Instrumenty kształtowania podaży pieniądza przez bank centralny:
Ø Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
Ø Zmiany stopy redyskontowej
Ø Operacje otwartego rynku
Stopa rezerw obowiązkowych ustalona przez NBP ma charakter obligatoryjny dla wszystkich banków komercyjnych i określa minimalny stosunek rezerw gotówkowych banku oraz jego rezerw w banku centralnym do ogólnej wartości depozytów zgromadzonych w banku.
Jeżeli bank centralny podnosi stopę rezerw obowiązkowych to banki komercyjne utrzymują część depozytów w formie rezerw czyli nie mogą ich wykorzystać do kreacji pieniądza bankowego. Zmniejsza się wówczas podaż pieniądza w gospodarce. Wzrost stopy rezerw obowiązkowych występuje w sytuacji stosunkowo niskiej produkcji globalnej w stosunku do agregatowego popytu. Wzrost stopy ma przeciwdziałać procesom inflacyjnym w gospodarce czyli procesom wzrostu przeciętnego poziomu cen. Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych powoduje że banki mniejszą część depozytów utrzymują w banku centralnym co pozwala im zwiększyć działalność kredytową. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce, ma to sprzyjać zwiększeniu aktywności gospodarczej różnych podmiotów.
Zmiany stopy redyskontowe- polityka stopy redyskontowej jest związana z dyskontem i redyskontem weksli. Jeżeli przedsiębiorstwo A chce kupić towar od przeds B ale nie posiada środków pieniężnych to może dokonać tego zakupu wystawiając weksel.
Weksel-papier wartościowy w którym wystawca weksla zobowiązuje się zwrócić określoną kwotę pieniężną w określonym terminie i na określonych warunkach.
Po dokonaniu transakcji towarowej weksel wystawiony przez przeds A znajduje się w posiadaniu przeds B- dostawcy towarów. Jeżeli przeds B chce odzyskać należność przed upływem terminu wykupu weksla to może zwrócić się do banku i dokonać operacji dyskonta weksla.
Dyskonto- bank wpłaca przeds B określoną kwotę i sam bank zobowiązuje się ściągnąć należność od przeds A. bank pobiera za dyskonto weksla opłatę zwaną stopą dyskontową ( oprocentowanie)
Jeśli bank komercyjny znajduje się w sytuacji niedoboru pieniądza to może zwrócić się do banku centralnego o pożyczkę pod zastaw weksli- redyskonto weksli. Bank centralny pobiera za nią opłatę określoną przez stopę redyskontową w procentach.
Stopa redyskontowa- wpływa bezpośrednio na koszty działalności banków komercyjnych, zmiany stopy redyskontowej pociągają za sobą zmiany stóp dyskontowych i innych stóp procentowych w bankach komercyjnych.
Wzrost stopy redyskontowej powoduje wzrost innych stóp procentowych w bankach komercyjnych co wpłynie na ograniczenie wielkości udzielonych kredytów bankowych i wywoła zmniejszenie podaży pieniądza. Spadek stopy redyskontowej przyczyni się do spadku stóp procentowych w bankach komercyjnych co zwiększa możliwość udzielanych kredytów, wzrośnie wówczas podaż pieniądza w gospodarce.
Obligacje- papiery wartościowe o niskim stopniu ryzyka. Przynoszą wcześniej ustalony dochód. Z punktu widzenia nabywców obligacji istotna jest relacja dochodem z obligacji a cena rynkową obligacji która może ulegać zmianie. Relacja ta decyduje o opłacalności zakupu obligacji.
Jeżeli bank centralny sprzedaje obligacje na rynku papierów wartościowych to wzrasta ich podaż co wpływa na spadek ceny rynkowej obligacji. Zwiększa się opłacalność ich zakupu ponieważ rośnie relacja pomiędzy dochodem z obligacji a ceną rynkową która spada. Sprawia to że podmioty lokują płynne środki pieniężne w obligacjach a nawet przeznaczają na zakup obligacji część lokat depozytowych. Zmniejsza się działalność kredytowa banków i podaż pieniądza w gospodarce.
Jeżeli bank centralny skupuje obligacje z rynku to ich podaż zmniejsza się powoduje to wzrost ceny rynkowej obligacji. Spada opłacalność ich zakupu gdyż zmniejsza się relacja między oczekiwanym dochodem a wysoką ceną rynkową. W tej sytuacji nie opłaca się lokować środków pieniężnych w obligacje. Zasoby pieniężne zostają zdeponowane w bankach komercyjnych co zwiększa ich możliwości kredytowe w związku z czym rośnie podaż pieniądza w gospodarce.
Polityka pieniężna może mieć charakter ekspansywny i wówczas zakłada zwiększenie podaży pieniądza w gospodarce na podstawie spadku stopy rezerw obowiązkowych, stopy redyskontowej oraz skupu papierów wartościowych państwa przez bank centralny. Polityka ta określana jest jako polityka taniego i łatwo dostępnego pieniądza. Stosowana jest dla zwiększenia aktywności podmiotów i procesów wzrostu oraz rozwoju gospodarczego.
Restrykcyjna polityka pieniężna polega na zmniejszeniu podaży pieniądza w gospodarce przez wzrost stopy rezerw obowiązkowych i wzrost stopy redyskontowej oraz sprzedaż papierów wartościowych państwa przez bank centralny. Jest to polityka drogiego i trudno dostępnego pieniądza.
Głównym jej celem jest przeciw działanie zjawiskom inflacyjny w gospodarce.
Inflacja- proces ogólnego poziomu cen w gospodarce mierzy się przy pomocy deflatora PKB, ale także przy pomocy wzrostu wskaźnika cen dóbr i usług konsumpcyjnych ( CPI ), lub dla producentów wskaźnika cen dóbr i usług inwestycyjnych.
Proces inflacji mierzy się przy pomocy stopy inflacji która określa wzrost ogólnego poziomu cen w procentach.
RODZAJE INFACJI:
- z punktu widzenia wysokości stopy inflacji:
-pełzająca stopa inflacji w skali roku od 3% do 5%
-krocząca od 3%- 5% do 10%- 15%
-galopująca od 10%- 15% do 1005- 150%
-hiperinflacja powyżej 100%- 150%
- z punktu widzenia przyczyn inflacji:
-monetarna (pieniężna) występuje gdy funkcjonujący pieniądz nie znajduje pokrycia w wytwarzanych towarach i usługach czyli podaż pieniądza jest wyższa od wartości realnego dochodu narodowego wytworzonego w gospodarce w danym czasie
-popytowa występuje wówczas gdy agregatowy popyt przewyższa produkcję globalną w gospodarce wówczas ceny rosną w warunkach pełnego wykorzystania czynników wytwórczych
-kosztowa oznacza że w warunkach rynkowych wzrost kosztów produkcji producenci przeżucają na wzrost cen towarów i usług. Koszty produkcji mogą wzrastać pod wpływem wzrostu cen surowców paliw, energii, czynszu, wynagrodzeń, składek ale także dlatego aby utrzymać co najmniej ten sam poziomu zysków cen
finansowy