Gaś – Wybrane zagadnienia wspomagania psychologicznego młodzieży
1. OKRES DOJRZEWANIA DROGĄ DO DOROSŁOŚCI
Okres dojrzewania to szczególny okres rozwojowy, w którym dokonują się zmiany w obrazie siebie, w relacjach interpersonalnych, wzrasta liczba doświadczeń osobistych i społecznych, zmieniają się możliwości osiągania celów, krystalizuje się tożsamość….
Stadia rozwojowe w okresie dojrzewania
· Według Varenhorsta
ü Wczesna adolescencja (12-15)
ü Środkowa adolescencja (15-18)
ü Późna adolescencja (18-22)
· Hatcher ( dodał preadolescencję 10-12, a potem jak wyżej)
· Bloss
ü Preadolescencja (ok. 9-11) charakterystyczne dla tego okresu jest dojrzewanie płciowe, napięcia popędowe, wrogość u chłopców i zachowania chłopięce u dziewczyn
ü Wczesna adolescencja (ok. 10-12) rozpoczyna się proces oddzielania się od rodziców, pojawiają się lęki i samotność a także preferowanie relacji rówieśniczych
ü Pełna adolescencja (12-17) gwałtowne zmiany w sferze życia emocjonalnego à arogancja, buntowniczość, lekceważenie autorytetów. Intensyfikacja wymiaru życia seksualnego (wg Gasia heteroseksualnego)
ü Późna adolescencja (17-20) konsolidacja życia psychicznego, kończy się proces identyfikacji psychoseksualnej, dążenie do partnerstwa
ü Okres poadolescencyjny (powyżej 20) konsolidacja ról społecznych i wybór stylu życia, pojawia się poczucie siły, stabilizuje się poczucie osobistej godności i szacunek do samego siebie
Cele rozwojowe wg Varenhorsta
· Doświadczenie fizycznej dojrzałości seksualnej (zwykle między 12 a 16), wiąże się ze strefą biologiczną, wymaga zmiany obrazu siebie, przyjęcia nowych ról
· Rozwijanie własnej indywidualności à odpowiedź na pytania „kim jestem?”, „jakie są moje relacje z innymi?” prowadzi do stabilnej koncepcji siebie
· Kształtowanie zobowiązań społecznych à włączenie się do współdziałania z szerokim społeczeństwem, prowadzi do odkrycia sensu życia, określenia swojego miejsca w społeczeństwie
· Uzyskanie autonomii à najtrudniejsze zadanie, zarówno dla nastolatka jak i jego rodziców, polega na stopniowym uwalnianiu się od rodziców i wzrostu znaczenia grupy rówieśniczej
· Wyrastanie z egocentryzmu à który przejawia się w poczuciu „bycia na scenie”, rodzaju psychicznej samotności (nikt mnie nie rozumie). Przewalczenie egocentryzmu prowadzi do poczucia wspólnoty z innymi i dostrzeżeniu problemów innych ludzi.
· Reorganizacja systemu wartości à wiąże się z reorganizacją systemów myślenia i przejściem od konkretów do abstrakcji
Trudności jakie napotyka nastolatek przy osiąganiu powyższych celów wg Burgina (choć bardziej to wygląda na zadania)
· Wytworzenie nowych wzorców działania i przeżywania
· Wykształcenie dojrzałych mechanizmów kontrolujących agresję
· Rozwinięcie procesów regulacyjnych (w związku z nasileniem popędów)
· Doświadczenie żalu po utraconym dzieciństwie
· Uświadomienie sobie odpowiedzialności za własne uczucia, myśli i działania
· Zdobycie nowej identyfikacji
Wnioski
· Nie należy traktować okresu dojrzewania jako biernego oczekiwania na dorosłość! W tej fazie życia młodzi ludzie są bardzo aktywni
2. ROZWOJOWE ZNACZENIA ZABURZEŃ W ZACHOWANIU NASTOLATKÓW
*Zachowania dewiacyjne mogą stanowić element rozwoju nastolatka, odgrywają ważną rolę w osiąganiu wczesnej dorosłości
Źródła zachowań dewiacyjnych wg Norem-Hebeisen i Hendin
· 5 kategorii czynników współwystępujących z zaburzeniami zachowania:
ü Fizjologiczno-genetyczne (takie procesy somatyczne jak nadpobudliwość, alergie, dziedziczność, poziom cukru we krwi à współwystępują np. z odurzaniem się)
ü Poznawczo-emocjonalne (systemy wartości, motywacja, emocje à łączą się ze strategiami poszukiwania sensu życia, lękiem i depresją)
ü Behawioralne (obejmują odreagowanie, rozwiązywanie problemów, samokontrolę)
ü Sieć społeczna (rówieśnicy, rodzice, nauczyciele)
ü Społeczno-kulturowe (media, poglądy na temat młodzieży, przepisy prawne)
Korelaty wspólne dla większości zachowań dysfunkcjonalnych młodzieży zwykle obejmują 3 kategorie czynników – poznawczo emocjonalne ( niska samoocena, impulsywność, negatywne postawy wobec szkoły, niskie aspiracje), behawioralne (łamanie dyscypliny szkolnej, używanie środków odurzających), sieci społeczne (patologie w rodzinie)
· Młodzież podejmuje zachowania dysfunkcjonalne głównie na skutek takich zmiennych jak:
ü Stresy (częste i silne)
ü Brak w zakresie umiejętności (rozwiązywania problemów, porozumiewania się)
ü Sytuacja presji
Powyższe zmienne współdziałają ze sobą a wygląda to tak:
Istota zaburzeń wg Jessora
Każde dysfunkcjonalne działanie jest wypadkową wzajemnych interakcji między trzema grypami zmiennych
Każdy z tych systemów jest skomponowany ze struktury powiązanych ze sobą zmiennych i tak skonstruowany, że jego konsekwencją jest skłonność do zachowań dewiacyjnych (jest to teoria opisowa a nie wyjaśniająca!)
· Zmienne wyjściowe i podstawowe
ü Struktura społeczno-demograficzna
ü Socjalizacja
· Zmiennych społeczno- psychologicznych
ü System osobowości
ü System spostrzegania środowiska (najbardziej niezmienny związek z zachowaniem)
§ Zmienne bliższe (bezpośrednio implikują działania)
§ Zmienne dalsze (mniejsze znaczenie w determinowaniu zachowań)
· Zmienne zachowania społecznego
ü System zachowań
§ Struktura zachowań dewiacyjnych
§ Struktura zachowań konwencjonalnych
(W zależności od przebiegu działania, społecznego kontekstu, znaczenia dla osoby, wieku, płci, statusu społecznego i okresu historycznego)
Trochę to skomplikowane, ale może to Wam rozjaśni w głowach J :
Nie wszystkie zachowania dewiacyjne są jednoznacznie złe. Niekiedy są one ukierunkowane na cel i pełnią określone funkcje. Są to zachowania takie jak:
· Działania instrumentalne (ukierunkowane na osiągnięcie zablokowanego celu)
· Działania manifestujące opozycję (wobec autorytetu, społeczeństwa – np. Hipisi podczas wojny w Wietnamie)
· Działania ukierunkowane na redukcję lęku, frustracji i obaw (zachowania ucieczkowe – narkotyki, Internet)
· Sposoby manifestowania solidarności z rówieśnikami, uzyskiwania poczucia przynależności do grupy rówieśniczej lub doświadczania identyfikacji z grupą młodzieżową
· Działania zmierzające do zademonstrowania sobie i innym osobom znaczących ważnych atrybutów własnej tożsamości (np. palę bo chcę być „twardzielem”)
· Zachowania pozwalające na pozorne osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju (seks i alkohol jako atrybuty dorosłości)
Nowaka koncepcja kryzysu społecznego
· Zdaniem autora wszelkie zaburzenia zachowania są konsekwencją długotrwałego kryzysu społecznego. W takiej sytuacji dotychczas efektywne środki przestają służyć realizacji celów. Autor wyróżnia 9 typów adaptacji:
ü Konformizm (kontynuacja osiągana celów za pomocą dotychczasowych środków)
ü Frustracyjna fiksacja (uporczywe trzymanie się celów, bez wiary na ich realizację, niezdolność zmiany środków)
ü Innowacja w zakresie środków (przy zachowaniu dotychczasowych celów à może prowadzić do dewiacji)
ü Innowacja w zakresie celów (dotychczasowe środki à może prowadzić do dewiacji)
ü Wycofanie się (odrzucenie zarówno celów jak i środków)
ü Rytualizm (fiksacja na środku, mimo zmienionych warunków. Celem jest dążenie do podtrzymania własnej wartości)
ü Kontrrytualizm (własny rytuał, powstały na bazie opozycji do norm instytucjonalnych, mechanizm pośredni między wycofaniem się a rytualizmem)
ü Utopia (nowy cel ale brak środków na jego osiągnięcie, prowadzi do zamknięcia się w sferze marzeń. Gdy pojawią się środku utopia przechodzi w bunt)
ü Bunt (zmiana celów i środków)
3. PROCES WSPOMAGANIA
Aby pomóc młodzieży, zdaniem Varenhorsta należy:
· Okazywać młodzieży więcej szacunki
· Okazywać młodzieży więcej zaangażowania i zainteresowania
· Tworzyć młodzieży warunki do konstruktywnego eksperymentowania w życiu
· Tworzyć młodzieży warunki do rozwijania kompetencji społecznej
· Zapewnić młodzieży możliwość korzystania z pomocy dorosłych wolontariuszy lub specjalistów
· Stworzyć młodzieży więcej okazji do rozwoju moralnego
· Udzielać młodzieży pomocy w odnajdywaniu sensu życia
Modele wspomagania według Brickmana i współpracowników:
Podstawą do ich wyróżnienia jest odpowiedź na pytania: kto jest odpowiedzialny za zaistniałe trudności i kto jest odpowiedzialny za ich rozwiązanie>
· Model medyczny
ü Człowiek nie jest odpowiedzialny ani za trudności ani za wspomaganie
ü Traktuje się go jak osobę chorą
ü Jego zadaniem jest poszukanie fachowej pomocy i bezdyskusyjne podporządkowanie się
ü Niebezpieczeństwo: ubezwłasnowolnienie, apatia
ü Atrakcyjny model dla wspomagającego – nieograniczona kontrola
ü Dominuje w szkole podstawowej
· Model kompensacyjny
ü Człowiek nie jest odpowiedzialny za powstanie problemów ale jest odpowiedzialny za ich rozwiązanie
ü Przyczyną trudności jest to, że jednostka nie otrzymuje tego co jest jej potrzebne do życia i do czego ma prawo
ü Zadaniem osoby wspomagającej jest kompensowanie dotychczasowych braków i współpraca
ü Wartość – akcent na twórczą aktywność człowieka, szacunek do osoby wspomaganej
ü Minus- może powstać nieufność i wrogość wobec otoczenia, ponieważ trzeba się zmagać z problemami niezawinionymi przez siebie
ü Szkoła średnia
· Model oświatowy
ü Człowiek jest odpowiedzialny za pojawienie się swoich problemów a nie jest odpowiedzialny za ich rozwiązanie
ü Pomoc koncentruje się na edukacji wspomaganego
ü Osoba wspomagana utwierdza się w przekonaniu o własnej słabości
ü Klasyczny przykład AA
ü Negatywne strony- obsesyjna koncentracja na problemie
ü Stosują go placówki resocjalizacyjne
· Model moralny
ü Człowiek jest odpowiedzialny i za problemy i za rozwiązania
ü W konsekwencji inni nie są zobowiązani do pomagania a nawet nie potrafią skutecznie pomóc
ü Problemy wynikają z jego lenistwa, zaniedbań
ü Pomoc polega jedynie na uświadomieniu odpowiedzialności i zachęceniu do samodzielnego szukania rozwiązań
ü Wartość – poczucie odpowiedzialności
ü ...
asia2034