie głosów zwierząt z jednoczesnym
pokazywaniem obrazków, zachęcanie dziecka do śpiewania przez kołysanie i
śpiewanie).
Opisane zabawy, opracowane dla dzieci do 24 miesiąca życia, są stopniowo coraz
trudniejsze, dostosowane do możliwości dziecka. Ważne jest wykorzystywanie każdej
okazji mówienia do dziecka w momencie, gdy patrzy ono na mówiącego. Wówczas
stanie się to u niego nawykiem. Należy pokazywać dziecku przedmiot lub obrazek. Po
pewnym czasie i wielu takich zajęciach dziecko zaobserwuje związek ruchów warg
z danym przedmiotem. Ciągłe powtarzanie jest tajemnicą nauczania dziecka z wadą
słuchu.
Szczególnie duży skok w rozwoju psychofizycznym obserwuje się u dzieci między
2 a 6 rokiem życia. Zajęcia dla dzieci w tym wieku z uszkodzonym słuchem powinny
być odpowiednio dobrane, dokładnie omówione, wielokrotnie powtarzane,
dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka. W kolejnych ćwiczeniach
wzrasta stopień trudności. Każde ćwiczenie powinno mieć charakter zabawy. Przez
cały czas otoczenie mówi do dziecka, mowa ustna jest bowiem podstawą nauczania
dziecka głuchego. Etykietki i obrazki wykorzystywane są jako pomoc ułatwiająca
zrozumienie i zapamiętanie. Polecenia i zadania używane w sytuacjach życia
codziennego powinny być krótkie i wyraźne. W tym okresie dziecko uczy się coraz
większej samodzielności, umiejętności radzenia sobie w środowisku słyszących.
Ważną i pozytywną rolę w wychowaniu i nauczaniu dziecka z wadą słuchu w tym wieku
odgrywa przedszkole. Wielką jego zaletą jest działanie zaprogramowane, zamierzone
stwarzanie sytuacji wzbogacających mowę dziecka, pobudzających do zadawania
pytań, udzielania odpowiedzi, a także – dając prawidłowy wzorzec mowy – korygowania
błędów i wad.
Mimo, że opisane powyżej czynności nazywa się ćwiczeniami, to nie należy ich
traktować jak ćwiczenia, które przeprowadza się od czasu do czasu, a nawet regularnie,
w celu zdobycia i utrwalenia jakiejś umiejętności. W przypadku dziecka z wadą słuchu
musi to być działanie kompleksowe, wplecione w życie codzienne całej rodziny.
S. Schmid- Giovannini pisze : „ Najważniejszy punkt wychowania słuchowego : ćwiczy
się słuch nie tylko o określonych porach, lecz w ciągu całego dnia. Terapeuta może
rozmaite ćwiczenia pokazać i objaśnić, prowadzić muszą je rodzice”.
Należy pamiętać, że dziecko głuche(bez dodatkowych uszkodzeń) ma pełną
możliwość prawidłowego rozwoju, gdy zostaną spełnione następujące warunki :
- wczesne rozpoczęcie rehabilitacji
- jak najszybszy, ścisły kontakt z poradnią dla dzieci z wadami słuchu
- rzetelna współpraca rodziców z poradnią i przedszkolem
- możliwość poświęcenia czasu w ciągu całego dnia przez jedno z rodziców na
rehabilitację
- prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka
- prawidłowa postawa rodziców
Im wcześniej rozpoznana jest wada słuchu i im wcześniej dziecko będzie
rehabilitowane, tym ma ono większą szansę nauczenia się mowy, przeprowadzania
prawidłowych operacji myślowych, a co za tym idzie – pełnego rozwoju ogólnego.
Dlatego natychmiast po stwierdzeniu zaburzeń słuchu u dziecka zgłosić się do
poradni, gdzie przejdzie ono badanie lekarskie, psychologiczne, logopedyczne itp.
Ścisłe stosowanie się do poleceń, regularna praca z dzieckiem w domu i wizyty w
poradni są niezbędnymi warunkami osiągnięcia efektów terapii.
Aby rozwój psychofizyczny dziecka przebiegał prawidłowo, należy je stymulować we
wszystkich kierunkach, usprawniać nie tylko pod kątem rozwoju mowy, ale i
ruchowym, koncentracji uwagi itp. Bardzo istotną sprawą jest usamodzielnienie
dziecka.
Pozytywnym rezultatom rehabilitacji dziecka niesłyszącego sprzyja postawa
pełnej akceptacji – przyjęcia dziecka takim, jakim jest wraz z jego trudnościami
wynikającymi z wady słuchu. Dzięki takiej postawie rodziców dziecko wchodzi do
środowiska słyszących w sposób naturalny bez dodatkowych, niepotrzebnych
frustracji i emocji. Prawidłową postawę rodziców wobec dziecka powinna cechować
również serdeczność, okazywanie miłości, cierpliwość i wytrwałość w trudnym
wychowaniu. S. Schmid- Giovannini, pisząc o udziale rodziców w terapii, wypowiada
...
OmartitkaO