PRL.docx

Postaramy się w jak największym skrócie opisać okres PRL wraz z głównymi postaciami tego okresu.

Polska Rzeczpospolita Ludowa (w skrócie PRL, zwana też potocznie Polską Ludową) to oficjalna nazwa państwa polskiego w okresie od 1952 do 1989 roku. Za rzeczywisty początek Polski Ludowej przyjmuje się jednak rok 1944, kiedy to wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej i został na niej utworzony pierwszy organ władzy komunistycznej w Polsce – PKWN czyli Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego– samozwańczy, tymczasowy organ władzy wykonawczej w Rzeczpospolitej Polskiej, działający od 21 lipca 1944 do 31 grudnia 1944, na obszarze wyzwalanym spod okupacji niemieckiej - pomiędzy przesuwającą się linią frontu sowiecko-niemieckiego a Linią Curzona. PKWN został powołany w Moskwie i funkcjonował pod polityczną kontrolą Józefa Stalina. Zdominowany był przez komunistów polskich i realizował politykę ZSRR w Polsce. Na powstanie PKWN mieli dominujący wpływ komuniści z Centralnego Biura Komunistów Polskich, jednak ostateczną decyzję o jego powstaniu podjął Stalin. Polska stała się wówczas państwem zależnym od Związku Radzieckiego (ale dysponującym ograniczoną suwerennością) o ustroju niedemokratycznym, który z czasem przybrał postać socjalizmu realnego.  W czerwcu 1945 roku, w wyniku porozumienia przedstawicieli Rządu Tymczasowego z niektórymi działaczami politycznymi z kraju i emigracji powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego premierem został Edward Osóbka-Morawski, a wicepremierami Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk, emigracyjny działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego. W kwietniu 1945 roku podpisano polsko-radziecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej, przedłużony później w 1965 roku, a w następnych latach Polska zawarła podobne układy z pozostałymi krajami "demokracji ludowej". Szczególne znaczenie miał przy tym Plan 3-letni (1947-1949) - zasiedlanie Ziem Odzyskanych, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu.

W 1948 roku nastąpił zwrot polityczny, oznaczający nasilenie się stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce i eliminację z życia politycznego idei tzw. polskiej drogi do socjalizmu przez odsunięcie od władzy Gomułki [tu chcielibyśmy przybliżyć jego osobę : Władysław Gomułka ur. 6 lutego 1905 - zm. 1 września 1982, polski polityk komunistyczny, w latach 1956-1970 I sekretarz PZPR. W roku 1926 wstąpił do KPP- Komunistyczna Partia Polski, w 1934 wyjechał na rok do Moskwy. Po powrocie aresztowany i z przerwami przetrzymywany w więzieniu do wybuchu wojny. Po kampanii wrześniowej przedostał się do Białegostoku, później do Lwowa, w 1942 wrócił do Warszawy, gdzie był jednym z założycieli PPR, a później jej sekretarzem generalnym. W rządzie lubelskim był wicepremierem i ministrem Ziem Odzyskanych. Oskarżony o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne został w 1951 skazany na karę więzienia (zwolniony w 1954) i usunięty z partii. Ponownie przyjęty w 1956 w wyniku wypadków październikowych został wybrany na I sekretarza. W początkowym okresie Gomułka realizował politykę umiarkowanych reform i odprężenia (odwilży), czemu towarzyszyła poprawa stosunku z Kościołem katolickim i pierwsze próby uzyskania od RFN potwierdzenia granicy na Odrze i Nysie. W drugiej połowie lat 60. zaostrzył kurs, zwiększając jednocześnie nacisk na właściwe stosunki z ZSRR, czego skutkiem było zdjęcie ze sceny Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka i późniejsze wypadki marcowe. Gomułka popierał także interwencję Wojska Polskiego w Czechosłowacji. W 1970 na jego polecenie krwawo stłumiono (kilkadziesiąt ofiar śmiertelnych) robotnicze manifestacje na Wybrzeżu. 20 grudnia pod naciskiem zwolenników Edwarda Gierka zmuszony do ustąpienia ze stanowiska I sekretarza, w 1971 przeniesiony na emeryturę. Napisane później pamiętniki wydano drukiem po raz pierwszy w 1994.]wracając do tematu eliminowali także zjednoczenie partii politycznych i organizacji społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów - w lipcu 1948 roku powstał Związek Młodzieży Polskiej, powstały z połączenia czterech organizacji młodzieżowych, w grudniu 1948 roku powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, powstała z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, w 1949 roku powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, powstałe z połączenia Stronnictwa Ludowego z resztkami PSL oraz Centralna Rada Związków Zawodowych, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, w 1950 roku część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego. Uprzemysłowienie kraju kontynuowano w latach 1950-1955(Plan 6-letni), redukując tym samym środki na rolnictwo a rozbudowując głównie przemysł ciężki, zbrojeniowy, maszynowy, energetyczny. W tym okresie rozpoczęto także kolektywizację rolnictwa; trwała przebudowa społeczna kraju (migracja ludności, urbanizacja). W 1950 roku zawarto umowę pomiędzy kościołem katolickim a państwem, zakładającą przejęcie majątków kościelnych i Caritasu. 22 lipca 1952, w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej, uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Konstytucję Lipcową). Jednocześnie wzmacniano totalitarny system rządów, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej. Wzmogły się również ataki na Kościół i duchowieństwo (internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956).

Uważamy iż główną postacią tamtego okresu był Edward Gierek urodzony 6 stycznia 1913 - zmarł 29 lipca 2001, polski polityk, działacz komunistyczny, I sekretarz PZPR i przywódca państwowy w latach 70. XX wieku. Jego  rodzina wyemigrowała "za chlebem" do Francji.  W wieku 17 lat wstąpił do związków zawodowych i polskiej sekcji Francuskiej Partii Komunistycznej. Wysiedlony karnie do Polski w roku 1934, odbył w kraju służbę wojskową i po zmianie stanu cywilnego w 1937 roku wyemigrował do Belgii, tam pełnił  funkcję przewodniczącego Rady Narodowej Polaków i Związku Patriotów Polskich. W roku 1948 roku z żoną i dwoma synami wrócił do Polski. W latach 1949-1954 był sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Członkiem KC PZPR został w 1954. W latach 1956-1970 sprawował wiele funkcji partyjnych, szybko piął się po szczeblach kariery: był członkiem Biura Politycznego KC PZPR oraz I sekretarzem KW PZPR w województwie katowickim, które nazywano gierkowym "księstwem udzielnym". W wielu kręgach Gierka uznawano za robotniczego populistę. To wtedy (początek 1971) zasłynął swym wiecowym zawołaniem "No to jak, towarzysze, pomożecie?" podczas spotkania z robotnikami w Stoczni Gdańskiej, na które odpowiedziano gromkim "Tak!". Gierek, pierwszy przywódca komunistycznej Polski, wychowany na "burżuazyjnym" zachodzie, starał się - w miarę możliwości - przybliżać kraj do wzorców zachodnich, nie rezygnując jednak z pryncypiów ustroju komunistycznego. W porównaniu z szarym okresem rządów Gomułki czasy Gierka wyróżniają się raczej pozytywnie.

              Wspomnijmy też o kilku działaniach Gierka::

W latach siedemdziesiątych zaciągnął na Zachodzie kredyty na rozwój kraju. Do 1974 roku rzeczywiście nastąpiło znaczne przyspieszenie rozwoju, a kredyty wydawały się do spłacenia. Jednakże kwestie ideologiczne zaprzepaściły tę szansę - głównie za sprawą tezy o braku istnienia inflacji w gospodarce socjalistycznej i przede wszystkim błędnej polityce inwestycyjnej. Również zbyt wcześnie rozpoczęto zwiększanie wydatków konsumpcyjnych. Jednocześnie nastąpił dawno już zapomniany rozkwit propagandy, w którą zaczynali wierzyć także przywódcy państwowi, oderwani faktycznie od rzeczywistości. Kredyty, których spłacania w latach osiemdziesiątych zaniechał Wojciech Jaruzelski, doprowadziły do załamania gospodarczego.

Niemniej jednak w latach 70-tych nastąpił niesłychany rozwój przemysłu i budownictwa. Budowano do 300 tys. mieszkań rocznie (o bardzo wysokim stopniu usterkowości, a nowe osiedla pozbawione były niemal całkowicie infrastruktury). Unowocześniono sieć dróg krajowych prowadząc obwodnice wokół większości miast, oraz budując wiele dwupasmowych dróg wylotowych i wiaduktów nad liniami kolejowymi. Zaczęto budować pierwsze autostrady oraz ich namiastki, tzw. drogi szybkiego ruchu. Polska stała się producentem wielu wysokiej jakości nowoczesnych produktów przemysłowych o standardzie akceptowanym na Zachodzie. Zmechanizowano w dużym stopniu rolnictwo oraz wprowadzono wysokie zużycie nawozów sztucznych i innych środków chemicznych. Z czasem jednak zaczęto realizować zbyt wiele inwestycji, których przydatność stawała się jednocześnie coraz gorzej przemyślana. Wiele tych inwestycji z resztą nigdy nie ukończono. Nie liczono się również w ogóle z ochroną środowiska. Na stoły trafiało coraz więcej skażonej żywności, domy budowano z wykorzystaniem materiałów budowlanych produkowanych w oparciu o popioły cechujące się promieniotwórczością, do wykańczania mieszkań stosowano wiele nowoczesnych ale szkodliwych środków chemicznych, a osiedla mieszkaniowe, a czasami wręcz całe nowe miasta, budowano bez oczyszczalni ścieków.

Olbrzymie otwarcie na świat i rozległe kontakty handlowe Polski, także z państwami kapitalistycznymi, było możliwe m.in. dzięki rabunkowej eksploatacji wszystkich możliwych dóbr naturalnych i mineralnych w Polsce w celach eksportowych. Karczowano wtedy m.in. zbyt młode lasy o dużym rocznym przyroście masy, a pod Katowicami wydobyto łatwo dostępne pokłady węgla, które, jako zabezpieczające miasto, były oszczędzone nawet przez Niemców podczas okupacji.

Pierwszymi sygnałami ostrzegawczymi były protesty robotnicze w 1976 w Radomiu, Ursusie i kilku innych miastach. Rozpoczęło się reglamentowanie szeregu towarów oraz prześladowanie niezależnej i nielegalnej opozycji politycznej, która dopiero po tych wydarzeniach zaczęła się tworzyć na szerszą skalę. Jednak "propaganda sukcesu" nie pozwalała ówczesnym władzom na jakąkolwiek korektę linii rozwojowej gospodarki. Dekada lat 70. w Polsce to również niekwestionowany złoty okres polskiej kultury i nauki, na które były ponoszone przez państwo naprawdę wysokie nakłady.

Edward Gierek starał się prowadzić politykę zagraniczną bardziej otwartą na kraje zachodnie niż jego poprzednik. Związane było to z panującym wówczas okresem odprężenia w stosunkach międzynarodowych. Wyrazem tego były m.in. liczne spotkania z kolejnymi amerykańskimi prezydentami Nixonem, Fordem i Carterem, niemieckim prezydentem Walterem Scheelem i kanclerzem Willy Brandtem, oraz przede wszystkim z ówczesnym prezydentem Francji Valérym Giscardem d'Estaingem, z którym Edward Gierek mógł swobodnie porozumiewać się w języku francuskim. Polityka polska była wtedy bardziej niż kiedykolwiek w czasach Polski komunistycznej niezależna w stosunku do ZSRR (oczywiście nadal w ograniczonych ramach), mimo formalnego wpisania do konstytucji "wieczystej przyjaźni" w 1976 roku oraz takich kontrowersyjnych gestów jak przyznanie Leonidowi Breżniewowi orderu Virtuti Militari). Z czasem jednak Związek Radziecki, widząc duży rozwój Polski, żądał również profitów dla siebie, stąd Polska zaczęła wygrywać coraz więcej "intratnych" kontraktów na realizację szeregu inwestycji za wschodnią granicą.

Gierek i jego ekipa dążyli też do normalizacji stosunków z Watykanem, szczególnie po wyborze Karola Wojtyły na tron papieski. Polska w latach 70. stała się cenionym wykonawcą robót budowlanych w wielu krajach Trzeciego Świata, m.in. w Iraku i Libii. Gierek jeszcze przed powstaniem Solidarności w sierpniu 1980 został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska przywódcy partii. W lipcu 1981 w ramach rozliczeń wewnętrznych został usunięty z PZPR. W stanie wojennym na polecenie generała Jaruzelskiego został internowany. W ramach represji odebrano mu emeryturę (do końca życia pobierał rentę z Belgii). Ostatnie lata Edward Gierek spędził w swojej willi w Ustroniu, gdzie często spotykał się z Januszem Rolickim - czołowym obrońcą jego postaci przed atakami SLD i krytyką ugrupowań solidarnościowych. Przywódca PZPR zmarł w lipcu 2001 roku. Pochowany został w Sosnowcu.

W 1957 PZPR zaczęła odchodzić od postulatów październikowych. Próby reformowania gospodarki w końcu lat 60., w warunkach rosnących dysproporcji i opóźnień, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów (spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, stagnacja płac realnych). W tym okresie doszło do ponownego zaostrzenia stosunków władz politycznych z Kościołem. Nasilenie nastąpiło w latach 1965–1966 (obchody Milenium chrztu Polski, orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich w sprawie pojednania obu narodów). Narastało niezadowolenie, głównie wśród inteligencji, z polityki społecznej i kulturalnej. W marcu 1968 rozbito studenckie demonstracje w Warszawie i Krakowie, które występowały przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji, a także w obliczu walki o wpływy między poszczególnymi frakcjami w PZPR, rozpętano krótkotrwałą kampanię antysemicką (wydarzenia marcowe). W tym okresie także nastąpiły zmiany w kierownictwie PZPR i władz państwowych (wyeliminowanie zwolenników liberalizacji systemu politycznego). W sierpniu 1968 jednostki Ludowego Wojska Polskiego uczestniczyły w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Dowodził nimi generał Florian Siwicki. Po kolejnym kryzysie politycznym w grudniu 1970 (bunt robotników na Wybrzeżu) ze stanowiska ustąpił I sekretarz KC PZPR, Władysław Gomułka. Na VII plenum KC PZPR funkcję I sekretarza KC otrzymał Edward Gierek, dotychczasowy I sekretarz KW w Katowicach. Wówczas sformułowano nową politykę społeczno-ekonomiczną, tzw. strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego Polski, zakładającą utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego i jednoczesną poprawę materialnych i kulturowych warunków życia społeczeństwa. Rozwój kraju w latach 1971–1975, finansowany wysokimi kredytami zagranicznymi, przejawił się we wzroście dochodu narodowego o ok. 60%, a płac realnych o ok. 40%. Przyczyną załamywania się tej polityki po 1975 było niepodjęcie reform politycznych i gospodarczych, wysoka akumulacja dochodu narodowego, zadłużenie zagraniczne i in. Załamanie to spowodowało robotnicze wystąpienia w czerwcu 1976 (m.in. w Radomiu i Ursusie). W następnych latach narastającemu kryzysowi politycznemu i gospodarczemu (w 1979 spadek dochodu narodowego – pierwszy raz po wojnie) towarzyszyła tzw. propaganda sukcesu. W lipcu/sierpniu 1980 wybuchł kolejny kryzys polityczny, wynikiem czego były masowe strajki w całym kraju, zapoczątkowane w Lublinie (tzw. Lubelski lipiec 80'), potem na Wybrzeżu i Śląsku. Zakończyły się one podpisaniem porozumień społecznych w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju, w których uznano słuszność protestu robotników i przyjęto ich postulaty (m.in. zgoda na tworzenie związków zawodowych). W 1981 roku rząd gen. Jaruzelskiego poinformował Klub Paryski o wstrzymaniu spłat zadłużenia zagranicznego w wysokości 25,5 miliardów USD oraz 3,1 miliardów rubli transferowych (ok. 2,5 miliard USD) z powodu niewypłacalności PRL.

Wraz z narastającym kryzysem gospodarczym i rosnącym zadłużeniem zagranicznym (ok. 24 mld dolarów) sytuacja gospodarcza Polski pogarszała się. 1 lipca 1980 władze ogłosiły podwyżkę cen żywności. Było to bezpośrednim impulsem do wybuchu pokojowo przebiegającego buntu społecznego. Strajki robotnicze wybuchły w lipcu 1980 w Lublinie, w połowie sierpnia na Wybrzeżu, obejmując stopniowo cały kraj, łącznie z kopalniami węgla na Górnym Śląsku. Wydarzenia tamtego okresu historii Polski określa się mianem Sierpień 1980. 14 sierpnia wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej w Gdańsku. Powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który zrzeszał strajkujące zakłady na terenie całej Polski. Efektem strajku były Porozumienia sierpniowe podpisane w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu-Zdroju. W porozumieniu znalazły się postulaty ekonomiczne, ale także polityczne, z których najważniejszym było utworzenie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Władze komunistyczne, nie mogąc liczyć na bezpośrednie wsparcie ze strony Kremla uległy żądaniom strajkujących. W wrześniu 1980 roku, na VI Plenum PZPR, pod presją wydarzeń zmuszony do ustąpienia został I sekretarz KC Edward Gierek po zawale serca odsunięty od władzy, którego na tym stanowisku zastąpił Stanisław Kania. W partii tworzyły się różne frakcje, które albo przyjmowały twarde stanowisko licząc na interwencję radziecką dla stłumienia kontrrewolucji lub bardziej umiarkowane, które liczyły na stopniowe "obłaskawienie" i demontaż tworzącej się opozycji społecznej. W pewnej fazie akcji strajkowej, robotnicy uzyskali znaczące poparcie, ze strony grupy dysydentów głównie związanych z KOR-em. Doradcami Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) w Gdańsku byli między innymi: Lech Kaczyński, Bronisław Geremek, Tadeusz Mazowiecki, Andrzej Wielowieyski. Okres od powstania i rejestracji związku zawodowego "Solidarność" do wprowadzenia stanu wojennego był bardzo burzliwy. Był to okres wytężonej aktywności społecznej i politycznej milionowych rzesz Polaków, który zaowocował powstaniem szerokiego, obejmujące różne warstwy środowiska, ruchu społecznego skupionego wokół Solidarności. Było to gremialne przeciwstawienie się systemowi komunistycznemu. W zdecydowanej większości zakładów pracy (oprócz jednostek zmilitaryzowanych) powstawały komórki wolnych związków zawodowych, a prorządowe związki zostały spychane na dalszy plan. Wkrótce powstała "Solidarność Rolnicza", a także reprezentacja środowisk studenckich – "Niezależne Zrzeszenie Studentów" (NZS).

Wspomnijmy jeszcze o Wojciech Witold Jaruzelski urodzonym 6 lipca 1923 w Kurowie na Lubelszczyźnie, emerytowany żołnierz Ludowego Wojska Polskiego w stopniu gen. armii; polityk polski - I sekretarz KC PZPR w latach 1981-1989, premier PRL w latach 1981-1985, przewodniczący Rady Państwa PRL w latach 1985-1989, prezydent Polski w latach 1989-1990.

W 1960 został powołany na stanowisko szefa Głównego Zarządu Politycznego WP, a w 1962 mianowany wiceministrem obrony narodowej. Od 1965 pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego WP. W latach 1968-1983 był ministrem obrony narodowej. Brał udział w interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Do Polskiej Partii Robotniczej wstąpił w 1947. Od 1964 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1970-1971 był zastępcą członka, a od 1971 - członkiem Biura Politycznego. Na IV Plenum KC PZPR (18 października 1981) został wybrany I sekretarzem KC PZPR. W latach 1961-1989 był posłem na Sejm. W 1981 został prezesem Rady Ministrów. 13 grudnia 1981 wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego - WRON. Współtwórca PRON. W 1983 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju - Zwierzchnika Sił Zbrojnych, a przez Radę Państwa mianowany Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych na wypadek wojny. W 6 listopada 1985 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Rady Państwa. Odmówił przyjęcia stopnia marszałka.

W latach osiemdziesiątych Jaruzelski inicjował reformy gospodarcze i instytucjonalne (np. powołanie Trybunału Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich czy Naczelnego Sądu Administracyjnego). Był twórcą Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa, która skupiała również kilku opozycjonistów. Próby przemian gospodarczych spaliły na panewce (klęska w referendum).

Był głównym animatorem Okrągłego Stołu, chociaż sam w nim nie uczestniczył. Szokiem dla Jaruzelskiego była przegrana w wyborach 1989.  Od lipca 1989 prezydent PRL (wybrany przewagą jednego głosu). Życzliwie odnosił się do reform rządu Mazowieckiego. Tylko raz w ciągu swej kadencji zawetował ustawę. Po niecałym roku w wyniku nacisku społecznego zrezygnował z dalszego sprawowania urzędu. Generał Jaruzelski jest znany z surowych zasad moralnych, m.in. walki z alkoholizmem w środowiskach wojskowych.

13 grudnia 1981 Rada Państwa  wprowadziła stan wojenny na obszarze całego kraju. Ukonstytuowała się Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, której przewodniczącym został gen. Wojciech Jaruzelski. Rozpoczęło się tłumienie siłą dążeń niepodległościowych Polaków. W styczniu 1983 stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 Rada Państwa ogłosiła jego zniesienie.

Jeszcze przed zniesieniem stanu wojennego oraz po jego zniesieniu próbowano realizować koncepcję frontu porozumienia narodowego, tworząc struktury Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON). W 1983 powstały nowe związki zawodowe, w listopadzie 1984 powołano Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Od 1982 wprowadzano nieskutecznie reformę gospodarczą. Dokonywano też zmian systemu politycznego funkcjonowania państwa, m.in. w 1982 powołano Trybunał Stanu, w 1985 – Trybunał Konstytucyjny, w 1986 – Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa, w 1987 utworzono urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Począwszy od 1986 nastąpił również nawrót kontestacji ulicznych ruchu Pomarańczowej Alternatywy, poprzez swoje barwne happeningi ośmieszał reżim i przełamywał w obywatelach barierę strachu spowodowaną Stanem Wojennym. W kwietniu i sierpniu 1988 nastąpiła kolejna fala strajków. W tej sytuacji zostały podjęte zakulisowe negocjacje przedstawiciela władz, gen. Czesława Kiszczaka z oficjalnie osobą prywatną, a faktycznie przywódcą opozycji Lechem Wałęsą. Negocjacje zostały zamrożone po zmianie rządu, powołaniu na premiera Mieczysława Rakowskiego i ogłoszeniu przez niego likwidacji Stoczni Gdańskiej im. Lenina. W sytuacji impasu zaktywizowali się działacze Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (OPZZ) wraz z jego przewodniczącym, Alfredem Miodowiczem, który nieoczekiwanie uzyskał akceptację na debatę telewizyjną z dalej uznawanym za osobę prywatną Lechem Wałęsą.  4 czerwca 1989 odbyły się wybory do Sejmu i Senatu, zakończone zupełnie nieoczekiwanym dla obu stron przygniatającym zwycięstwem kandydatów wysuniętych przez Komitet Obywatelski "Solidarność" – zdobyli oni 35% mandatów do Sejmu oraz 99 mandatów do Senatu. Jednocześnie powstała sytuacja kryzysu konstytucyjnego, gdyż przedwyborcze apele strony obywatelskiej o skreślanie listy krajowej równie nieoczekiwanie spowodowały, że praktycznie w całości lista ta przepadła, co uniemożliwiało ukonstytuowanie się Sejmu. W tej sytuacji uzgodniono zmianę reguł w trakcie gry, czyli zmianę ordynacji i przeprowadzenie drugiej tury wyborów. Jednocześnie nowa sytuacja spowodowała szybkie odchodzenie strony obywatelskiej od ustaleń Okrągłego Stołu, czego wyrazicielem stał się redaktor naczelny "Gazety Wyborczej" Adam Michnik w historycznym artykule z 3 lipca 1989 – "Wasz prezydent, nasz premier".

Sprawująca dotychczas władzę koalicja polityczna (dysponująca zagwarantowaną w porozumieniu Okrągłego Stołu przewagą w parlamencie) doprowadziła do wyboru prezydenta – Wojciecha Jaruzelskiego i premiera – Czesława Kiszczaka; ten ostatni nie zdołał sformować rządu. W sierpniu 1989 ukształtował się sojusz polityczny (KO "S", ZSL, SD), w którego wyniku powołano nowy rząd z Tadeuszem Mazowieckim na czele z udziałem przedstawicieli PZPR.

Jako datę kończącą okres Polski Ludowej można przyjąć 29 grudnia 1989, kiedy dzień uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji PRL, w której m.in. zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską (weszła w życie od 31 grudnia 1989), bądź datę 4 czerwca 1989 – datę pierwszych, częściowo wolnych wyborów (data taka jest związana też ze słynnym, wygłoszonym nieoczekiwanie 28 października 1989 w Dzienniku TVP oświadczeniem znanej aktorki Joanny Szczepkowskiej "Proszę państwa, 4 czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm" – oświadczenia przyjętego wówczas niejednoznacznie, a po latach uznawanego za symboliczne).