U.S.A.
Rosja
Polska
Sys. Semiprezydencki, „demokracja sterowana”, de iure demokracja;
Oficjalnie federacja, ale władza jest scentralizowana; kraj wielonarodowy (82-83% Rosjan, 100+ jęz., różne religie)
Zracjonalizowany sys. Parlamentarno-gabinetowy (rocjonalizacja = usprawnienie przez nadanie kompetencji niektórym instytucji); między semiparlamentaryzmem a sys. Parlamentarno-gabinetowym.
Ewoluuje od 1989.
Podstawy konstyt. Itp.
- 4 sekcje, 27 poprawek, komentarze „The Federalist”: 85 art. A.Hamilton, J.Madison, J.Jay;
- sztywna, ale elastyczna - „rozszerzane” znaczenie;
- suweren - „the People”; rozszerzanie: XIII zniesienie niewolnictwa; XIV rasa; XIX kobiety;
- wzór „Katechizm Rakowki” Arian;
zasady:
- suwerenność ludu;
- pr. Jedn. I ustrój społ.-polit.
- 3-podział władzy: modelowy, w płaszczyźnie org. I pers., zas.”check&balances”, Legislatywa, Egzekutywa, Judykatywa.
- 12.12.1993: referendum, wchodzi w życie;
- Rosja: republikańska, federacyjna, 3-podział władzy, z którego wykluczony jest prezydent, rządy prawa, publikowanie przepisów, wskazanie wielo-nacjowego narodu jako źródła prawa i suwerena, zas. Państwa socjalnego, wolność gospodarcza, obrona prawa własności, niezależny samorząd terytorialny, prawa jednostki!, uprawnienia wynikająca z prawa międzynarodowego;
Zmiana konstytucji:
- wniosek: prezydent, Rada Państwowa, Sąd Konstytucyjny (w określonych przypadkach), parlament (1/5), organy ustawodawcze Federacji
- roz. 3-8 podlegają zmianie przez Zgormadzenie Narodowe, 1,2,9 – nie.
- Do 1997 obowiązywała częściowo konst. Z PRLu.
- brak tradycji parlamentarnych, stałe problemy: brak jednoznaczności podziału kompetencji między prezydentem a rządem (wynika z art. 10 Konst. Z 1997: władzę wyko. sprawują prezydent i gabinet)
1997, Konst., A. Kwaśniewski,
Tworzenie:
- prace od 1989;
- początek 1997 – koniec prac;
- 2.04.97 – przyjęcie przez Zgromadzenie Narodowe: 40 przeciw, 450 za;
- 25.5.97 – referendum: 52,7% za, frekwencja 42,6%;
- 16.7.97 – podpisanie, publikacja;
- 17.10.97 – wchodzi w życie; koniec obowiązywania noweli konst.i ust.konst.z '92.
Przedmioty dyskusji: art. 18= def. Małżeństwa, preambuła, rel. Kościół-państwo, inwokacja;
- instytucjonalizacja partii politycznych, zakaz istnienia partii rasistowskich, totalitarnych itp.
Cechy:
- sztywna, trudnozmienialna;
- inicjatywa: projekt - 1/5 posłów/senat/prezydent;
ustawa uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby:
- sejm: 2/3 przy min.50% (większość kwalifikowana),
- senat: ½ przy min.50% (większość bezwzględna)
nowelizacja 10.2009: funkcjonowanie biernego prawa wyborczego – os. skazana prawomocnym wyrokiem nie może kandydować.
Zasady:
1. 3-podział władzy,
2. demokratyczne państwo prawa,
3. suwerenność narodu i państwa,
4. unitarna forma państwa
5. pluralizm polityczny,
6. społeczna gosp. rynkowa,
7. republikańska forma rządów.
Prawo wyborcze:
3.12.10 – uchwalenie Kodexu Wyborczego
1.2.11 – wchodzi w życie
w znaczeniu przedmiotowym = ogół norm reg. Tryb dokonywania wyborów organów;
w znaczeniu podmiotowym = uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborze organów przedstawicielskich
Funkcje:
1. kreacyjna: powołuje org. Przedstawicielskie
2. polityczno-programowa – w programach partii politycznych są zapisane postulaty → legitymizująca – legitymizowanie danej wizji kraju
3. integrująca – wokół programów, zbiorowe wydarzenie
Konst. Zas. Prawa wyborczego:
- powszechność: bierne 21/30, prezydencki 35
- równość: formalne – 1 os.=1 głos; materialna: każdy głos ma taką samą siłę;
- bezpośredniość - ale: głosowanie przez pośrednika;
- tajność
Pozbawienie praw wyborczych:
- czynne: pozbawienie praw pub./wyborczych wyrokiem sądu/TS; ubezwłasnowolnienie;
- bierne: -||-; karany z przestępstwo umyślne; praworządny wyrok o warunkowym umorzeniu wyroku dot. przestępstwa umyślnego; obcokrajowcy pozbawieni praw wyborczych w swoim kraju.
Nowości kodexu:
- 2-dniowe głosowanie;
- wprowadza kwoty: 35% dla kobiet
Władza ustawodaw.
- symetryczny bikameralizm;
- zamknięte/otwarte prawybory we wszystkich stanach;
- inicjatywa ustawodawcza – obie izby, tylko finansowe – IR,
- otwiera nominację prez.,
- ratyfikowanie umów mnd podpisanych przez prezydenta,
- opiniuję niewiążąco wypowiedziane wojny.
Funkcja kontrolna Kongresu:
- brak wzmianki w konst.; tradycja parlamentaryzmu euro.,potrzebne dla prawidłowego ustawodawstwa;
- komisje specjalne 1 i 2 izby (1. 1961);
- uprawnienia: może wezwać wszystkie os. pub. Prócz prezydenta, os. cywilne jako świadków, niestawienie się=obraza izby;
- komisje stałe: jawne przesłuchania, od 1970 obowiązek uwzględniania expertów;
- przywilej Egzekutywy
Impeachment:
- kadencja: 4 lata – od 1. dnia posiedzenia do dnia przed 1. posiedzeniem kolejnej kadencji
- wybory: 90 dni przed upływem 4 lat wyznaczane na dzień wolny w ciągu 30 dni przed upływem kadencji;
skracanie kadencji:
- min. 2/3 ust. l. Posłów – równocześnie sejm i senat
- prezydent – równocześnie zarządza wybory w ciągu 45 dni
Ważność wyborów stwierdza SN
zas. Incompabilitas = nie można łączyć bycia posłem z byciem członkiem egzekutywy - dopuszczalne tylko w przypadku sekretarzy stanu;
art. 105 – można zrzec się immunitetu;
Komitet poparcia – min. 5000. Można wpisać się na więcej niż 1 listę poparcia (os. na stałe zamieszkująca w okręgu)
Izba „niższa”
Izba Reprezentantów:
- czynne 18r., bierne 25r.;
- 7 lat obywatelstwa, domicyl na terenie stanu;
wybory: - okręgi 1-mandatowe zlok.na terenie stanu; min.1 kandydat na stan, zal. od il.ludności: 30000 – max. 1 przedst., 1. wtorek po 1 pn. listopada – jesień lat parzystych;
kadencja – 2 lata;
sesja – 2 na kadencję; 01-07+;
struktura:
komisje: stałe (22 projekty, resortowe), specjalne, uzgadniające, wspólne (joined committees);
Przew. Komisji: wpływają na skład podkomisji, zwołują posiedzenia;
Speaker: kieruje obradami, przekazuje projekty do komisji, decyzje odnośnie składu komisji innych niż stałe, wybierany przez IR, rozstrzyga przy remisie;
- 460 posłów – przedstawicieli narodu;
Wybory:
próg: min.5%, koalicja – 8% (klauzule zaporowe);
zgłaszanie kandydatów: komitety wyborcze – 1 lista na okręg; można kandydować tylko z 1 listy w 1 okręgu. - bierne – 21 l.; wielomandatowe okręgi wyborcze – zal. od il. Mieszkańców, granice okręgów nie mogą naruszać granic powiatów lub miast-powiatów, liczba posłów wg jednolitej normy przedstawicielstwa obliczana na podst. l. Mieszkańców Polski/460.
Struktura:
- 30.07.1992 – Regulamin Sejmu RP, stat. Uchwały;
Kluby i koła tworzą członkowie 1 partii; Klub = min. 15 posłów, koło – min.3; poseł może należeć tylko 1; zespoły poselskie – grupowane tematyczne; info. o klubie/kole do Marszałka ze składem personalnym.
Marszałek Sejmu:
- kandydatów zgłasza min. 15 posłów;
- wybór bezwzględną l. głosów przy min.50% ust. l. Posłów
- funkcje: przewodzi posiedzeniom, Zgromadzeniu Narodowemu, obradom Prezydium Sejmu, zwołuje Konwent Seniorów, zastępuje prezydenta, jego zastępują wicemarszałkowie;
- odwoływany przez Sejm na wniosek min. 46 posłów, którzy imiennie wskazują nowego kandydata
Wicemarszałkowie:
- il. Zależy od il. partii
- powoływani na drodze uchwały, zgłaszani przez min. 15 posłów, odwoływani przez min. 15 posłów → większość bezwzględna.
Prezydium = marszałek + wicemarszałkowie:
- ustala plan prac po opinii Konwentu;
- dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu;
- opiniuje sprawy wniesione przez marszałka sejmu;
- terminy posiedzeń ustalane przez marszałka.
Konwent Seniorów = prezydium + przewodniczący i wice-przewodniczący klubów/kół:
- zwoływany przez marszałka z jego własnej inicjatywy lub wniosek min. 15 posłów/klubu uczestniczącego w prezydium
Obrady są jawne, chyba że zostaną utajnione bezwzg. Większością głosów.
Komisje sejmowe
- stałe i nadzwyczajne;
- służą do rozpatrywania/przygotowywania spraw, którymi zajmuje się Sejm, wyrażaniem opinii;
- członkowie wybierani przez Sejm po opinii Konwentu.
Izba „wyższa”
Senat:
- reprezentuje stany: 2 na stan = 100;
- kadencja: 6 lat na senatora, co 2 l. 1/3 składu;
- 30 l., zas.rezydencji-min.9l. Obywatelstwa + domicyl;
- okręg wyborczy = stan;
- od 1913 wybory bezp.,wcześniej – legislatury stanowe; zwykła większość;
- 16 stałych komisji + specjalne;
- przewodniczący pro tempore;
- 100 senatorów
- bierne: 30 l.; okręgi wyborcze = całość/część województwa – 2-4 kandydatów; nie mogą naruszać okręgów wyb. do Sejmu
- max. senatorów: Mazowieckie, Śląskie (13); min.- Świętokrzyskie, Opolskie (3);
- max. 3 kandydatów na komitet; zgłoszenie kandydata = 3000 podpisów; można zagłosować na tyle os. ile przypada na okręg
Klub = 7, koło =3
Marszałek Senatu
- interpretacja regulaminu Senatu; zlecanie komisjom senackim rozpatrzenie spraw w danym zakresie, ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powołuje doradców oraz korzystania z ich opinii i ekspertyz, czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków wynikających z regulaminu, opiniuje sprawy wniesione przez marszałka senatu, podejmuje inne czynności wynikające z regulaminu Senatu.
Konwent Seniorów = przedstawiciele kół, klubów, porozumień:
- wskazuje potrzebne inicjatywy ustawodawcze; zwoływany przez marszałka na jego własny lub klubu wniosek; opiniuje projekty porządku obrad Senatu, plan pracy.
Prezydent
Kompetencje:
- piastun/naczelny organ władzy wykonawczej;
- prawo veta,
- inicjuje ustawy (choć oficjalnie nie ma inicjatywy),
- współpracuje z członkami kongresu przez frakcje,
- podpisuje umowy mnd,
- mianuje sędziów SN, sekretarzy stanu, dowódców sił zbrojnych, FBI, CIA i … tys. urzędników,
- głównodowodzący sił zbrojnych,
- władza wojenna w czasie wojny (zarządzenia spec., powoływanie dod. Jedn.),
- wypowiada wojnę,
- zwierzchnik stanowych sił policyjnych (w czasie wojny i rozruchów),
- prawo łaski.
Wymogi wobec kandydata: obywatel RP, min. 35 lat
- Ważność wyborów stwierdza SN; przeprowadza je PKW
- Kadencja 5 lat, max. 2 x
- Wybory równe, tajne, większościowe, do 2 tur.
- ustalane przez Marszałka Sejmu 6-7 mies. przed końcem kadencji na 100-75 dni przed końcem;
- jeśli nikt nie wygrał – w 14 dni głosowanie powtórne;
- nowowybrany prezydent składa przysięgę w ostatnim dniu urzędowania poprzedniego prezydenta przed Zgromadzeniem Narodowym; w 7 dni od stwierdzenia wygranej = symboliczna cezura;
- kandydaci zgłaszani najpóźniej 45 dni przed wyborami;
- obowiązek lustracyjny
- karta wyborcza: nazwisko + imię, alfabetycznie;
Uprawnienia Prezydenta są ściśle określone w V rozdziale Konstytucji RP.
Uprawnienia wobec Suwerena (Narodu):
- zarządzenie referendum za zgodą wyrażoną przez bezwzględną większość ust. l. senatorów przy 1/2,
Uprawnienia wobec zmian ustrojowych
- prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji
Uprawnienia wobec władzy ustawodawczej
-zarządza wybory parlamentarne, wyznaczadzień wyborów
- zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu w ciągu 30 dni po dniu wyborów
- wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie
- skraca kadencję parlamentu (po zasięgnięciu niewiążącej opinii Marszałka Sejmu i Senatu): fakultatywnie - jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ust. budżetowej nie zostanie ona przekazana Prezydentowi; obligatoryjnie - jeżeli zasadnicza i obie rezerwowe procedury powoływania Rady Ministrów zakończą się fiaskiem
- orędzie do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego
- inicjatywa ustawodawcza; zgłaszanie poprawek, weto (Sejm może to weto odrzucić większością kwalifikowaną 3/5 ustawowej liczby posłów);
- podpisuje ustawy, zarządzenie ogłoszenia w Dzienniku Ust.
Uprawnienia wobec władzy wykonawczej
- desygnuje i powołuje Premiera
- na wniosek Premiera powołuje Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków, dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów, obligatoryjnie odwołuje ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności, przyjmuje rezygnację Rady Ministrów
- wydaje rozporządzenia, zarządzenia
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
- mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych
- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych
- powołuje i odwołuje na wniosek Premiera w czasie stanu wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, na wniosek Ministra Obrony Narodowej - Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódców sił zbrojnych, nadaje stopnie wojskowe, powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
- na wniosek Premiera zatwierdza strategię bezp. Narodowego, postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa, użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa
- może zwoływać posiedzenia Rad Gabinetowej
- wnioskuje do Sejmu o powołanie Prezesa NBP
- powołuje 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
- nadaje i zwalnia z obywatelstwa
- nadaje ordery, odznaczenia, tytuły naukowe prof., prof. sztuki
- powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Prezydenta RP
Uprawnienia wobec władzy sądowniczej
- na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa mianuje sędziów
- wskazuje 1 członka Krajowej Rady Sądownictwa
- powołuje I Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów przedst. przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, prezesów SN, Prezesa NSA, wiceprezesów NSA, Prezesa i Wiceprezesa TK
- wnioskuje do TK o: zbadanie konstytucyjności aktu normatywnego, rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego
- składa wstępny wiosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konst. członka Rządu, Prezesa NIK, Prezesa NBP, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, ministra resortowego, członka KRRiT
- prawo łaski
Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych:
- na wniosek Rządu rozporządza stan wojenny lub wyjątkowy;
- na wniosek Premiera zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP
Rząd
Rada Ministrów:
- prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną,
- kieruje administracją rządową,
- wydaje rozporządzenia,
- chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu,
- kieruje wykonaniem budżetu,
- zapewnia bezpieczeństwo wew., porządek publiczny,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stos. z innymi państwami i org. mnd, zawiera umowy mnd,
- sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego.
Powołanie: w ciągu 14 dni od 1. posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniego rządy prezydent desygnuje premiera.
Prezes Rady Ministrów:
- reprezentuje Radę Ministrów, kieruje jej pracami,
- ponosi odpowiedzialność polityczną,
- decyduje o składzie Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę członków Rady,
- zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów, rozporządzenia, zarządzenia,
- nadzór nad samorządem terytorialnym,
- kompetencje generalne – do jego zadań należy wszystko to co nie jest zastrzeżone dla innych organów
- podst. łącznik, zwierzchnik administracji rządowej,
- dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej, nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej.
System partyjny
- nieprzejrzysta struktura; brak wyraźnego lidera/ideologii
- Tea Party od „herb. Bostońskiej” 1777: 2009 Am. Recovery and Reinvestment Act Obamy; sprzeciw wobec polit. Fiskalnej; początkowo ruch społ. Anty-polit.-fiskalny, liberalizm ekonomiczny, przeciw interwencjonizmowi. 02.2010 zręby org. „The Teaparty Notion”
Lorrain