Maria Kornatowska : „Wodzireje i Amatorzy”
Lata 70-te otwiera film Zanussiego STRUKTURA KRYSZTAŁU (1969). Zanussi miał za sobą już parę filmów dla TV oraz etiudę ŚMIERĆ PROWINCJONAŁKA( 66)- rzecz o 2 wolnościach. Wolności wieku młodzieńczego, czyli uleganie pokusom i impulsom oraz wolności ludzi starszych, wolności płynącej z doświadczenia, mądrości, zrozumienia świata. Tu już wprowadza ulubione opozycje binarne: stary prowincjał-student, zew. aktywnośc-kontemplacja, życie-śmierć, religia-sztuka. Kto jest bardziej wolny: chłopak czy starzec zamknięty w klasztorze? Nie daje jednoznacznych odpowiedzi. W ŚMIERCI…pojawia się kontakt w symbolicznej relacji ojciec-syn. Obaj mają do siebie wiele pytań. Milczenie, tajemnica, poezja metafizyki nadają filmowi osobliwe piętno. Tu po raz pierwszy polski film porusza problem transcendencji.
STRUKTURA KRYSZTAŁU inicjuje natomiast temat postaw i wyborów moralnych. Opozycja 2 aktywności: kariera naukowa i harmonia z ludźmi i przyrodą. Alternatywa Frommowska BYĆ CZY MIEĆ nabiera coraz większego znaczenia. Młodzi ludzie wolą BYĆ. Na prowincji odnajdują utracony spokój duszy i organiczną więź z otoczeniem.
Zbliżając się do tej tematyki przełamuje partykularyzm charakteryzujący polskie kino.
Po 1968 część młodej inteligencji poczuła się głęboko sfrustrowana. Wycofuje się z życia społecznego i politycznego. Kariera i sukces to synonim upodlenia i upadku.
STRUKTURA…to film pokoleniowy o 30-latkach na rozdrożu. Każdy wybór doprowadza do utraty własnego JA. Zanussi darzy szczególna sympatia bohaterów wycofywujących się, powstrzymujących się od działania, walki.
Chcąc zrozumieć sens postawy reżysera i jego wybrańców trzeba zastanowić się nad mitem inteligencji i jej roli. Pielęgnowała tradycje narodowe i miała skłonność do szlachetnego, nieco utopijnego humanizmu. W przeważającej liczbie laicko-lewicowa, przewodziła ruchowi socjalistycznemu. Inteligentem trzeba było się urodzić. Chodzi o szlachectwo ducha, wierność sobie, przewagę idealizmu nad pragmatyzmem. Przed wojną inteligencja spełniała rolę warstwy, która pokazywała reszcie społeczeństwa wzory zachowań towarzyskich i narodowych, określała skalę wartości w kulturze. Często była spychana na margines bądź sama ustępowała pola. Była to tzw. emigracja wewnętrzna. To zjawisko często porusza Zanussi.
Nieobecność warstwy wzorcotwórczej prowadzi do kryzysu, rozkładu moralnego, upadku autorytetów. Świat jest brzydki, szary, zuniformizowany. Motyw gór jako miejsca ucieczki, schronu. Tak było w STRUKTURZE, BILANSIE KWARTALNYM, SPIRALI.
Ale góry kojarzą się także z etosem inteligenckim. Wspinaczka wysokogórska to mit elitarności i heroizmu. Wspinaczka to próba charakterów.
STRUKTURA…porusza temat kryzysu moralnego, zmierzchu wartości etycznych i kulturowych, brak wzorców, brak możliwości samorealizacji, degradacja więzi międzyludzkich. To początek filmowego pokolenia , którego gusta kształtował Antonioni i nowa fala, free cinema i angielscy gniewni.
W młodych ludziach początku lat 70-tych narasta przekonanie, że prawdę o rzeczywistości trzeba szukać na własną rękę. Należy odkłamać język.
Na przełomie lat 60/70 na łamach prasy studenckiej i kulturalnej trwa burzliwa dyskusja na temat konieczności tworzenia nonkonformistycznej, świadomej siebie, poszukującej literatury i kultury. Walka z tzw.” Zdziecinniałą Polską”. Program Nowej Fali poetyckiej krył w sobie problem oczyszczenia moralnego. Refleksja nad językiem, konieczność poznania tworzywa, jakim się operuje.
Podobne myślenie odnajdziemy w finałowej scenie AMATORA Kieślowskiego(1979)
Gdy bohater nakierowuje kamerę na siebie. By móc opisać świat, trzeba poznać siebie, utwierdzić się w własnej tożsamości. Trzeba zgłębić istotę medium. To jakby program nowego kina: badać siebie, narzędzia, badać świat.
Kino rozpoznawanie i nazywanie świata rozpoczęło od dokumentu, od obserwacji i rejestracji wyglądu ludzi. Pasjonowano się Andersonem, Richardsonem, Reiszem. Odkrywano brzydotę świata, tchnienie prawdy. Pasjonowano się również cinema direct- kamera z ręki, mieszanie się z tłumem( wiecie o co chodzi). Fascynacja filmami Roucha i Markera, czyli kino gadających głów.
Lata 70-te otwiera także film ROBOTNICY ’71.NIC O NAS BEZ NAS( 1972)- zapis warunków pracy i bytowania, stanu świadomości klasy robotniczej w momencie wymiany władzy( odchodzi Gomółka, przychodzi Gierek). Robotnicy czuli się zaskoczeni, gdy ktoś zapytał ich co naprawdę myślą. Kamera rejestrowała ich wątpliwości, wahania, spięcia. Chodzi tu przede wszystkim o ludzi.
Reżyserowali Kieślowski i Zygadło, asystował Wiszniewski, Kędziorski i Walendowski.
Chętnie dokumentaliści sięgają po pejzaż „ przedmiejsko-podmiejski”. Mniejsza plakatowość i retoryczność tych dzieł w odróżnieniu od lat ubiegłych.
Powstają takie perełki jak Z MIASTA ŁODZI Kieślowskiego, POŻAR,POŻAR COŚ NARESZCIE DZIEJE SIĘ Piwowskiego oraz jego dalsze filmy- PSYCHODRAMA i SUKCES. Dokument zaczyna zajmować się badaniem i opisem obyczajów. Powstaje sporo filmów o wsi. Filmy Gradowskiego, Krauzego,Titkowa, Łożińskiego zacierają sztywne podziały gatunkowe.
DZIEWCZYNY DO WZIĘCIA(1972) Kondratiuka- pomysł zaczerpnięty z dziennikarskiego reportażu, inspirowany doświadczeniami szkoły czeskiej. Sporo świetnych socjologiczno-psychologicznych spostrzeżeń, jest ironia, sarkazm, gorycz. Wymieszanie zawodowych aktorów z naturszczykami. Dialogi jak z życia wzięte- autorstwa Janusza Głowackiego. Pisał on scenariusze do REJSU,PRZEPRASZAM CZY TU BIJA?, POLOWANIA NA MUCHY. Dialogi Głowackiego dają możliwość wykreowania wyrazistej postaci. A wracając do Kondratiuka – film ten rozwija się poprzez epizody o luźnej dramaturgii. W sensie fabularnym w zasadzie nic się nie dzieje.
REJS(1970)- tu nie ma dramaturgii ani fabuły. Stateczek to metafora kraju. Odsłanianie i ośmieszanie ogólnej nonsensowności. O klimacie zdecydowanie zadecydował udział naturszczyków. To rodzaj happeningu. Kabaretowo-skeczowa formuła. Bliskość ze szkołą czeską, ale nawiązania do Mrożka i Gombrowicza.
W sumie kino często czerpało natchnienie ze studenckiego teatru. U Morgensterna w DO WIDZENIA DO JUTRA (60) akcja toczy się w środowisku ludzi związanych z gdańskim teatrem Bim-Bom. Pojawiają się aktorzy z tego kabaretu- Cybulski i Kobiela.
W latach 60-tych do debiutu dochodziło się z trudem. Trzeba było mieć szczęście i siłę przebicia. Ważny czynnik asystenta, tudzież drugiego reżysera. Potęga telewizji i jej stale rosnący wpływ nie wzbudzał entuzjazmu w środowisku filmowym. Pokazywano ją w dość negatywnym świetle- CZŁOWIEK Z MARMURU(ŻELAZA),GOLEM i WOJNA ŚWIATÓW Szulkina. Dziennik Telewizyjny staje się uosobieniem publicznego zła, a dygnitarze telewizyjni to przeważnie szumowiny. I tu paradoks bo ten moloch dawał wielką szansę młodym twórcom. Od telewizji zaczynali przecież Kieślowski, Falk, Holland, Bajon, Szulkin, Machulski. Mimo wszystko możliwość realizowania filmów nonkonformistycznych, poszukujących, burzących pokój ducha. „ Godziny telewizyjne” pozwalały szybciej i skuteczniej reagować na to , co aktualne. W ramach takiej produkcji powstały ZA ŚCIANĄ Zanussiego, PERSONEL i SPOKÓJ Kieślowskiego, WAHADEŁKO Bajona.
Pod koniec 1978 uruchomiono Telewizyjne Studio Młodych im. Andrzeja Munka z Wiszniewski na czele. Ale kinematografia również zajęła się sprawa młodych. Zorganizowano Studio Debiutów, odżyła Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi.
W pierwszej połowie lat 70-tych na dużym ekranie zadebiutowali: Piwowski(Rejs),Kondratiuk(Dziura w ziemi),Trzos-Rastawiecki(Trąd), Żuławski(3 część nocy)Żebrowski(Ocalenie)Królikiewcz(Na wylot) .
W drugiej połowie debiutowali Falk (W środku lata), Kieślowski (Blizna), Zygadło (rebus), Kijowski (Indeks), Bajon (Aria dla atlety), Szulkin (golem)
Lata 80-te to debiuty Barbary Sass(Bez miłości), Bugajskiego (Przesłuchanie), Koterski (dom wariatów) .
Niemal wszystkie z tych filmów mówiły o kryzysie wartości, braku celów, niemożności samorealizacji. Ukoronowaniem ofensywy młodych było powołanie do życia w lipcu 1981 samorządu Studia Młodych. Na czele stanęła Rada Artystyczna wybierana z pośród członków. Uprawiano różne gatunki z animacją włącznie. Nie wszystkie filmy trafiały do normalnego obiegu.
Wokół fali nowych nazwisk i nowych filmów wszczął się ruch i ferment. Organizowano spotkania, przeglądy i festiwale. Życie filmowe nabrało tempa. „ Starzy” stanęli wobec konieczności odnowy. U Wajdy zaczątki tej przemiany widać w CZŁOWIEKU Z …Dalsze ogniwa to BEZ ZNIECZULENIA i DYRYGENT. CZŁOWIEK Z ŻELAZA przypomina natomiast dzieło..debiutanta.
Dynamika nowego kina wpłynęła pobudzająco na innych twórców średniego i starszego pokolenia. Kawalerowicz w 1977 kreci ascetyczną ŚMIERĆ PREZYDENTA o Gabrielu Narutowiczu. Film jest chłodny, powściągliwy, zupełnie inny od jego wcześniejszych obrazów.
Zmiana warty objęła również aktorów. Nowe kino szukało nowych twarzy. Zmienia się styl gry- większa naturalność, spontaniczność ,zmienia się chód, mimika, gesty, słowa. Dialog nabiera cech normalnej rozmowy. Niektóre osobowości aktorskie zrosły się ze światem nowego kina. Maja Komorowska i Zapasiewicz to etatowi aktorzy Zanussiego. Komorowska specjalizuje się w rolach kobiet neurotycznych, nieprzystosowanych, irracjonalne w odruchach. Nieco spazmatyczny styl gry.
W BARWACH OCHRONNYCH osobowość Zapasiewicza okazuje się na tyle silna, że blednie przy niej pozytywna postać Garlickiego. Dla Zanussiego wybuchy emocji są zawsze podejrzane. Życie rozgrywa się zawsze w strefie stanów średnich. Wybory obsadowe oscylują miedzy osobowościami wyraziście zarysowanymi i silnymi, a wykonawcami łatwiej przystającymi do dyskursywnej metody reżysera. Zapasiewicz wyspecjalizował się w rolach pragmatycznych intelektualistów, intelektualistów rozbudowanej świadomości, pozornie chłodnym, lekkich outsiderów.
OCALENIE Żebrowskiego wnosi nowy ton do polskiego kina. Odkrywanie sensu cierpienia, bólu, śmierci, innego wymiaru egzystencji. Film ten wspiera się na osobie gł. bohatera. Świetna rola Zapasiewicza.
BEZ ZNIECZULENIAWajdy- Bez rewelacyjnej kreacji Zapasiewicza film byłby co najwyżej przeciętny. Ta rola to cos w stylu współczesnego Hioba.
Inny znany aktor to Roman Wilhelmi. Typ mocnego, witalnego mężczyzny. Grał w ĆMIE Zygadły, WOJNIE ŚWIATÓW, ZAKLĘTYCH REWIRACH Majewskiego, ARII DLA ATLETY Bajona. Interesującą kreację stworzył w filmie Morgensterna MNIEJSZE NIEBO. Stawia problem jednostki w płaszczyźnie egzystencjalnej. Zbiorowość nie akceptuje żadnej inności. To film na przekór kinu moralnego niepokoju. Wilhelmi stworzył postać skoncentrowana na swych wew. przeżyciach, zagubioną, ale pewną swoich racji.
Doskonałym w swej przeciętności wydaje się być Piotr Fronczewski. Podchodzi do życia z dystansem, jak do zabawy. Ale prawdziwą rewelacją staje się Jerzy Stuhr- specjalista od ról konformistów, karierowiczów, cwaniaczków. Świetne role u Falka w WODZIREJU i w AMATORZE Kieślowskiego. W tym pierwszym nadał bohaterowi- gotowemu w każdej chwili podeptać zasady lojalności, przyjaźni, miłości- uderzającą prawdę wyrazu.
Jak pokazuje BLIZNA Kieślowskiego dobrze czuje się też w rolach sekretarzy, dyrektorów, szarych eminencji. Okrzyknięto go aktorem pokolenia.
Młode kino wprowadziło ekspansywną grupę indywidualności, współtworzących jego rzeczywistość i klimat.
Nowe gwiazdy często lansował Wajda- Daniela Olbrychskiego, Andrzeja Seweryna, Jerzego Radziwiłłowicza. Ten ostatni to przeciwieństwo Stuhra. Twarz Bressonowska, pospolita, niby nieciekawa, ale oczy zdradzają bogate życie wewnętrzne.
Na ekranach pojawia się także Wojciech Pszoniak. Bardziej psychicznie skomplikowany niż by się to wydawało. Grał w WESELU, ZIEMI OBIECANEJ, DANTONIE,ARII DLA ATLETY. Obok niego lansuje się Jana Łowickiego( WIELKI SZU, BARIERA, SANATORIUM POD KLEPSYDRĄ) .
Oczywiście nie można zapomnieć o debiutujących aktorkach. Krystyna Janda to wulkan aktywności poszukujący ujścia. Pełna pasji intelektualnych, jest często obsadzana w rolach „męskich”. Janda, obok Stalińskiej, należy do pewnego typu aktorek biseksualnych. Ich pojawienie się sygnalizuje osłabienie pozycji mężczyzny. W BEZ MIŁOŚCI Sass Stalińska tworzy postać młodej dziennikarki, która kosztem cudzych uczuć dąży do kariery.
Z kolei Ewa Dałkowska grywa często kobiety tajemnicze (SPRAWA GORGONOWEJ).Typ urody, charakter, sposób bycia-pozwala jej grać osoby w różnym wieku. Jest w niej coś ponadczasowego. Dobrze zapowiadały się też Jadwiga Jankowska-Cieślak oraz Halina Łabonarska. Błysnęły niebanalną indywidualnością, nieprzeciętnymi zdolnościami. Jankowska- Cieślak to chłopięca uroda, kruchy wygląd, silny charakter, wew. niespokojna. Grała w TRZEBA ZABIĆ TĘ MIŁOŚĆ Morgensterna , PANI BOVARY TO JA Kamińskiego . Z kolei Łabonarska jest ciepła, kobieca, dojrzała, gotowa wyjść naprzeciw nowym wyzwaniom.
Kino polskie nie prowadzi polityki aktorów. Rzadko pisze się scenariusze z myślą o konkretnym aktorze. Najbliższym współpracownikiem reżysera staje się operator, a nie aktor.
Spośród młodych indywidualności trzeba wymienić Lindę, Bajora, Pieczyńskiego, Ewę Błaszczyk, Grażynę Szapołowską.
Nowe pokolenie operatorów. Chrzty bojowe w dokumentach. Skończyła się epoka długich obiektywów, nieostrości w pierwszym planie. Teraz liczy się naturalność, ziarno, jasne obiektywy, zaglądanie ludziom w oczy. Kino wyszło na światło dnia. Tworzą się nieformalne grupy, zespoły razem pracujące. Brutalna rzeczywistość często skłania do zastępowania skomplikowanej techniki wyobraźnią i inwencją. Chętnie eksperymentują. W 1970 powstaje Warsztat Formy Filmowej- czołowi operatorzy to m.in. Rybczyński.
Samodzielne projekty- Idziak robi NAUKĘ LATANIA.
Bogdan Dziworski skomponował czarno-białe zdjęcia do NA WYLOT Królikiewicza. Widoczna fascynacja ekspresjonizmem. Oscyluje na granicy ekstrawagancji i czytelności. Pod jego skrzydłami kształci się Krzysztof Ptak.
Zbigniew Rybczyński robił zdjęcia do TAŃCZĄCEGO JASTRZĘBIA Królikiewicza. Eksperymentator w dziedzinie animacji, zdjęć trikowych. Metaforysta. Autor ZUPY, NOWEJ KSIĄŻKI, LOKOMOTYWY, TANGA( Oskar)
Sobociński- debiut przy RĘKACH DO GÓRY Skolimowskiego. Ale sukces przy TRZECIEJ CZEŚCI NOCY, SANATORIUM…,WESELU i ZIEMII OBIECANEJ.
Jerzy Wójcik – autor zdjęć do POPIOŁU I DIAMENTU, NIKT NIE WOŁA, MATKI JOANNY OD ANIOŁÓW, FARAONA.
Przełom lat 70/80 – zaczyna się mówić o kinie moralnego niepokoju. Autorem tego określenia jest Janusz Kijowski. Stało się medium publicystyki. Wydarzeniem był IRON MAN( człowiek z żelaza ) oraz PARTY LEADER( Wodzirej). Temu kinu towarzyszyła grupka krytyków: Werner, Marszałek, Kłopotowski.
Najlepsze dzieła na początku lat 70-tych: TRZECIA CZĘŚĆ NOCY, JAK DALEKO STĄD JAK BLISKO, OCALENIE, SANATORIUM…,PALEC BOŻY, NA WYLOT, WESELE.
JAK DALEKO…Konwickiego odwołuje się do biografii pokolenia i autora .
DOLINA ISSY – na podstawie prozy Miłosza. Mit raju utraconego- w jednym i drugim filmie. Tęsknota do Litwy mitycznej, nieistniejącej. Z mroków zapomnienia wywołuje urzekającą wizje melancholijnej i dzikiej urody litewskiego pejzażu.
JAK DALEKO…to z kolei wielka metafora, rachunek sumienia czyniony w momencie granicy 2 epok zycia. Bohater artysta na każdy kroku zmaga się z bezsilnością. W magiczne 44-te urodziny uświadamia sobie własną niemoc myśli i czynu. To w jego wyobraźni rozgrywa się cały film. Przeszłość wyobrażona poddaje się modyfikacjom. Śmierć to nierozłączny towarzysz podróży. Autentyczny ból istnienia po raz pierwszy w polskim filmie.
Wnioski natury uniwersalnej, nie da się zmazać odpowiedzialności za cudzą śmierć przekonaniem o słuszności sprawy.
Tu już nie obarcza się Historii- ona jest równie absurdalna. Wojna niszczy sielskie krainy złudzeń i nadziei. Mówi się o poczuciu współodpowiedzialności za exodus Żydów. Wędrówka w przeszłość to spacer szlakiem klęski. Nowoczesna i sugestywna forma- zdjęcia Jahody.
SANATORIUM…. Hasa- wędrówka w poszukiwaniu utraconego świata. Wędrówka po swiecie dzieciństwa i krainie umarłych. Przedmioty zyskują magiczne znaczenia. Są znakiem ciągłości między starym a nowym. Teraźniejszość jest pusta i jałowa. Zwiastowanie nadejścia Apokalipsy. Fascynacja odmiennością żydowskiego świata. Kabalistyczna zasada wielości w jedności, trwania w przemijaniu. Rzeczywistość sacrum. Sens tradycji scalającej chaos ludzkiego istnienia. Nie sposób żyć i rosnąć bez korzeni.
NA WYLOT- historia oparta na faktach. Prowokacyjna, podszyta Dostojewskim. Nędzna egzystencja, pogardliwe lekceważenie dla innych, brzydota, kompleksy, brak perspektyw, próba potwierdzenia własnej wartości. Zbrodnia sprowadza oczyszczenie. Na końcu zwracają się bezpośrednio do widzów. Mówią wtedy inaczej. Zdobyli świadomość siebie. Niecodzienne ustawienia kamery. Ujęcia agresywne. Przerysowane efekty dźwiękowe. Brzydota scenerii i twarzy- turpista. Pokrewieństwo z BONNIE I CLYDE Penna.
TRZECIA CZĘŚĆ NOCY Żuławskiego- oniryczny, skąpany we krwi. Duch Apokalipsy. Gwałty, przemoc, sadomaso sex( tak, tak). W warstwie wizualnej odwołuje się do malarstwa symbolicznego. Nieustępliwa walka Tanatosa z Erosem. W spazmach i krwi rodzi się nowy świat. Zdjęcia Sobocińskiego. Aktorzy grają w sposób przerysowany, dialogi patetyczne. Fascynacja Bergmanem. Szokujące sceny erotyczne, trupy, rozcięte gardła( urocze co?)
Mizoginista. Epatowanie obsesyjną wizją świata; obraz skrajnie subiektywny.
PALEC BOŻY Antoniego Krauzego- oddaje styl życia i mentalność ówczesnej cyganerii artystycznej. Z jednej strony pejzaż kraju- szary, brzydki i smutny. Sami frustraci wokół. Aktorstwo rozumiane jako kapłaństwo, przeżycie samospalające. Lumpenproletariat i zdeklasowani inteligenci to zmistyfikowana oaza wolności i szczerości. Fascynacja twórczością i poglądami Pier Paolo Pasoliniego.
SZPITAL PRZEMIENIENIA Edwarda Żebrowskiego- opowieść o przeprowadzonej przez Niemców likwidacji szpitala psychiatrycznego. Istnieje tu gwałt, przemoc, patologia, ból, są kaci i ofiary. Plus cały przekrój społeczeństwa. Niemcy ucieleśniają śmiertelną chorobę. Najważniejsze wybory zapadają w obliczu śmierci. Filmy Żebrowskiego mówią o śmierci, jej wymiarze fizycznym, moralnym, duchowym. O bólu psychicznym i fizycznym.
SPIRALA Zanussiego – życie nie posiada autonomicznej wartości i urody. Bohaterowie dźwigają jarzmo nakazów i zakazów. Spontaniczność jest im obca. Głód metafizyki. Lęk przed śmiercią. Relatywizm i emocjonalne poszukiwanie życia.
Nurt moralnego niepokoju- ani odkrywcze, ani obrazoburcze. Pokazywały to co ludzie doskonale znali z obdukcji. Lękały się władzy, a jeszcze bardziej widowni. Kokietowały publiczkę. Odwoływały się do uczuć patriotycznych. Powtarzały oczywiste prawdy. Kino to mieści się w latach 1976-1981. Powstają: PERSONEL, BLIZNA,SPOKÓJ, AMATOR, PRZYPADEK Kieślowskiego, WODZIREJ, SZANSA, BYŁ JAZZ Falka, aktorzy prowincjonalni, kobieta samotna Holland, MATKA KRÓLÓW Zaorskiego, DRESZCZE Marczewskiego.
W tym nurcie siedział też- Wajda BEZ ZNIECZULENIA, DYRYGENT, CZŁOWIEK Z..,
Bugajski PRZESŁUCHANIE, Szulkin, Krauze.
Kino to przestrzegało kodeksu niepisanych praw. Postać dzielnego szeryfa- sekretarz partii, prężny technokrata, pełen woli dziennikarz. Rola stolicy 2 znaczna. Sprzedajni ludzie, tam należało szukać pomocy w potrzebie. Stolica to obiekt marzeń i pożądań. Błądzić wolno na dole, na średnich szczeblach zycia społecznego. Błądzić jest rzeczą prowincji. Władza jawiła się jako nadprzyrodzona potęga, gubiąc swój polityczny charakter. Utrwalano stereotypy zamiast je zwalczać. Bohaterem był człek prosty, o niskim stopniu skomplikowania zycia duchowego. Choć czasem trafiali się artyści bądź inteligenci. Reżyser przeważnie traktował swych bohaterów z pobłażaniem. Nie darzyli ich sympatia. Zabrakło tym filmom ludzkiej twarzy, humanizmu. Pochłaniał go dogmatyzm racji. Schematyczność według określeń publicystyczno- ideologicznych. Papierowe postacie wymagały dobrych aktorów, bym ten chłam rozruszać. Postaci pozytywnych szukano wśród młodych lub już starych- stary działacz partyjny, przedwojenny komunista, mądrość życiowa. Średnie pokolenie- zachłannie dzierży władzę, dążą do osobistych korzyści. Kino wysoko mizoginiczne, w odróżnieniu od produkcji socrealistycznych. Samotni, heroiczni faceci i nie rozumiejące ich kobiety o ograniczonych horyzontach( ja to tylko przepisuje-Q). Zawsze bohaterów zdradzają, odchodzą, porzucają. Czy jest to objaw zaniepokojenia konkurencją kobiet? Cholerny konserwatyzm, nie ma co ukrywać. Relacja kobieta-mężczyzna obrazuje problem niedojrzałości emocjonalnej, rozkładu relacji interpersonalnych. Raczej mało widowiskowe, uderza bezosobowość wypowiedzi.
Kluczowe tematy- na pewno temat kariery. Ambicje, pragnienia i frustracje społeczne. Element ryzyka i konkurencji. Kariera jako kwestia życiowej opcji albo znak awansu cywilizacyjnego warstw upośledzonych. Wybory dotyczą przede wszystkim inteligencji.
PAŁAC Tadeusza Junaka- akcja w czasie ofensywy Armii Czerwonej. Każdy zakaz, tabu można złamać. Posiadanie władzy podsuwa myśli podstępne. Oniryczna koncepcja. Chęć odzyskania utraconej urody minionego świata. Tragizm kultury wysokiej. Dychotomia polskiej kultury- model szlachecki i chłopski. Kraj panów i chamów. Warstwa półpanków.
WODZIREJ Falka- Bal stwarza doskonałą szansę bycia zauważalnym. Zabiegi Lutka obnażają skorumpowanie całej społeczności. Pokazanie folkloru masowej kultury. Być w telewizji- to spełnienie marzeń.
Pewnego rodzaju manifestem był INDEKS Kijowskiego- folklor studenckiego życia. Obraz studenckiej subkultury lat 70-tych. Dokonywanie wyborów, mniejszy lub większy konformizm, kompromisy. Sarkastyczny portret zbiorowy młodej inteligencji. Są to ludzie zagubieni, błąkający się w ciemnościach. Kompleks niemożności znajduje upust w głębokiej frustracji.
BLIZNA- energia bohaterów rozprasza się przy zetknięciu z absurdem zycia .Padają ofiarami manipulacji. Pozostaje gorzki smak klęski. Dramat bezsensu działania. Wnikliwa obserwacja- doświadczenie dokumentalisty.
PRZYPADEK- trzy warianty życia młodego człowieka lat 70-tych. Tryb warunkowy. Żaden wariant nie obiecuje samorealizacji. Własna aktywność się wymyka.
DZIECINNE PYTANIA Zaorskiego- wspólne plany przyjaciół przyjaciół propos ich przyszłości nie wytrzymują konfrontacji z rzeczywistością. Trauma zderzenia marzeń z życiem. Niedojrzałość młodej inteligencji.
ARIA DLA ATLETY Bajona- bohater jest zapaśnikiem. Schyłek XIX stulecia, środowisko cyrkowców. Świat sztuczny, wymyślony. Inspiracja u Viscontiego i Felliniego. Upływ czasu symbolizuje pojawienie się wynalazków. Obraz odchodzącego świata. Hołd dla mistrzów kina.
1979- debiutuje Piotr Szulkin. GOLEM- odrzucił kabalistyczny wydźwięk książki. Poetycka sugestywność. Apokaliptyczna fantazja. Świat po katastrofie. Świadomość ludzka jest wytworem manipulacji. U niego ludzkość to manipulatorzy i ofiary manipulacji. Ci pierwsi posługują się TV jako potężnym medium. To narzędzie przemocy psychicznej. Ale jest i przemoc fizyczna- bohaterom zawsze coś wpycha się do ust. Człowiek to anonimowa cząstka pośród tłumu. Dezintegracja społeczna. Policyjne państwa. Kwitnie donosicielstwo. Związki uczuciowe zastępuje prostytucja. Rządzeni warci są rządzących. Pasywność tłumu. Manipulatorzy nie mogli by istnieć bez przyzwolenia manipulowanych.
ILUMINACJA Zanussiego- nowatorska formuła eseju filmowego. Wplatanie do tradycyjnej narracji ikonografii, cytatów, spreparowanych i autentycznych dokumentów. W roli głównej polski operator filmowy, Stachu Latałło. Wędrówka przez życie by zrozumieć jego sens i doznać tytułowej iluminacji. Bohater outsider. Powierzchowne kontakty z innymi.
ZAPIS ZBRODNI Trzosa- Rastawieckiego-autentyczna historia. Rzeczowa relacja z morderstwa. Szuka prawdy, rekonstruuje tkankę faktów, waży racje. Rzetelność i relatywizm. Brak zagrań pod publikę.
BYŁ JAZZ Falka- studenci opętani jazzem, produktem zgniłego imperializmu. Zespół staje się enklawą wolności.
DRESZCZE Marczewskiego- freudowsko- polityczna symbolika. Czy bohater będzie zdolny do samodzielnego, nie kierowanego przez noc i nikogo, zycia?
Kalietis