1. Zwierzę rozumne.pdf

Wprowadzenie

Filozoﬁaczłowieka (antropologia ﬁlozoﬁczna) 1 jest istotną częścią ontologii (metaﬁ-

zyki), czyli ogólnej teorii bytu — odnosi się do określonej kategorii bytu, jaką jest

człowiek. Jednocześnie każdy z działów ﬁlozoﬁijestw pewnymsensietakżeﬁlozo-

ﬁączłowieka,gdyżmówiprzecieżoswoiścieludzkimsposobiepoznania( epistemo-

logia — teoria poznania), postrzeganiu wartości ( aksjologia — teoria wartości) czy

też rozumieniu początku i natury świata ( kosmologia — ﬁlozoﬁaprzyrody).

1 Termin antropologia

w znaczeniu ﬁlozoﬁcznym

został po raz pierwszy uży-

ty w roku 1596 przez Ot-

tona Casmanna, który de-

ﬁniowałjąjakonaukę

o dwoistej naturze człowie-

ka. Pojęcie antropologia ﬁ-

lozoﬁczna zostało wprowa-

dzone w XX wieku przez

Maxa Schelera.

Oczywiście ﬁlozoﬁa nie jest dzisiaj jedyną dziedziną zajmującą się człowiekiem.

Filozoﬁa człowieka nawiązuje do nauk humanistycznych, takich jak psychologia

czy socjologia (będących wcześniej jedynie subdyscyplinami ﬁlozoﬁi)orazniektó-

rych nauk przyrodniczych, takich jak antropologia ﬁzyczna.Wprzeciwieństwiedo

nich ma ona jednak zdecydowanie spekulatywny charakter i ujmuje człowieka we

wszystkich jego wymiarach, jako całość.

Filozoﬁa człowieka (jak każda subdyscyplina ﬁlozoﬁczna) jest sztuką zadawania

pytań. W tym przypadku chodzi przede wszystkim o tzw. pytania egzystencjalne

łączące ludzi różnych epok i kultur:

— kim jestem? (pytanie o istotę człowieka i jego strukturę bytową),

— skąd przychodzę? (pytanie o genezę i przyczynę sprawczą człowieka),

— dokąd zmierzam? (pytanie o to, jaki jest cel i sens ludzkiego życia).

W ﬁlozoﬁi europejskiej tzw. zwrot ku człowiekowi zauważalny jest już w poglą-

dach Heraklita z Efezu (540–480 p.n.e.) i soﬁstów,zktórychnajbardziejznany, Pro-

tagoras (480–410 p.n.e.), stwierdził, iż „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy” —

wyniki poznania i postrzeganie wartości są względne (relatywne) i zależą od kon-

kretnego człowieka, który jest dlań jedynym kryterium (wcześniej myśl grecka była

zajęta głównie zagadnieniem świata, kosmosu, jego pochodzeniem i elementami,

z których powstał). Relatywizm soﬁstów zwalczany był następnie przez Sokrate-

sa (469–399 p.n.e.) i Platona (427–347 p.n.e.) utożsamiających człowieka z niema-

terialną duszą, która powinna poszukiwać niezmiennych idei-wartości. Najwięk-

szy z ﬁlozofówantyku, Arystoteles (384–322 p.n.e.), określił z kolei człowieka jako

zwierzę rozumne ( animal rationale ) i istotę polityczną ( zoon politikon ).

W wiekach średnich człowiek rozpatrywany był jako element porządku Bożego

(teocentryzm). Głównie za sprawą św. Tomasza z Akwinu (1225–1274) rozwinięty

został wówczas pogląd Arystotelesa głoszący, iż człowiek jest istotą (jednością) ma-

terialno-duchową, której formą substancjalną jest dusza stanowiąca o jego miejscu

w skali bytów (decydująca o specyﬁcznieludzkichwładzachizdolnościach).

W czasach nowożytnych pojawiło się zainteresowanie podmiotem i autonomią rozu-

mu. Za sprawą Kartezjusza (1596–1650) człowiek zostaje także utożsamiony ze świa-

domością deﬁniowanąjako res cogitans — „(…) rzecz, która wątpi, pojmuje, twier-

dzi, przeczy, chce, nie chce, a także wyobraża sobie i czuje” (Descartes, 1958: 36).

Współcześnie żyjemy w czasach, w których uznaje się, iż każdy człowiek ma pra-

wo do określenia swego powołania, celu i wyznawanych wartości. Jednocześnie

nadal mamy problem ze zdeﬁniowaniemizrozumieniem,kim(lubteżczym)jeste-

śmy. Wezwanie Sokratesa: gnoti se auton („poznaj samego siebie”) pozostaje zatem

wciąż aktualne.

Współczesność przynosi ponadto zupełnie nowe powody do zdumiewania się sobą.

Człowiek ponowoczesny 2 musi bowiem funkcjonować w wysoce niespójnej i wielo-

znacznej rzeczywistości. Świat stał się dzisiaj jedną wielką globalną wioską, a re-

wolucja cyfrowa doprowadziła do sytuacji, w której stabilne dotąd wizje człowie-

czeństwa i modele życia (związane np. z religią) popadają w nieustanny konﬂikt

z całkowicie innymi modelami i wizjami. Stąd też człowiek, choć jego władza nad

światem materialnym wzrasta dzięki postępowi nauki i techniki, staje się jednocze-

śnie coraz bardziej zagubiony i zdezorientowany. Jak pisze Erich Fromm : „Tworząc

nowe i lepsze środki do opanowania natury, dał się pochwycić w ich pułapkę i stra-

cił z pola widzenia cel, który mógłby nadać im sens — zgubił samego człowieka.

Stając się panem natury, stał się niewolnikiem maszyny, którą zbudowały jego ręce.

Przy całej swej wiedzy o materii jest on ignorantem wobec najważniejszych i naj-

bardziej podstawowych problemów ludzkiej egzystencji. Kim jest człowiek? Jak po-

winien żyć i w jaki sposób potężne siły w nim drzemiące mogą zostać wyzwolone

i twórczo użyte?” (Fromm, 1994: 12).

2 Człowiek ponowocze-

sny — człowiek żyjący

w ponowoczesnych czasach.

Ponowoczesność (postmo-

dernizm) to ogólne okre-

ślenie nowych tendencji we

współczesnej kulturze, ży-

ciu społecznym i politycz-

nym; jest to epoka następu-

jąca po modernizmie (liczo-

nym od schyłku XIX wie-

ku) zapoczątkowana w la-

tach 60. XX wieku.

Celem kursu Filozoﬁaczłowieka jest prezentacja podstawowych zagadnień podej-

mowanych w ramach antropologii ﬁlozoﬁcznej.Mamponadtonadzieję,iżkursbę-

dzie dla Państwa zachętą do poznania samych siebie. Pytanie: „kim jest człowiek?”

to bowiem punkt wyjścia dla wszelkich innych pytań, jakie możemy postawić na

temat świata, swego moralnego postępowania czy też funkcjonowania w ramach

społeczeństwa.

Zwierzę rozumne

Wstęp

1. Co to znaczy myśleć?

2. Świadomość

3. Podmiotowość i tożsamość osobowa

4. Wola

5. Szczęście i dobro

Słownik

Bibliograﬁa

Wstęp

Punktem wyjścia dla naszych rozważań o człowieku będzie Arystotelesowskie

określenie animal rationale (‘zwierzę rozumne’). Zgodnie z klasyczną deﬁnicjąAry-

stotelesa zwierzę to genus proximum (‘najbliższy rodzaj’), a rozumność to differen-

tia speciﬁca (‘różnica gatunkowa’) wyodrębniająca ludzi spośród zwierząt (Arysto-

teles, 1972).

Rozum (rozumowanie) utożsamiany jest do dzisiaj z właściwą jedynie człowieko-

wi władzą poznawczą spełniającą akty myślenia, chcenia, postrzegania, pojmowa-

nia i kojarzenia. To dzięki naszej rozumności jesteśmy w stanie ująć sens zjawisk

i przedmiotów, oceniać świat i innych ludzi, wczuwać się w treść cudzych przeżyć,

pragnień i motywów postępowania. Także na poziomie języka potocznego rozum

jest czymś, co ludzie mają lub czego im brakuje. Jeżeli oczekujemy od nich, aby

wreszcie „nabrali rozumu”, to nie chcemy, aby przyswoili sobie coś istniejącego

poza nimi, a jedynie by rozwinęli posiadaną już „zdolność bycia rozumnym” ( Filo-

zoﬁa.Podstawowepytania , 1995: 98).

Za sprawą aktywności rozumu możemy myśleć, chwytać siebie, kierować się w ży-

ciu wolą czy też odczuwać szczęście. Ale co to znaczy myśleć ? Czym jest nasza świa-

domość, samoświadomość, podmiotowość i tożsamość? Czym jest wola? Na czym

polega szczęście? Powyższym pytaniom będzie właśnie poświęcony ten moduł.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: