KULTURA I SZTUKA RENESANSU.pdf
(
113 KB
)
Pobierz
www.maturazpolskiego.pl
KULTURA I SZTUKA RENESANSU
Kultura i sztuka renesansu
renesan
s
1
•
nazwy epoki
✔
język włoski – „rinascimento”
✔
język francuski – „renaissance”
✔
język polski – „odrodzenie”
•
ojczyzną renesansu są Włochy i Florencja – miasto, w którym rządzili Medyceusze
2
•
początek odrodzenia wyznacza rok 1401
✔
data konkursu na ozdobienie brązowych drzwi do baptysterium
3
katedry we Florencji
✗
w latach 1427–1447 zwycięzca tego konkursu, Lorenco Ghiberti, wykonał drugie, środkowe drzwi, które Michał
Anioł nazwał „drzwiami do raju”
•
powrót do źródeł, czyli kultury antyku, której osiągnięcia kontynuowano, ale i przetwarzano, dostosowując do cza-
sów współczesnych
✔
szwajcarski uczony Jakub Burckhard (XIX w.) określił renesans mianem stylu będącego powrotem do natury i
człowieka
✔
artyści rodem z Florencji (XV w.) myśleli, że ich działalność jest powrotem do sztuki antyku, odtworzeniem geniu-
szu ówczesnych dokonań artystycznych
cechy renesansu
•
renesans (wraz z humanizmem) stanowił wielki przełom w dziejach cywilizacji ludzkiej
✔
sztuka szczególnie wyrafinowana, pełna odkrywczości, nowych studiów nad człowiekiem, naturą, urodą życia
✔
obok dzieł, które zajmowały się szeroko pojętą problematyką religijną, pojawiła się sztuka świecka
✔
twórcy epoki byli ludźmi wszechstronnymi pod względem wykształcenia i swych dokonań
•
prąd ten cenił człowieka, jego prawo do indywidualności oraz wolności twórczej
✔
fascynacja pięknem człowieka, jego zmysłowością, niepowtarzalnością
•
twórcy osiągali maestrię w sztuce przez kontynuację tradycji, obserwację i doświadczenie
•
kompozycje dzieł malarskich cechowała intelektualna głębia; brak w nich patosu oraz nudy
•
zerwano ze średniowieczną anonimowością
•
w I połowie XV w. pojawił się
manieryzm
4
– (obecnie ceniony) prąd artystyczny – jego cechy:
1
renesans
,
odrodzenie
– epoka historycznoliteracka trwająca we Włoszech od końca XIII w. do pocz. XVI w., w krajach za-
chodniej, północnej i środkowej Europy – od XV w. do końca XVI w. Termin wprowadzony w czasach humanizmu renesanso-
wego we Włoszech w XV w., pojmowany początkowo jako odrodzenie kultury starożytnego Rzymu (włoskie
rinascità
‘odro-
dzenie, obudzenie się, rozkwit’), przywrócenie ideałów republiki i cesarstwa, cnót obywatelskich, klas. wzorców wychowania
i uformowania moralnego przez wykształcenie oraz harmonijnego rozwoju ludzkich zdolności (łac.
humanitas
‘człowieczeń-
stwo’).
Humanizm
renesansowy był oparty na przekonaniu, iż spuścizna kulturalna antyku zawiera ideały życia ludzkiego w
wymiarze jednostkowym i społecznym, które należało odtworzyć przez badania – studia humanitatis, humaniora. W związku z
tym bardzo ważną rolę, oprócz filozofii, odgrywała filologia, dzięki której na nowo dostrzeżono walory łaciny klasycystycznej,
zbudowano podstawy biblistyki, opracowując krytycznie teksty biblijne i tłumacząc je z języka greckiego (Erazma z Rotterda-
mu przekład „Nowego Testamentu”).
2
Medyceusze
,
Medici
– florencki ród kupiecki, bankierski, od 1532 książęcy, rządzący Florencją 1434–1737 (z przerwami
1494–1512 i 1527–30), która od 1569 była stolicą Wielkiego Księstwa Toskanii, utworzonego z dóbr Medyceuszów; odegrał
wybitną rolę polityczną i kulturalną w dziejach Włoch (Lorenzo Medici, Cosimo Medici); Medyceusze posiadali największy w
średniowiecznych Włoszech dom bankowy z filiami w Rzymie, Mediolanie i wielu miastach zachodniej Europy; byli bankie-
rami władców europejskich, m.in. królów angielskiego; ród wydał 3 papieży (Leon X, Leon XI, Klemens VII) i 2 królowe
francuskie (Katarzyna Medycejska i Maria Medycejska).
3
baptysterium
– (łac. z gr.) w architekturze chrześcijańskiej budynek przeznaczony do obrzędu chrztu, zwykle w pobliżu duże-
go kościoła (od strony zachodniej); najczęściej na planie centralnym; we wnętrzu, pośrodku znajdował się zagłębiony w po-
sadzce zbiornik na wodę lub kamienna chrzcielnica na cokole; baptysterium występowało w IV–XII w. (we Włoszech do XV
w.).
4
manieryzm
– (fr. z wł.) termin używany w historii sztuki, wywodzący się z włoskiego
maniera
, przyjęty od lat 20. XX w. na
określenie zjawisk w sztuce europejskiej XVI w. Jego zakres pozostaje dyskusyjny, zwłaszcza gdy stosuje się go do wielora-
kich zjawisk artystycznych w Europie poza Włochami. Najmniej zastrzeżeń budzi rozumienie manieryzmu jako nurtu w sztuce
włoskiej ok. 1520–1600, realizującego estetyczny ideał – maniera najwyższego kunsztu oraz doskonałości formy i techniki
dzieł. Sztuka ta ukształtowała się ok. 1520 w Rzymie i wkrótce rozpowszechniła na dworach włoskich we Florencji, w Mantui,
Parmie, a także we Francji (Fontainebleau), w środkowej Europie (Praga, Monachium) i Niderlandach (Haarlem, Utrecht).
Teoria sztuki manieryzmu – antyracjonalna, antymaterialistyczna, po części mistyczna – całkowicie odchodziła od renesanso-
wej wiary w naukowy charakter artystycznego poznania i odtwarzania rzeczywistości (F. Zuccari). Sztukę manieryzmu cechu-
1 z 6
KULTURA I SZTUKA RENESANSU
✔
zwrot w sztuce polegający na wydobyciu z dzieła tego, co wyszukane, niezwykłe, oryginalne
✔
sięganie do antyku w architekturze
✔
nastrój, ciekawa kolorystyka w malarstwie
✔
często określa się mianem manieryzmu zbyt wyrafinowane kreowanie dzieła sztuki
twórcy renesansu
•
Leonardo da Vinc
i
5
– skupiał w sobie ideał artysty renesansowego, wręcz demiurga
6
✔
malarz
✔
teoretyk sztuki
✔
badacz natury
✔
matematyk
✔
inżynier
✔
projektant prekursorskich wynalazków (czołg, helikopter, działo)
•
twórcy byli wolni i niezależni, a ich symbolem jest –
Michał Anio
ł
7
je zerwanie z renesansowymi ideałami ładu i harmonii, tendencja do skomplikowanych układów formalnych, wyszukanej in-
wencji tematycznej i wykonawczej wirtuozerii. Dla malarstwa są znamienne: antynaturalistyczna deformacja postaci (zwykle
nieproporcjonalnie wysmukłych), arealny koloryt, oscylacja między bardzo płytką a bardzo głęboką przestrzenią. W dziełach
malarzy manieryzmu przejawia się dążenie do przesadnej ekspresji i niesamowitości (J. da Pontormo, Rosso Fiorentino, El
Greco), wyszukanego wdzięku i elegancji (Parmigianino), wytwornego wyrafinowania (A. Bronzino). W rzeźbie najbardziej
charakterystyczne jest stosowanie „figura serpentinata” – dynamicznie spiętrzonego, spiralnego układu postaci (B. Cellini, G.
da Bologna, A. de Vries). Architekturę manieryzmu znamionują: swoboda w operowaniu klasycznymi elementami architekto-
nicznymi (których funkcja nie jest jasno określona, a często nawet podwójna), akonstruktywizm, abstrakcyjne schematy for-
malne, dążenie do tworzenia zaskakujących efektów scenograficznych, wreszcie wyrafinowana powściągliwość bądź rozpasa-
nie ornamentyki. Cechy te najpełniej wyraziły się w budowlach o niewielkiej skali, zwłaszcza willach, gdzie architektura prze-
plata się z ogrodami, oraz w ogrodach, podporządkowujących naturę wymyślnej kompozycji zieleni, elementów architektury,
sztucznych grot i grup rzeźbiarskich.
5
Leonardo da Vinci
– (1452–1519), włoski malarz i teoretyk sztuki, rzeźbiarz, architekt, uczony i myśliciel epoki renesansu;
wszechstronny i genialny artysta. Od 1466 uczeń A. del Verrocchio we Florencji, gdzie został 1472 czł. cechu malarzy; 1482
lub 1483–1499 działał w Mediolanie na dworze L. Sforzy, zwany il Moro, 1500–06 we Florencji, 1506–13 ponownie w Me-
diolanie, 1513–16 w Rzymie pod opieką G. Medici, brata papieża Leona X; 1516 wyjechał do Francji zaproszony przez Fran-
ciszka I, zmarł w Amboise. Już w warsztacie Verrocchia (ok. 1476) namalował anioła w „Chrzcie Chrystusa” tego artysty. Sa-
modzielne dzieła Leonarda da Vinci z pierwszego okresu florenckiego: „Pokłon Trzech Króli”, „Św. Hieronim” (oba nie ukoń-
czone) i „Zwiastowanie”, studia do „Madonny z kotkiem”; z okresu pobytu na dworze mediolańskim: portret Cecylii Gallerani
– „Dama z gronostajem” (1483–85 – Muzeum Czartoryskich, Kraków), „Madonna w grocie skalnej” (1483), malowidło ścien-
ne „Ostatnia Wieczerza” (1495–98) w refektarzu klasztoru przy kościele S. Maria delle Grazie w Mediolanie oraz model brą-
zowego pomnika konnego F. Sforzy i projekty architektoniczne (model kopuły katedry, plany pałacu); z drugim okresem flo-
renckim wiąże się praca nad kartonem do obrazu „Św. Anna Samotrzecia”, nad kartonem i malowidłem ściennym „Bitwa pod
Anghiari” dla Palazzo Vecchio we Florencji 1503–05 (obydwa nie zachowane) i nad portretem „Mony Lisy” (ok. 1503–1506);
w drugim okresie mediolańskim powstały obrazy: „Św. Jan Chrzciciel”, „Bachus”, znana z kopii „Leda z łabędziem: i „Św.
Anna Samotrzecia” oraz rysunkowy autoportret; Leonardo da Vinci jako malarza interesował głównie naturalny wygląd rze-
czy, ruch, ekspresja (studia twarzy), światłocień (sfumato), perspektywa linearna, barwna i powietrzna; w jego twórczości do-
niosłą rolę odgrywał rysunek, służący do ustalenia poszczególnych etapów pracy artystycznej, której ostateczny cel był pozaar-
tystyczny, badawczy; gdy wynik badań naukowych zarysował się dostatecznie, dzieło sztuki zazwyczaj przestawało go intere-
sować (stąd tak częste niewykańczanie obrazów). W czasie pierwszego pobytu w Mediolanie Leonardo da Vinci podjął syste-
matyczne studia w dziedzinie anatomii, botaniki, matematyki, optyki i mechaniki; powstały wówczas główne części traktatu o
malarstwie, architekturze i anatomii, optyce i mechanice; w drugim okresie florenckim kontynuował prace naukowe i zbierał
materiały do traktatu o pierwotnych siłach natury, obejmującego całą kosmologię; jego zainteresowania naukowe wiązały się
ze sztuką bądź z pracami technicznymi i były wyrazem pasji poznawczej. Leonardo da Vinci opracował projekty licznych wy-
nalazków (często związanych z prowadzonymi przez niego badaniami naukowymi), znacznie wyprzedzających jego epokę:
śmigłowca, spadochronu, opancerzonych pojazdów bojowych, łodzi podwodnej, maszyn włókienniczych, prasy dźwigniowej,
walcarki, tokarki kołowej, szlifierki, zaworów, pomp; wynalazki Leonarda da Vinci nie wywarły jednak większego wpływu na
rozwój techniki, gdyż uzyskanych rezultatów autor nigdy nie publikował; do nielicznych zrealizowanych projektów należały
projekty dźwigów. Po śmierci Leonarda da Vinci jego uczeń i przyjaciel, F. Melzi, zebrał prace Leonarda da Vinci w 19 księ-
gach (notatki, szkice, projekty i korespondencja); w pismach Leonarda da Vinci znalazł wyraz pogląd o jedności nauki i sztuki.
W „Traktacie o malarstwie” (pośmiertnie zestawiony z notatek, wyd. 1651) rozwinął wiele specjalnych problemów malarskich
(zagadnienia światła i cienia, koloru, perspektywy powietrznej i barwnej).
6
demiurg
– (gr.) w filozofii Platona i późniejszych doktrynach filozoficznych: twórca świata; (przen.) siła twórcza, twórca.
7
Michał Anioł
, właściwie
Michelangelo Buonarroti
– (1475–1564), włoski rzeźbiarz, malarz, architekt i poeta; jeden z naj-
znakomitszych artystów epoki renesansu; nauki początkowe we Florencji u D. Ghirlandaia (1488), potem w pracowni rzeźbiar-
skiej Bertolda di Giovanii, kustosza rzeźb antycznych w Ogrodach Medycejskich Św. Marka; 1490–92 na dworze L. Medici,
zwanego Il Magnifico (Wawrzyniec Wspaniały), gdzie zetknął się ze środowiskiem humanistów Akademii Platońskiej; 1494–
2 z 6
KULTURA I SZTUKA RENESANSU
✔
geniusz sztuki
✔
architekt
✔
malarz
✔
rzeźbiarz
✔
poeta
sztuka
•
architektura
✔
Europa
✗
Bazylika św. Piotra w Rzymie
✗
Santa Maria del Fiore - Florencja
✗
Palazzo Medici - Florencja
✔
Polska
✗
Wawel
✗
pałace
➢
Sucha Beskidzka
➢
Niepołomice
➢
Pieskowa Skała
➢
Baranów Sandomierski
✗
Kaplica Zygmuntowska na Wawelu
✗
Stare Miasto w Zamościu
•
malarstwo
✔
Europa
✗
Leonardo da Vinci
➢
„Mona Liza”
➢
„Dama z łasiczką”
➢
„Ostatnia wieczerza” (fresk)
✗
Raffaelo Sant
i
8
95 w Bolonii (rzeźby w kościele S. Domenico), kilkakrotnie we Florencji (1501–05, 1517–34) oraz w Rzymie (1496–1501,
1505–17, od 1534 do śmierci). Już we wczesnych pracach objawiła się jego wielka indywidualność, zaznaczyły się też wpływy
antyku i „Donatella” („Madonna przy schodach”, „Walka centaurów z Lapitami” – obie płaskorzeźby 1490–92, „Bachus”
1497–1501, „Madonna z Brugii” po 1501). Najsłynniejsze rzeźby Michała Anioła odznaczają się – charakterystycznymi także
dla dzieł malarskich – cechami określanymi przez współczesnych jako divinità [‘boskość’] („Pietà Watykańska” w Bazylice
Św. Piotra w Rzymie 1498–1500) i „terribilità” (‘ogromna siła dramatyczna’) „Dawid” – posąg, niegdyś przed Palazzo Vec-
chio, dziś w Akademii Sztuk Pięknych we Florencji 1501–04, „Mojżesz” 1513–16, „Rachel i Lea” 1542, te ostatnie z nie wy-
kończonego, a realizowanego 1505–42 nagrobka papieża Juliusza II ustawionego ostatecznie w kościele S. Pietro in Vincoli w
Rzymie); nagrobki synów: Giuliana księcia Nemours i Lorenza II, księcia Urbino z rzeźbami „Dnia”, „Nocy”, „Poranka” i
„Zmierzchu” (w Nowej Zakrystii w kościele S. Lorenzo we Florencji 1520–35); kilka rzeźb otemacie Pietà (najsłynniejsza
tzw. „Rondanini”, ostatnie nie dokończone dzieło, obecnie w Castello Sforzesco w Mediolanie 1564). Główne dzieła malar-
skie: obraz „Święta Rodzina” (1503), freski o tematyce biblijnej (m.in. „Prorocy i Sybille”) na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej
(1508–12), tamże na ścianie ołtarzowej „Sąd Ostateczny” (1536–41). Główne prace architektoniczno-urbanistyczne: przedsio-
nek Biblioteki Laurenziana we Florencji (1524–34), projekt urbanistyczny rozwiązania Placu Kapitolińskiego w Rzymie
(1536), rozbudowa pałacu Farnese (1546), kontynuacja budowy Bazyliki Św. Piotra (projekt kopuły z 1547 zrealizowany po-
śmiertnie), kościół S. Maria degli Angeli w termach Dioklecjana (1561). Twórczość Michała Anioła wyrasta ponad konwencje
mu współczesnych, a cechujące ją monumentalizm, ekspresja i niepokój zapowiadają barok. Utwory poetyckie Michała Anioła
powstały w większości pod koniec życia artysty; pierwsze poprawne wydanie „Poezji” pochodzi z 1861, wcześniejsze z 1623
(przekład polski L. Staffa 1922).
8
Rafael
, właściwie
Raffaelo Santi
– (1483–1520), włoski malarz i architekt; jeden z najwybitniejszych artystów dojrzałego re-
nesansu; uczeń m.in. Perugina; 1500–04 kompozycje religijne (seria Madonn), portrety księcia Urbino; 1504–08 we Florencji,
gdzie zetknął się z dziełami Leonarda da Vinci i Michała Anioła; 1509–20 w Rzymie, w służbie papieży Juliusza II i Leona X;
1515 mianowany konserwatorem starożytnych zabytków Rzymu; 1514–20 kierownik budowy Bazyliki Św. Piotra. Projekto-
wał m.in. w Rzymie: kościół S. Eligio degli Orefici (od 1509), kaplicę Chigi przy kościele S. Maria del Popolo (od 1512), wil-
lę Madama (1516) oraz we Florencji pałac Pandolfini (od 1518). Główne dzieła malarskie: freski w apartamentach papieskich
(stanzach) w pałacu watykańskim – Stanza della Segnatura (1509–11, m.in. Szkoła Ateńska), Stanza d’Eliodoro (1511–14,
m.in. „Wypędzenie Heliodora ze świątyni”); freski w willi Farnesina („Triumf Galatei” 1514), w Loggiach Watykańskich
(1517–19, wraz z G. Romano i G. da Udine), gdzie wprowadził typ ornamentyki zwanej groteską; liczne obrazy sztalugowe o
tematyce religijnej („Zaślubiny Marii” – „Sposalizio” 1504, „Złożenie do grobu” 1507); słynne obrazy Madonny, w których
dążył do stworzenia idealnego typu postaci kobiecej („Madonna del Granduca” ok. 1505, „Madonna Sykstyńska” ok. 1513,
„Madonna della Sedia” 1516), oraz portrety („La Fornarina” 1515, „Baldassare Castiglione” 1516, „Leon X z kardynałami
3 z 6
KULTURA I SZTUKA RENESANSU
➢
„Madonna Sykstyńska”
➢
„Madonna ze szczygłem”
✗
Michał Anioł
➢
fresk w Kaplicy Sykstyńskiej
„Stworzenie świata”
„Sąd ostateczny”
✗
Sandro Botticell
i
9
➢
Narodziny Wenus
➢
Primavera
✗
Giorgion
e
10
➢
„Śpiąca Wenus”
✗
Tycja
n
11
➢
„Piękna Włoszka”
➢
„Wizyta w świątyni”
✗
Albrecht Dürer
12
– drzeworyty
Giulio Medici i Luigi Rossi” ok. 1518); 1515–16 kartony do arrasów („Dzieje Apostolskie”) dla Kaplicy Sykstyńskiej. Rafael
stworzył styl pełenharmonii, spokoju, powagi i klasycznego piękna; jego dzieła cechuje doskonałość formy i kompozycji; w
późnych pracach (m.in. „Przemienienie na Górze Tabor”) wprowadził ujęcia już manierystyczne, które rozwiną jego ucznio-
wie (np. G. Romano); twórczość Rafaela wywarła ogromny wpływ na sztukę europejską, stając się też jedną z podstaw akade-
mizmu.
9
Botticelli Sandro
, właściwie
Alessandro di Mariano Filipepi
– (1445–1510), malarz włoski; przedstawiciel renesansowej
szkoły florenckiej; malował obrazy religijne, mitologiczne, alegoryczne oraz portrety; dzieła: „Alegoria męstwa”, „Pokłon
Trzech Króli”, „Wiosna” („Primavera”); 1481–83 freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie; obrazy mitologiczne: „Narodziny
Wenus”, „Wenus i Mars”; tondo „Madonna del Magnificat”; po 1490 pod wpływem kazań Savonaroli obrazy religijne (np.
„Koronacja Matki Boskiej”, „Złożenie do grobu”) o patetycznym i ekspresyjnym wyrazie; ilustracje do „Boskiej komedii”
Dantego Alighieri; cechy dzieł Botticellego: chłodny, czysty koloryt, precyzja rysunku i dekoracyjny linearyzm;
tondo
– (wło-
ski dosłownie krąg, talerz, szt.) okrągły obraz lub okrągła płaskorzeźba; forma typowa dla renesansu, zwłaszcza we Włoszech.
10
Giorgione
, właściwie
Giorgio Barbarelli da Castelfranco
– (ok. 1477–1510), malarz włoski; jeden z głównych twórców re-
nesansowego malarstwa weneckiego; uczeń G. Belliniego; tworzył obrazy religijne. („Tronująca Madonna ze św. Francisz-
kiem i św. Liberalisem” w kościele S.Liberale w Castelfranco Veneto 1504, „Judyta”), mitologiczne („Śpiąca Wenus”, ukoń-
czona przez Tycjana), portrety oraz kompozycje figuralne w pejzażu („Burza”, „Koncert”, „Trzej filozofowie”). Był wybitnym
kolorystą, wrażliwym obserwatorem chwilowych stanów natury i świata; obrazy Giorgione cechuje harmonijne zespolenie
przedstawionych postaci z krajobrazem, miękki modelunek, liryzm i nastrojowość sugerujące treści symboliczne i alegorycz-
ne; dążył do symbiozy malarstwa, muzyki i poezji. Autorstwo wielu dzieł Giorgione jest sporne, przyjmuje się pogląd o istnie-
niu kręgu Giorgione (tzw. giorgioneschi) złożonego z wielbicieli i naśladowców artysty.
11
Tycjan
, właściwie
Tiziano Vecellio
– (ok. 1485 lub 1488–1576), malarz włoski; jeden z najwybitniejszych artystów renesan-
su, czołowy przedstawiciel koloryzmu weneckiego; uczeń G. Belliniego i Giorgiona; 1533 mianowany w Bolonii przez Karola
V malarzem nadwornym; 1545–46 w Rzymie, 1548 i 1550–51 w Augsburgu na dworze cesarskim; we wczesnych dziełach Ty-
cjana („Miłość niebiańska i miłość ziemska” ok. 1515) jest widoczny wpływ malarstwa Giorgiona, którego obraz „Śpiąca We-
nus” – ukończył; następnie wykształcił własny styl, pełen rozmachu i spontaniczności, o nasyconym kolorycie, bogatym świa-
tłocieniu i wielkiej swobodzie pędzla; zakres tematyczny sztuki Tycjana był bardzo rozległy, malował obrazy religijne o róż-
nym charakterze i przeznaczeniu („Grosz czynszowy” ok. 1517, „Assunta” 1516, „Madonna rodziny Pesaro” ok. 1526, „Pre-
zentacja Marii w świątyni” 1534–38), liczne przedstawienia mitologiczne, tzw. poezje, pełne cielesnego wdzięku i nieskrępo-
wanej zmysłowości („Bachanalia” 1519, „Bachus i Ariadna” 1522), portrety o znakomitej psychicznej charakterystyce modela
(„Pietro Aretino” 1545, Karol V 1548), wreszcie sceny historyczne i alegoryczne. Późne dzieła o stłumionych barwach, szorst-
kiej fakturze, pozorach nieukończenia cechuje głębia religijnego przeżycia („Cierniem koronowanie” ok. 1570, „Pietà” ok.
1576). Za życia cieszył się wielką sławą, przyjaźnią wybitnych humanistów i możnych mecenasów, mając licznych uczniów
Tycjana oddziałał na wiele pokoleń późniejszych malarzy, zwłaszcza w XVII i XIX w.
12
Dürer Albrecht
– (1471–1528), niemiecki malarz i grafik; najwybitniejszy przedstawiciel przełomu późnego średniowiecza i
renesansu w sztuce środkowoeuropejskiej; uczeń swego ojca i M. Wolgemuta. W 1490–94 podróżował po Alzacji i Szwajcarii;
1494–95 i 1505–07 przebywał we Włoszech, a 1520–21 w Niderlandach. Działał w Norymberdze, prowadząc warsztat malar-
ski i graficzny; Dürer, jeden z pierwszych w Europie Północnej, przyswoił sobie zdobycze renesansu włoskiego; łącząc je z re-
alizmem niderlandzkim i tradycją sztuki niemieckiej, stworzył odrębny język obrazowy. Najwybitniejszym dziełem pierwsze-
go okresu twórczości jest cykl 14 drzeworytów do „Apokalipsy” (1498) wyróżniający się nowatorstwem techniki drzeworytni-
czej. W tym czasie powstały też liczne malowane portrety („Autoportret” 1498), rysunkowe pejzaże i studia przyrodnicze,
miedzioryty („Syn marnotrawny” 1496) oraz cykle drzeworytnicze („Pasja Chrystusa” 1498–1510 i „Życie Marii” 1501–11).
W późniejszych dziełach zaznaczył się wpływ sztuki włoskiej, widoczny w kolorycie („Święto Różańcowe” 1506) i w studiach
nad perspektywą i proporcjami. Arcydziełem tego okresu są miedzioryty „Rycerz, śmierć i diabeł” (1513), „Św. Hieronim w
celi” (1514), „Melancholia” (1514), w których Dürer pragnął wyrazić swój pogląd na życie i sztukę. Wielkim dziełem malar-
skim popierającym idee M. Lutra były 2 obrazy przedstawiające „Czterech apostołów” (1526). Dürer był również teoretykiem
sztuki, zajmował się perspektywą i proporcjami ludzkiego ciała („Vier Bücher von menschlicher Proportion” 1528); jego
4 z 6
KULTURA I SZTUKA RENESANSU
➢
„Autoportret”
•
Piotr Brueghe
l
13
➢
„Upadek I kara”
➢
„Żniwa”
✔
Polska
✗
miniatury „Kodeksu Behema”
✗
anonimowy obraz „Bitwa pod Orszą”
•
rzeźba
✔
Michał Anioł
✗
„Dawid”
✗
„Pięta”
✗
„Mojżesz”
✔
Donatell
o
14
•
„Dawid”
•
pomnik kondotier
a
15
Gattamelaty (dał początek konnym posągom renesansowym)
✔
Andrea Verrocchio
16
✗
pomnik Colleoniego – Wenecja
Utrwal terminy
baptysterium
- budynek przeznaczony do chrztu wiernych, najczęściej znajdował się w pobliżu większego kościoła
demiurg
– twórca o silnej osobowości, niezwykła indywidualność artystyczna kształtująca i przetwarzająca świat,
człowiek o niekonwencjonalnych metodach pracy artystycznej
kondotier
– żołnierz najemny, dowódca najemnych oddziałów, które opłacał książę lub zarząd miasta
manieryzm
– późnorenesansowy prąd artystyczny odznaczający się niezwykłością pomysłów, wyrafinowaniem, styli-
zacją
W literaturze i sztukach pięknych
uczniowie to m.in. H. Kulmbach i H. Schaufelein.
13
Brueghel Piotr
,
Bruegel
,
Breughel
– starszy, zwany
Chłopskim
(ok. 1528–69), najwybitniejszy malarz niderlandzki XVI w.;
1552–53 przebywał we Włoszech, potem w Antwerpii i Brukseli. Wpływy włoskie nie odegrały większej roli w jego twórczo-
ści, rozwinął tradycje rodzime nawiązujące do stylu H. Boscha. Breugel odegrał zasadniczą rolę w sztuce dzięki nowej kon-
cepcji pejzażowej – stworzył typ pejzażu kosmologicznego, którego wyrazem jest cykl obrazów „Kalendarz”, symbolizujących
pory roku, organicznie łączących życie człowieka z życiem przyrody. Breugel uprawiał także malarstwo figuralne, czerpiąc te-
maty z „Biblii” i życia ludu („Budowa wieży Babel” 1563, „Wesele chłopskie” 1566). Wielokrotnie ilustrował przysłowia lu-
dowe („Przysłowia”, „Zły pasterz”, „Złodziej gniazd” 1567). Sens jego dzieł, nawet pozornie tylko rodzajowych, jest zawsze
moralizatorski. Indywidualność Breugela wyraziła się zwłaszcza w formie plastycznej, w zależności od tematu kształtował po-
szczególne elementy dzieła bądź linearnie, bądź uwydatniał płynność materii malarskiej; postacie budował z uproszczonych
brył geometrycznych, rozgraniczonych układem soczystych plam barwnych, przypominającym witraż („Zabawy dziecięce”
1560). W twórczości Breugela badacze często dopatrują się oskarżenia zaborczości hiszpańskiej („Taniec pod szubienicą”,
„Rzeź niewiniątek” 1565). Breugel stworzył podstawy rozwoju rodzajowego i pejzażowego malarstwa XVII w.; kontynuatora-
mi dzieła Breugela byli jego dwaj synowie, Pieter Brueghel (młodszy) i Jan Brueghel (starszy).
14
Donatello
, właściwie
Donato di Betto Bardi
– (1386–1466), rzeźbiarz włoski; najwybitniejszy przedstawiciel rzeźby włoskiej
XV w.; początkowo we Florencji w pracowni L. Ghibertiego; od ok. 1430 w Rzymie, gdzie studiował rzeźbę antyczną, 1433
powrócił do Florencji; wczesne dzieła (posągi dla kampanili, katedry i Or San Michele we Florencji) cechuje swobodny układ
postaci i realizm ujęcia; zainteresowanie antykiem uwidoczniło się w posągu Dawida (1430, pierwszy renesansowy akt męski);
Donatello wykonywał nagrobki, posągi, płaskorzeźby w marmurze (m.in. trybuna śpiewacza dla katedry florenckiej), w brązie
(ołtarz wielki dla bazyliki Św. Antoniego w Padwie) i w drewnie (figura św. Magdaleny), odznaczające się świetną kompozy-
cją, doskonale zarysowaną perspektywą, wielką ekspresją i dynamizmem. Jest twórcą pierwszego, monumentalnego, renesan-
sowe dzieła – pomnika konnego kondotiera Gattamelaty w Padwie (1444–47). Twórczość Donatella wywarła wielki wpływ na
renesansową rzeźbę włoską.
15
kondotier
– (wł.
condottiere
, hist.) w XIV–XVI w. we Włoszech (zwłaszcza północnych): dowódca oddziałów najemnych w
służbie miast lub dworów książęcych; żołnierz najemny.
16
Verrocchio Andrea
, właściwie
Andrea di Cione
– (1435–88), włoski rzeźbiarz, złotnik i malarz; przedstawiciel quattrocenta
florenckiego; pracował głównie dla Medyceuszów; tworzył obrazy i rzeźby religijne, pełne harmonii, odznaczające się wy-
twornością i wirtuozerią techniczną; główne dzieła: nagrobki Piera i Giovanniego Medici w kościele S. Lorenzo we Florencji
(1472); „Niewierny Tomasz” w Orsanmichele we Florencji (1483), „David” (1473–75), słynny pomnik konny B. Colleoniego
w Wenecji (1481, ukończony po śmierci del Verrocchia 1496; Colleoniego posąg); nagrobek kardynała N. Fortegurri w kate-
drze w Pistoi (1476–88), obraz – „Chrzest Chrystusa” (1470); del V. prowadził duży warsztat, jego uczniem był m.in. Leonar-
do da Vinci.
5 z 6
Plik z chomika:
www.maturazpolskiego.pl
Inne pliki z tego folderu:
ZYWOT CZLOWIEKA POCZCIWEGO I KROTKA ROZPRAWA MIKOLAJA REJA.pdf
(73 KB)
SIELANKI SZYMONOWICA.pdf
(76 KB)
KAZANIA SEJMOWE SKARGI.pdf
(76 KB)
FRANCESCO PETRARCA.pdf
(56 KB)
DEKAMERON BOCCACCIA.pdf
(76 KB)
Inne foldery tego chomika:
01 Antyk
02 Średniowiecze
04 Barok
05 Oświecenie
06 Romantyzm
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin