gdyby.pdf

Gdyby nie było Bo Ň ego Narodzenia...

Dlaczego chrze Ļ cija ı stwo zwyci ħŇ yło w pełnym bóstw Ļ wiecie staro Ň ytnego Rzymu?

Z prof. Ew Ģ Wipszyck Ģ , historykiem staro Ň ytno Ļ ci, znawc Ģ antycznego chrze Ļ cija ı stwa, rozmawia

Wojciech Harpula.

Boska Opatrzno Ļę nie jest oczywi Ļ cie sfer Ģ podlegaj Ģ c Ģ dyskusji, ale spróbujmy odpowiedzie ę

sobie na pytanie, co by było, gdyby Chrystus nie przyszedł na Ļ wiat? W kogo by Ļ my wierzyli?

Byliby Ļ my dzi Ļ , dajmy na to, wyznawcami Mitry?

Na tak postawione pytanie nie sposób odpowiedzie ę . Ilo Ļę czynników, które trzeba by wzi Ģę pod

uwag ħ , snuj Ģ c takie rozwa Ň ania, jest nie do policzenia. Jednak jest raczej pewne, Ň e mitraistami

by Ļ my nie zostali. Mitra był bóstwem pochodzenia ira ı skiego, a jego kult faktycznie był popularny

na terenach cesarstwa rzymskiego w III i IV wieku, zwłaszcza w Ļ ród legionistów. Mitraizm był

jednak religi Ģ misteryjn Ģ , ekskluzywn Ģ , zamykaj Ģ c Ģ si ħ w w Ģ skich kr ħ gach wtajemniczonych. By

znale Ņę si ħ w ich gronie, trzeba było przej Ļę liczne próby. Taka religia nie mo Ň e sta ę si ħ religi Ģ

uniwersaln Ģ .

Dzie ı narodzin Mitry, czyli do 25 grudnia, został w IV wieku przyj ħ ty jako dzie ı narodzin

Chrystusa. Dlaczego?

Musz ħ zacz Ģę od astronomicznego wst ħ pu. 25 grudnia jest dniem specjalnym, gdy Ň znajduje si ħ

bardzo blisko solsticium, czyli zimowego przesilenia sło ı ca, kiedy na półkuli północnej mamy

najdłu Ň sz Ģ w całym roku noc. Ma to miejsce ok. 22 grudnia. Dokładne okre Ļ lenie momentu

przesilenia nie było w staro Ň ytno Ļ ci spraw Ģ prost Ģ , bo brakowało odpowiednich instrumentów.

Wszystkie kulty solarne – takie jak mitraizm – traktowały dni przesilenia jako dni, które nale Ň ało

obchodzi ę rado Ļ nie. Sło ı ce odradzało si ħ , nabierało mocy, od tego dnia rosło. 25 grudnia nie było

wi ħ c wył Ģ cznie Ļ wi ħ tem mitraistycznym. Chrystus był nazywany przez swoich czcicieli Sło ı cem

Sprawiedliwo Ļ ci, miał swoje prawo do Ļ wi ħ ta 25 grudnia. To prawda, Ň e sam fakt uznania dnia o

tak silnych konotacjach poga ı skich za dzie ı nale ŇĢ cy do Chrystusa, Ļ wiadczy o osłabieniu

chrze Ļ cija ı skiego obrzydzenia do wszystkiego co poga ı skie. Pewnie przywódcom Ko Ļ cioła tych

czasów likwidowanie radosnego Ļ wi ħ ta nie przychodziło łatwo, lepiej było go schrystianizowa ę .

Ale Mitra nie był jedynym bóstwem, z którym konkurowało chrze Ļ cija ı stwo u zarania swoich

dziejów.

Chrze Ļ cija ı stwo konkurowało z całym Ļ wiatem poga ı skim. ĺ wiat poga ı ski to Ļ wiat wielu religii

tworz Ģ cych pewien kompleks, system. Jego podstaw Ģ była religia tradycyjna, odziedziczona po

przodkach, zwi Ģ zana cz ħ sto z danym miastem, krain Ģ , czy grup Ģ narodowo Ļ ciow Ģ . Religia

tradycyjna ju Ň sama w sobie cz ħ sto była mieszanin Ģ ró Ň nych kultów, a do tego ka Ň dy mógł jeszcze

wybra ę sobie wedle osobistych upodoba ı inne bóstwo. Popularny był Serapis, który narodził si ħ w

hellenistycznym Egipcie, wchłaniaj Ģ c przeró Ň ne bóstwa, Wielka Matka Kybele, Izyda znad Nilu,

boski lekarz Asklepios. Kulty poga ı skich bóstw rzadko popadały z sob Ģ w konflikt, one tworzyły

pewn Ģ zwart Ģ cało Ļę . Mo Ň na było wierzy ę zarówno w Asklepiosa, jak i Herkulesa oraz czci ę

bóstwa opieku ı cze miasta i cesarstwa. Chrze Ļ cija ı stwo nie zwalczało poszczególnych kultów

poga ı skich. Miało przeciwko sobie religi ħ poga ı sk Ģ w cało Ļ ci, jako rzeczywisto Ļę nie do

pogodzenia z radykalnym monoteizmem.

W Ļ wiecie chrze Ļ cijan jest tylko jeden Bóg. W Ļ wiecie pogan bogów było wielu. Chrystus nie mógł

stan Ģę obok Serapisa.

Skoro bogów było tak wielu, to co spowodowało, Ň e wszystkich ich pokonało chrze Ļ cija ı stwo? Na

pierwszy rzut oka wydaje si ħ , Ň e nie powinno mie ę szans w Ļ wiecie stabilnym i dobrze

urz Ģ dzonym; w Ļ wiecie Pax Romana.

ĺ wiat – oczywi Ļ cie ten w zasi ħ gu wpływów Rzymu – w pierwszych dwóch wiekach po Chrystusie

rzeczywi Ļ cie osi Ģ gn Ģ ł stan niebywałej politycznej stabilizacji. Wojny toczyły si ħ na peryferiach

imperium, barbarzy ı ców ogl Ģ dano tylko w cyrku. Poganie zadowoleni ze swojej kultury i swojego

imperium, nie byli najlepszymi kandydatami na chrze Ļ cijan.

Wi ħ c dlaczego chrze Ļ cija ı stwo zwyci ħŇ yło?

Po pierwsze ten harmonijnie działaj Ģ cy Ļ wiat zacz Ģ ł si ħ psu ę – w jego granicach pojawili si ħ

barbarzy ı cy, porz Ģ dek wewn ħ trzny cesarstwa rujnowali uzurpatorzy. To powodowało, Ň e rosła

liczba osób wra Ň liwych religijnie, niespokojnych. Gdzie Ļ w II w. zacz ħ ła si ħ epoka religijnych

poszukiwa ı . Rodziły si ħ nowe kulty, starzy bogowie przybierali nowe postacie.

W tym nurcie zmian chrze Ļ cija ı stwo zwyci ħŇ yło, gdy Ň lepiej ni Ň pozostałe religie odpowiadało

potrzebom ludzi. Było religi Ģ , w której Bóg zwracał si ħ do ka Ň dego człowieka osobi Ļ cie. Ka Ň dego

człowieka kochał, ka Ň demu obiecywał zbawienie, ka Ň dego chciał wysłucha ę . Ludzie chcieli si ħ

takiemu Bogu wypłaka ę , znale Ņę w nim przyjaciela i opiekuna. Chcieli, Ň eby Bóg ich kochał nie

dlatego, Ň e s Ģ Rzymianami, tylko dlatego, Ň e s Ģ konkretnymi jednostkami.

Religie poga ı skie nie znały takiej relacji człowieka z bóstwem?

Znały, ale w mo Ň liwo Ļę takich relacji mi ħ dzy bogiem a czcicielem bardzo długo wierzyły tylko

niewielkie grupy ludzi, margines religijnego Ļ wiata. W czasach cesarstwa ten margines zacz Ģ ł

p ħ cznie ę , "poszukuj Ģ cych" przybywało. Zwiedzaj Ģ c sanktuaria poga ı skie odwiedzane przez tłumy

pielgrzymów znajdziemy cz ħ sto widomy Ļ lad nowych religijnych potrzeb: wyrze Ņ bione przez

wiernych uszy. Ten, kto je rze Ņ bił chciał powiedzie ę : tutaj znalazłem boga, który mnie wysłuchał,

któremu przekazałem swoje troski.

Inny bardzo charakterystyczny motyw to rysunek stóp, który głosił: przyszedłem w to Ļ wi ħ te

miejsce i zło Ň yłem pokłon bogu; jestem tu cały czas i cały czas oddaj ħ ci bo Ň e cze Ļę . Tacy poganie,

szukaj Ģ cy indywidualnego kontaktu z bóstwem, byli ju Ň dobrymi kandydatami na chrze Ļ cijan. Je Ļ li

zetkn ħ li si ħ na swej Ň yciowej drodze z Chrystusow Ģ religi Ģ , przyjmowali j Ģ . Mogli jednak pozosta ę

w kr ħ gu poga ı skim, zwracaj Ģ c si ħ ku kultom bóstw takich jak Asklepios, Izyda, Ozyrys. Nie

pozostali, bo widocznie chrze Ļ cija ı ski Bóg zagl Ģ dał człowiekowi do serca w sposób bardziej

przekonywaj Ģ cy.

Ten swoisty kryzys religijny ogarniaj Ģ cy Ļ wiat antyczny objawiał si ħ tak Ň e ogromnym wzrostem

zainteresowania Ň yciem pozagrobowym. Wcze Ļ niej staro Ň ytni w niewielkim stopniu interesowali

si ħ tym, co stanie si ħ z nimi po Ļ mierci.

Trudno chyba wyobrazi ę sobie kogo Ļ bardziej zainteresowanego Ň yciem wiecznym od buduj Ģ cych

piramidy i mumifikuj Ģ cych ciała Egipcjan.

Tak, ale Egipt to osobny Ļ wiat, a jego wierzenia w mo Ň liwo Ļę szcz ħĻ cia wiecznego za grobem były

w Ļ wiecie antycznym czym Ļ wyj Ģ tkowym. W Ļ wiecie grecko-rzymskim ta problematyka niewielu

ludzi przejmowała. Przecieraj Ģ ce Ļ cie Ň ki nie Ļ miertelno Ļ ci greckie misteria były wybierane tylko

przez nielicznych. Z naszej, ukształtowanej przez chrze Ļ cija ı stwo, perspektywy brzmi to dziwnie.

Jak mo Ň na nie pragn Ģę nie Ļ miertelno Ļ ci? S Ģ jednak kultury oboj ħ tne wobec spraw pozagrobowych i

takie, które s Ģ zainteresowane tym, co czeka ludzi po Ļ mierci. Pragnienie szcz ħĻ cia na "tamtym"

Ļ wiecie pojawia si ħ w Ļ wiecie grecko-rzymskim niedługo przed narodzinami Chrystusa.

A odchodz Ģ c od metafizyki. Czy religia Chrystusa okazywała si ħ lepsza od tradycyjnych kultów "w

praktyce", w sferze czysto materialnej?

Tak. Gminy chrze Ļ cija ı skie prowadziły działalno Ļę dobroczynn Ģ na skal ħ nieznan Ģ staro Ň ytno Ļ ci.

Je Ļ li co Ļ si ħ złego z tob Ģ stanie, przyjdzie choroba, powód Ņ , wojna, po Ň ar domu – nie zostaniesz

sam, kto Ļ si ħ tob Ģ zajmie, gmina ci pomo Ň e. To dawało chrze Ļ cijanom poczucie bezpiecze ı stwa w

pogr ĢŇ aj Ģ cym si ħ stopniowo w chaosie cesarstwie. Nie nale Ň y jednak zapomina ę , Ň e chrze Ļ cijanie

mieli du Ň e kłopoty z wkomponowaniem si ħ w Ň ycie ówczesnego społecze ı stwa.

Wi ħ c jak to mo Ň liwe, Ň e chrze Ļ cija ı stwo ogarn ħ ło tak szerokie jego kr ħ gi?

Chrze Ļ cijanin – przynajmniej teoretycznie – nie mógł by ę urz ħ dnikiem, bo w staro Ň ytno Ļ ci ka Ň dy

akt Ň ycia publicznego był jednocze Ļ nie aktem Ň ycia religijnego. Ale chrze Ļ cijanie cz ħ sto musieli

sprawowa ę urz ħ dy, zwłaszcza wtedy, gdy nale Ň eli do elity. Tak stanowiło prawo, nie mówi Ģ c o

obyczaju. Musieli wi ħ c szuka ę kompromisów.

Na czym one polegały?

Pami ħ tajmy, Ň e poganie nie zawsze Ļ miertelnie nienawidzili chrze Ļ cijan. Zdarzały si ħ

prze Ļ ladowania, ale o wiele cz ħĻ ciej pojawiała si ħ inna postawa: ci chrze Ļ cijanie to mo Ň e i szale ı cy,

którzy mówi Ģ , Ň e Ļ wiat ulegnie zagładzie, a tradycyjni bogowie to zło Ļ liwe demony, ale ten

Kwintus Anniusz, mieszkaj Ģ cy na mojej ulicy, jest równym chłopem i ma porz Ģ dn Ģ rodzin ħ . To si ħ

nazywa wrastanie w tkank ħ społeczn Ģ . Akceptuj Ģ c s Ģ siada akceptujemy jego zachowania i

zazwyczaj staramy si ħ mu nie przeszkadza ę . Poganie i chrze Ļ cijanie jako Ļ si ħ układali w sprawach

religijnych. W gr ħ wchodził zwykły konformizm.

Nikt nie chciał robi ę sobie kłopotu?

Dokładnie. W papirusach egipskich znalazłam kiedy Ļ list ħ kandydatów na stanowiska nadzorców

sieci wodoci Ģ gowej. Pochodzi z III w. Sporz Ģ dził j Ģ miejscowy urz ħ dnik, decyzje podejmowano

wy Ň ej. Lista zawiera krótk Ģ charakterystyk ħ ka Ň dego z kandydatów. Na przykład: kto Ļ jest

producentem dobrej oliwy, kto Ļ inny jest gadatliwy, leniwy. Przy jednym z nazwisk widnieje

uwaga: chrze Ļ cijanin. To oznaczało, Ň e kto Ļ taki mo Ň e z powodzeniem zajmowa ę si ħ sieci Ģ

wodoci Ģ gow Ģ , ale ofiar składa ę nie b ħ dzie – trzeba go w tym zast Ģ pi ę . Sam fakt pełnienia urz ħ du

przez tego człowieka był akceptowany zarówno przez pogan jak i chrze Ļ cijan.

W czasie prze Ļ ladowa ı , gdy domagano si ħ od wszystkich zło Ň enia ofiary, chrze Ļ cijanie

wielokrotnie tylko udawali, Ň e j Ģ zło Ň yli: przechodzili mi ħ dzy ołtarzami, na których płon Ģ ł ogie ı

ofiarny albo rzucali na ołtarz par ħ ziarenek kadzidła. Z punktu widzenia Ewangelii i tak wszyscy

zgrzeszyli bałwochwalstwem. Jednak władze gmin najcz ħĻ ciej uwa Ň ały, Ň e takie zachowania s Ģ

mniejszym złem ni Ň otwarte wyrzeczenie si ħ wiary. Podobnie s Ģ dzili wierni.

Czy o karierze chrze Ļ cija ı stwa przes Ģ dziło równie Ň to, Ň e była to religia, która chciała nawraca ę ,

pozyskiwa ę nowych wiernych?

Z pewno Ļ ci Ģ tak. ĺ wi ħ ty Paweł w li Ļ cie do Galatów powiedział: "Nie ma ju Ň ņ yda ani poganina, nie

ma ju Ň niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma ju Ň m ħŇ czyzny ani kobiety, wszyscy bowiem

jeste Ļ cie czym Ļ jednym w Chrystusie Jezusie". To znaczy, Ň e nie liczy si ħ hierarchia społeczna czy

pochodzenie narodowe. Wa Ň na jest tylko wiara w Chrystusa. Dot Ģ d nie było religii tak otwartej.

Mimo to jej rozwój nie był wcale szybki, gdy Ň chrze Ļ cija ı stwo ze wszech miar jest religi Ģ

wymagaj Ģ c Ģ , i w swych postulatach tward Ģ . Dopiero pod koniec III w. gminy rozwin ħ ły si ħ na

powa Ň n Ģ skal ħ , ale wi ħ kszo Ļę mieszka ı ców Imperium Rzymskiego nawróciła si ħ jeszcze pó Ņ niej.

Nowa religia potrzebowała wi ħ c ponad trzystu lat, by zapanowa ę . Ale zapanowała. Trafiła do tych,

którzy byli przygotowani na to, by sta ę si ħ chrze Ļ cijanami; by szuka ę Boga w swoim sercu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: