Pragmatyka językowa, 06.10.2010

1. Język jako system – fonetyka, morfologia (składa się z fleksji i słowotwórstwa), składnia (syntaktyka).

2. Język jako działanie – pragmatyka językowa. Skuteczność mówienia/ języka w różnych sytuacjach. Kompetencja językowa (dotyczy języka na poziomie podstawowym) – znajomość systemu językowego, umiejętność składania całości z części. Kompetencja komunikacyjna – umiejętność zastosowania języka w określonej sytuacji, w sposób skuteczny komunikacyjnie.

3. Znak językowy – forma+znaczenie

4. Ferdinand de Saussure – I strukturalista. Określił język jako system (strukturę), a nie zbiór znaków językowych. Połączone są one relacjami. Semiotyka (nauka o znakach). Podzielił język na langue (sama gramatyka) i parole (użycie języka).

5. Ch. Morris (1938 r.) – istnieją relacje między znakami.

·         Pragmatyka językowa (bada język w działaniu, sposoby użycia, odpowiednie odmiany stylistyczne, etc. Bada też intencje)

·         Semantyka - nauka o znaczeniu

·         Pragmatyczny – praktyczny

o       intencja nadana powinna się równać intencji odebranej

o       skuteczność – konieczna jest współpraca komunikacyjna

6. H.P. Grice – uznał, że rozmowa to forma wolnej współpracy. Sformułował zasady posługiwania się językiem. Należy wnosić swój wkład do konwersacji taki, jakiego oczekuje partner, jaki powinien być, itd. Sprawność komunikacyjna (systemowa, społeczna, sytuacyjna)

7. Funkcje języka i wypowiedzi R. Jakobsona (twórca czeskiej szkoły strukturalistycznej):

8. Funkcje języka są według niego przyporządkowane elementom sytuacji komunikacyjnej, a przede wszystkim są przyporządkowane różnym orientacjom na różne elementy tej sytuacji. Możliwa jest przy tym orientacja na:
9. 1. nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;
   2. odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;
   3. kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;
   4. kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);
   5. kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;
   6. komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia.

Pragmatyka aktów mowy – sensy nadane 13.10.2010

1. John L. Austin – twórca teorii aktów mowy (za pomocą słów możemy nie tylko coś sobie przekazywać, ale również coś tworzyć). Uznał za nieprawdę, że każde zdanie jest prawdziwe, albo fałszywe.

2. TEORIA AKTÓW MOWY – PO CO MÓWIMY?

1. 1. Zdania konstatujące (konstatywy) – stwierdzenia
   2. Wypowiedzi performatywne/spełniające – zdania ani prawdziwe, ani fałszywe. Ich funkcją jest spełnienie pewnej czynności. Tworzą rzeczywistość, a nie opisują ją (np. Nadaję Ci imię), a ich wypowiedzenie, albo zapisanie jest spełnieniem pewnej czynności, dokonaniem jakiegoś aktu. 1 osoba, l. poj., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący.

3. fortunność i niefortunność zamiast prawdziwości i nieprawdziwości
4. 1. Niefortunne: gdy wygłoszeniu jakiegoś wyrażenia nie towarzyszy spełnienie czynu, o którym mowa
   2. Pusty performatyw – forma jest ok., ale dotyczy rzeczywistości, która nie istnieje (niefortunny).
   3. Wypowiedzi performatywne powinny być szczere – Austin. Fortunne: nie są puste.

4. Formy performatywów:
5. 1. podstawowe – performatywność wynika z sytuacji użycia i kontekstu (np. będę punktualnie, przyjdź na moje imieniny)
   2. otwarte – cel jest zwerbalizowany (np. obiecuję, że będę tam punktualnie, zapraszam Cię na imieniny
6. Podobieństwa konstatywów do performatywów:
7. 1. Konstatywy spełniają rozmaite akty konstatacji, ale mają też jakąś funkcję per formatywną (np. ostrzegają: za zakrętem czają się zbójcy!)
   2. Samo konstatowanie może być również fortunne lub niefortunne (król Francji jest łysy)

6. W miejsce teorii aktów mowy Austin stworzył teorię illokucji – powiedzenie czegoś to zawsze zrobienie czegoś. Nie ma „czystych” konstatywów, ani „czystych” performatywów.

7. CO I JAK CZYNIĄ WYPOWIEDZI JĘZYKOWE? (TI) 3 poziomy:
8. 1. lokucja – w jakiś sposób wypowiedziana, poprawna, ma jakąś treść+wymowa
   2. illokucja (często perswazja) – cel wypowiedzi
   3. perlokucja – osiągnięcie czegoś poprzez spełnienie celu

Sensy ukryte – bezpośrednie i pośrednie akty mowy oraz implikatury konwersacyjne Grice’a, 20.10.2010

1. J. R. Searle – twórca koncepcji bezpośrednich i pośrednich aktów mowy. Według niego akty mowy dzielą się na bezpośrednie (jawne) i pośrednie (ukryte). Zaprzeczenie teorii Austina.
2. 1. Bezpośrednie – intencja (cel illokucyjny jest wyrażony bezpośrednio, na ogół jakiś czasownik, np. zapraszam, proszę). Np. Proszę Panią o podanie mi soli.
   2. Pośrednie – Czy może mi Pani podać sól?

2. Informacja tła – sytuacja mówienia

3. Funkcja pragmatyczna – cel komunikacyjny danego aktu mowy nie równa się funkcji znaczeniowej. Często realizowanie sensu ukrytego/oddanego w stosunku do sensu semantycznego.

4. J.R. Searle: funkcja pragmatyczna może być przypisana zdaniom w trybie oznajmującym.

5. Ukrywamy sensy, bo:
6. 1. względy etyczne
   2. społeczne
   3. propagandowe (działania manipulacyjne)
   4. wychowawcze

6. Sposoby dekodowania sensów ukrytych – teorie implikatur i Grice’a
7. 1. Implikatura – ukryty sens wypowiedzi, który z niej wynika. Np. Podoba mi się ten obraz = kup mi go, nie wyrzucaj go.
   2. Grice – sposoby oczytywania intencji niewyrażonych wprost (zapewne wynikają z naruszenia jakiejś zasady komunikacyjnej)

7. zasada kooperacji w rozmowie – wnoś wkład do konwersacji tak, jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel wymiany słów. Jeżeli godzisz się na rozmowę ze mną tzn. że będziemy ze sobą współpracować.

8.      Maksymy konwersacyjne Grice’a:

1. 1. zasada ilości – niech wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile potrzeba
   2. zasada jakości – nie mów tego, o czym nie jesteś przekonany, że jest prawdą; nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw
   3. zasada istotności – niech to co mówisz będzie istotne; mów rzeczowo
   4. zasada sposobu – wyrażaj się przejrzyście, unikaj niejasnych sformułowań, wieloznaczności. Bądź zwięzły, mów w sposób uporządkowany.
   5. Bądź uprzejmy – pozwól partnerowi mówić, umiej słuchać, nie narzucaj poglądów.

naruszenie którejś z tych zasad świadczy o tym, że ktoś miał coś na myśli, narusza je celowo. np. Jan wyjechał z kraju – wyjechał to wyjechał (z. ilości – odbiorca dystansuje się), Teheran jest w Turcji – A Londyn w Armenii (z. jakości)

27.10.2010 i 03.11.2010

Klasyfikacja aktów mowy

1. J. K. Searle (następca Austina) – 5 rodzajów aktów mowy:
2. 1. asercje – celem jest przedstawienie sądów mówiącego o stanach rzeczy, np. wątpienie, przysięganie „Wątpię, żeby góra przyszła do Mahometa”
   2. dyrektywy – celem jest wywarcie wpływu na odbiorcę, skłonienie go do jakiegoś działania. Służy zmianie stanów rzeczy przy użyciu kogoś. Rozkazy, zakazy, groźby. Narzędzie sprawowania władzy.
   3. ekspresywy – celem jest wyrażenie stanów psychicznych i emocjonalnych, np. gratulacje, współczucie. (gratulacje i kondolencje nie muszą nieść ze sobą emocji - konwenanse)
   4. komisywy – celem jest poinformowanie odbiorcy, że podejmujemy wobec niego jakieś działania, np. „obiecuję, że się nie spóźnię”.
   5. deklaratywy – celem jest wywołanie za pomocą słów pewnych nowych stanów rzeczy. „odwołuję Pana ze stanowiska”
3. Awdiejew (twórca gramatyki komunikacyjnej = gramatyka+pragmatyka) – Klasyfikacje funkcji pragmatycznych (cel komunikacyjny/illokucyjny aktów mowy)
4. 1. funkcje modalne (modalność – stosunek mówiącego do omawianej rzeczywistości) – wskazanie stosunku nadawcy do sposobu istnienia omawianego stanu rzeczy.
   2. 1. funkcja pewności – przekonanie nadawcy o konieczności, albo prawdziwości zajścia jakiegoś stanu rzeczy. Nadawca jest pewien, że coś nastąpi, następuje, bądź nastąpiło. Np. Nie ma wątpliwości, że koncert się odbędzie. Ona na pewno tam siedzi i czeka. To subiektywne informowanie o rzeczywistości!
      2. funkcja przypuszczenia – sąd nadawcy. Mówi o możliwości, albo prawdopodobieństwie stanu rzeczy, o którym jest mowa, w warunkach sprzyjających. Np. Jestem prawie pewna, że Anna zda egzamin.
      3. funkcja nieokreśloności modalnej – nadawca dopuszcza istnienie, jak i nieistnienie jakiegoś stanu rzeczy. Np. Nie wiem czy on tam pójdzie czy nie. Kto wie czy on tam pracuje czy nie.
      4. funkcja wątpliwości – nadawca nie wyklucza możliwości zaistnienia czegoś, ale podkreśla, małe prawdopodobieństwo tego zdarzenia. Dopuszcza, ale jako mało prawdopodobne. „Jest mała szansa, że utrzyma mocz”
      5. funkcja wykluczenia – sąd nadawcy o niemożliwości zaistnienia czegoś w jakichkolwiek warunkach. Nadawca wyklucza możliwość. Np. Jest niemożliwe, żeby Janek dostał się na studia. Wykluczam, że on to zrobił. Nikt mi nie udowodni, że ta książka tyle kosztowała.

·         warunkiem wystąpienia tych funkcji jest rozbieżność sądów nadawcy i odbiorcy. Ich celem jest przeważnie zabieg perswazyjny.

2. 2. funkcje wyrażania emocji – dokonywana przez nadawcę ocena intelektualna omawianych zjawisk oraz jego stosunek uczuciowy/emocjonalny do wypowiadanych treści. Nawiązanie do ekspresywów Searle’a, które stanowią akty wartościowania rzeczywistości. Awdiejew: emotywność to odrębna funkcja, ale wyraża ocenę intelektualną rzeczywistości i stosunek uczuciowy nadawcy do rzeczywistości. Nadawca najpierw ocenia stan rzeczy jako pozytywny lub negatywny, a potem wyraża swój emotywny stosunek do tej rzeczywistości.

i.  Relacje symetryczne

1. 1. 1. 1. Ocena intelektualnie i emocjonalnie pozytywna, zadowolenie
         2. Ocena intelektualnie i emocjonalnie negatywna, niechęć, żal

ii.                       Relacje asymetryczne

1. 1. 1. 1. Ocena intelektualnie pozytywna i emocjonalnie negatywna, np. zazdrość, zawiść
         2. Ocena intelektualnie negatywna i emocjonalnie negatywna, np. usprawiedliwianie, pocieszanie

Uczucia są stopniowalne, mają różną jakość i przemiot

3. 3. 3. Ocena samego siebie
      4. 1. Zadowolenie z siebie, przechwałki – wysoka samoocena
         2. Żal do samego siebie, niechęć, niezadowolenie – niska samoocena
         3. Tłumaczenie się
      5. Ocena odbiorcy
      6. 1. Zaszczyt, zadowolenie z kontaktu z odbiorcą – PIE
         2. Potępienie odbiorcy, żal, krytyka – NIE
         3. Zazdrość, IP, EN
         4. Zrozumienie, usprawiedliwianie odbiorcy – IN, EP

v.                       Ocena osoby trzeciej

1. 1. 1. 1. Ocena zwykle negatywna, narzekamy na innych, ocena negatywna, styl konwersacyjny
         2. Cel konwersacyjny, zaproszenie rozmówcy do wspólnej radości z cudzego nieszczęścia
         3. Dokuczanie i pastwienie się nad osobą trzecią, ważne piwosze wrażenie (jeśli po pierwszym spotkaniu czegoś o osobie nie wiemy, to sobie to dopowiadamy)

c.       funkcje działania – zawierają w sobie model przyszłościowego działania.

i.  f. zobowiązania - wyrażające przyjęcie lub wyrażenie zobowiązania w stosunku do określonego działania

1.      f. gotowości – mówimy o pewnym zobowiązaniu, które przyjęliśmy wobec siebie, korzyść nadawcy; „jutro pójdę do lekarza”

2.      f. obietnicy – wyraża zobowiązanie wobec kogoś, kto jest zainteresowany wynikiem tego działania. Korzyść odbiorcy; „jutro zetnę ci włosy”

ii.                       f. pobudzające do określonego działania

1.      f. proponowania (coś wspólnego, tylko nadawcy, albo tylko odbiorcy, np. Chodź pójdziemy do Basi, Czy mogę Pani pomóc?)

2.      f. prośby – zachęcenie odbiorcy do określonego działania. Charakteryzuje ją możliwość odmowy. Interes nadawcy. Np. Czy mógłbyś zamknąć drzwi?

3.      f. rozkazu – nadawca ma prawo rozkazywać, ale jeśli odbiorca czegoś nie wykona to zdaje sobie sprawę z sankcji

iii.                    f. rozstrzygnięcia - zawierające rozstrzygnięcie wyboru przyszłościowego działania

1.      funkcja rady – niezdecydowanie odbiorcy, ma wolny wybór działania, ma prawo decydować o sobie

2.      funkcja zgody – przyzwolenie na działanie odbiorcy. Akceptacja przez nadawcę to warunek wykonania działania

3.      funkcja odmowy

4.      funkcja wyrażenia niezdecydowania – proces wyboru działania przez nadawcę nie został jeszcze zakończony

d.      f. modalno-syntaktyczna - f. pytania,

e.       f. akceptacji (np. też tak myślę)

f.        f. przeczenia (np. Ależ skąd, nie masz racji, nieprawda)

3.      Klasyfikacja D. Buli i J. Nowackiej: Wypowiedzi „dla kogoś” i „do kogoś”.

a.      Akty orzekające – stwierdzenia. W tym wypadku istotne są te „dla kogoś” – stwierdzanie, przekazywanie pewnej wiedzy. Stwierdzenia właściwe.

b.      Imperatywy - Imperatywy dzielą się na normy i dyrektywy:

i.  NORMY – oznaczają, że zachowanie odbiorcy musi być jakieś – zakazy, rozkazy, etc. Oficjalność mówienia. Związane z sankcjami typu służbowego.

ii.                       DYREKTYWY – zachowanie odbiorcy, które powinno być jakieś. Dyrektywa obyczajowa – nie wypada nie powiedzieć „dzień dobry”. Charakteryzuje je nieoficjalność i fakultatywność wyboru

c.       Wypowiedzi „do kogoś” – rozkaźniki. Aktywny stosunek nadawcy do odbiorcy

i.  Skłonienie odbiorcy, aby coś zrobił (propozycja, polecenie prośba, rada) - można odmówić, albo nie

ii.                   &#x...