71.pdf

7 PL

Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

Informacje wprowadzające na temat dolegliwości

mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą

Dlaczego zapobieganie dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym

należy do naszych wspólnych priorytetów?

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe są w Europie najbardziej rozpow-

szechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą. Prawie 24%

pracowników z państw UE-25 skarży się na bóle kręgosłupa, a 22% – na bóle

mięśniowe. Schorzenia te są bardziej powszechne w nowych państwach

członkowskich, gdzie występują z częstością odpowiednio 39 i 36% 1 . Dolegliwości

mięśniowo-szkieletowe nie tylko powodują fizyczne cierpienie i utratę docho-

dów w wymiarze indywidualnym, lecz są także kosztowne dla podmiotów

gospodarczych i gospodarki ogółem. Choć mogą wystąpić u każdego

pracownika, można im skutecznie zapobiegać poprzez ocenę wykonywanych

czynności zawodowych oraz wprowadzenie odpowiednich środków

zapobiegawczych i kontrolę ich skuteczności.

Hasło europejskiej kampanii poświęconej dolegliwościom mięśniowo-szkie-

letowym w 2007 r. brzmi: „Mniej dźwigaj!”. W ramach tej kampanii zostaną podjęte

działania zainicjowane w trakcie pierwszego Europejskiego Tygodnia w 2000 r.

pod hasłem „Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe? – ten problem mnie nie do-

tyczy”. Kampania obejmie wszystkie państwa członkowskie UE i państwa EFTA.

• Powtarzalność ruchów:

• Niewygodna, statyczna pozycja przy pracy, np. z rękami powyżej poziomu

barków, lub długotrwałe utrzymywanie pozycji stojącej bądź siedzącej

• Miejscowy ucisk przez narzędzia i powierzchnie

• Wibracje

• Niska lub nadmiernie wysoka temperatura otoczenia

• Słabe oświetlenie, mogące być przyczyną np. wypadku

• Duże natężenie hałasu, powodujące np. napięcie ciała.

Czynniki organizacyjne i psychospołeczne:

• Duże wymagania związane z pracą, brak kontroli, ograniczona autonomia

• Niski poziom zadowolenia z pracy

• Powtarzalna, monotonna praca w szybkim tempie

• Brak wsparcia ze strony współpracowników, osób nadzorujących

i kierownictwa.

Czynniki indywidualne:

• Przebyte choroby

• Wydolność fizyczna

• Wiek

• Otyłość

• Palenie tytoniu.

Czym są dolegliwości mięśniowo-szkieletowe?

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe związane z pracą obejmują upośledzenie

czynności i zmiany budowy takich struktur anatomicznych, jak: mięśnie, stawy,

ścięgna, więzadła, nerwy, kości i miejscowy układ krążenia krwi, wywoływane

lub nasilone przede wszystkim przez wykonywanie pracy oraz bezpośrednio

przez oddziaływanie czynników otoczenia, w którym praca jest wykonywana.

Większość dolegliwości mięśniowo-szkieletowych związanych z pracą to zaburzenia

kumulacyjne, wynikające z długotrwałego, wielokrotnego dźwigania dużych lub

niewielkich ładunków. Schorzenia te mogą być również wynikiem ostrych urazów,

takich jak złamania, do których dochodzi wskutek wypadków przy pracy.

Omawiane schorzenia dotyczą głównie kręgosłupa, szyi, ramion i kończyn

górnych, choć mogą również obejmować kończyny dolne. Dolegliwości

mięśniowo-szkieletowe są zaburzeniami swoistymi, ze względu na dobrze

zdefiniowane objawy podmiotowe i przedmiotowe, np. zespół cieśni nadgarstka,

lub nieswoistymi, ponieważ w ich przebiegu pojawia się wyłącznie ból lub

dyskomfort bez objawów wyraźnie potwierdzających wystąpienie schorzenia.

W jaki sposób przeciwdziałać dolegliwościom mięśniowo-

szkieletowym?

Dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym można przeciwdziałać, wdrażając

odpowiedni zintegrowany system postępowania. Należy przy tym uwzględniać

nie tylko zapobieganie rozwojowi nowych schorzeń z tej grupy, lecz także

konieczność kontynuacji zatrudnienia oraz rehabilitację i reintegrację

pracowników, u których schorzenia już się rozwinęły.

W działaniach zapobiegawczych należy uwzględnić całkowite obciążenie

organizmu potencjalnie przyczyniające się do powstawania dolegliwości

Zestawienie 2: Przeciwdziałanie dolegliwościom mięśniowo-

-szkieletowym: podejście europejskie 2

Aby nie dopuścić do wystąpienia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych 3 , należy:

• unikać sytuacji zagrożenia

• oceniać zagrożenia, których nie można uniknąć

• dążyć do eliminacji zagrożeń u źródła

• przystosowywać pracę do wykonującej ją osoby

• przystosowywać się do zmian technologicznych

• zastępować niebezpieczne aspekty pracy aspektami bezpiecznymi lub

mniej niebezpiecznymi

• opracować spójną, ogólną politykę prewencyjną dotyczącą całego

obciążenia organizmu

• środki ochrony zbiorowej traktować jako priorytetowe w stosunku do

środków ochrony indywidualnej

• odpowiednio instruować pracowników.

Jakie są przyczyny powstawania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych?

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe mogą być spowodowane oddziaływaniem

różnych grup czynników, w tym: czynników fizycznych i biomechanicznych,

organizacyjnych, psychospołecznych, osobniczych (zob. zestawienie 1),

występujących niezależnie lub łącznie.

Zestawienie 1: Czynniki potencjalnie przyczyniające się do

powstawania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych

Czynniki fizyczne:

• Użycie znacznej siły, np. podnoszenie, przenoszenie, ciągnięcie lub

popychanie ładunków, stosowanie określonych narzędzi

1 Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, „Czwarte europejskie badanie warunków pracy”, 2005.

2 Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, „Research on work-related low back disorders” [Badania dotyczące schorzeń kręgosłupa lędźwiowego

związanych z pracą], 2000.

3 Na podstawie dyrektywy Rady 89/391/EWG, art. 6 ust.2 pkt 5.

http://ew2007.osha.europa.eu

FAC T S 71

Aby pracownicy z dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi mogli nadal

pracować, należy:

• zapewnić im rehabilitację

• ponownie włączyć do pracy osoby, u których występują lub występowały

te schorzenia.

Zmiany te doprowadziły do zmniejszenia absencji chorobowej personelu o 62%,

zwiększenia wydajności pracy o 12%, zmniejszenia wypłat za nadgodziny o 20%

i poprawiły morale pracowników. Całkowity koszt wprowadzonych zmian

wyniósł 29 030 GBP; przy założeniu, że proces trwał trzy lata od daty interwencji,

uzyskane korzyści sięgnęły 209 739 GBP netto, a okres zwrotu poniesionych

nakładów wyniósł 4,38 miesiąca.

Fot. 2: Przenośnik taśmowy po modyfikacji – zastosowano wydłużony przenośnik

i plastikowe worki z bielizną pościelową

mięśniowo-szkieletowych. Na ogół jeden czynnik nie powoduje tych schorzeń –

na przykład ręczne przemieszczanie ładunków rzadko jest jedyną przyczyną

bólów kręgosłupa: istnieje wiele innych czynników, które mogą przyczyniać się do

ich powstawania: stres, wibracje, niska temperatura,organizacja pracy itp.. Dlatego

bardzo ważna jest ocena wszystkich zagrożeń sprzyjających powstawaniu

dolegliwości mięśniowo-szkieletowych i ich kompleksowe eliminowanie.

Zatrzymanie w pracy pracowników ze schorzeniami mięśniowo-szkieletowymi

powinno stanowić integralny element polityki przeciwdziałania tym schorze-

niom w miejscu zatrudnienia. Należy kłaść szczególny nacisk na podejście

wieloaspektowe, łączące kwestie zapobiegania i rehabilitacji. Szczególnie ważna

jest rola wsparcia społecznego i organizacyjnego mającego na celu umożliwienie

pracownikom z dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi zarówno powrotu

do pracy, jak i jej kontynuowania. Ważne jest czynne wsparcie i zaangażowanie

ze strony wszystkich pracowników z grupy ryzyka oraz innych zainteresowanych

osób w obrębie organizacji.

Źródło: HSE, Wielka Brytania.

Prawodawstwo europejskie

W dyrektywach europejskich, przepisach państw członkowskich i wytycznych

dotyczących dobrych praktyk uwzględniono już podstawowe zasady

zapobiegania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym. Uzupełnieniem

dyrektyw są serie norm europejskich (znanych jako normy EN), które zawierają

dokładniejsze dane i umożliwiają wdrożenie dyrektyw 5 .

Oto główne dyrektywy europejskie w zakresie zapobiegania dolegliwościom

mięśniowo-szkieletowym:

W zestawieniu 2 przedstawiono najważniejsze elementy europejskiego podejścia

do przeciwdziałania dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym.

Przeciwdziałanie dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym

przynosi oszczędności: opis przypadku z sektora ochrony zdrowia 4

Czynności wykonywane przez pracowników zatrudnionych w pralni dużego

szpitala ogólnego były związane z ryzykiem wystąpienia urazów krzyża i barków.

Czynności te obejmowały połączenie nadmiernego pochylenia do przodu przy

podnoszeniu suchej i mokrej bielizny pościelowej, intensywnego wysiłku

fizycznego i pracy w niewygodnych pozycjach.

• 89/391/EWG: w sprawie wprowadzania środków w celu poprawy bezpieczeństwa

i zdrowia pracowników w miejscu pracy

• 89/654/EWG: dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa

i ochrony zdrowia w miejscu pracy

• 89/655/EWG: dotycząca minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa

i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy

• 89/656/EWG: w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa

i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia ochrony osobistej

• 90/269/EWG: w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku

możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników

• 90/270/EWG: w sprawie minimalnych wymagań przy pracy z urządzeniami

wyposażonymi w monitory ekranowe

• 93/104/WE: dotycząca organizacji czasu pracy

• 98/37/WE: dotycząca maszyn

• 2002/44/WE: w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane

czynnikami fizycznymi (wibracje).

Fot. 1: Przenośnik taśmowy przed modyfikacją – pracownicy są zmuszeni do pracy w

niewygodnych pozycjach

Źródło: HSE, Wielka Brytania.

Dodatkowe informacje dotyczące kampanii na rzecz przeciwdziałania

dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym są dostępne pod adresem

http://ew2007.osha.europa.eu.

Więcej informacji na temat zapobiegania schorzeniom mięśniowo-

-szkieletowym i kontynuowania zatrudnienia osób cierpiących na te schorzenia

można znaleźć na stronie http://osha.europa.eu/topics/msds/.

Więcej informacji na temat publikacji Agencji można znaleźć na stronie

http:// osha.europa.eu/publications.

Na podstawie analiz ergonomicznych wykonanych z udziałem ekspertów,

pracowników i kierownictwa wprowadzono zmiany obejmujące m.in.

modyfikację stanowisk pracy i sprzętu stosowanego w pralni (np. wydłużono

przenośnik taśmowy, zob. fot. 2), rotację na stanowiskach pracy i zapewnienie

pracownikom informacji zwrotnych.

4 Health & Safety Executive, Wielka Brytania. Sprawozdanie z badania 491: „Cost benefit studies that support tackling musculoskeletal disorders” [Analizy kosztów

i korzyści wspomagające rozwiązania zapobiegające dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym].

5 Na stronie internetowej Agencji znajdują się linki do prawodawstwa europejskiego dotyczącego dolegliwości mięśniowo-szkieletowych: http://osha.europa.eu/

topics/msds/ , pozycji prawodawstwa europejskiego dotyczących ochrony pracowników: http://osha.europa.eu/legislation i do stron internetowych państw

członkowskich, na których można znaleźć przepisy prawne i wytyczne obowiązujące w tych państwach.

Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

Gran Vía, 33, E-48009 Bilbao

Tel. (+34) 944 79 43 60, faks (+34) 944 79 43 83

E-mail: information@osha.europa.eu

http://osha.europa.eu