Modul_1_Wstep_do_logopedii.pdf

Wstęp do kursu

Do czego potrzebna jest pedagogom wiedza logopedyczna?

Z pozoru wiedza logopedyczna może wydawać się mało istotna z punktu widzenia pedagoga, bo według obie-

gowej opinii łatwo wychwycić wadę mowy u dziecka (i wtedy skierować je do logopedy). Nauczyciele w przed-

szkolach zwykle kwaliﬁkują do konsultacji z logopedą ok. 10% dzieci, a jak wynika z doświadczeń logope-

dów przeprowadzających badania przesiewowe, pomoc logopedyczna wskazana jest w przypadku 30%, a nawet

40% zbadanych. Dysproporcja ta wynika częściowo z tzw. niewyszkolonego ucha (nie każdy z łatwością usłyszy

wszelkie deformacje), ale także z braku dostatecznej wiedzy o rozwoju mowy, na który składa się rozumienie

mowy, artykulacja, zasób leksykalny, poziom gramatyczny i semantyczny, sprawność komunikacyjna.

Ponadto należy zdać sobie sprawę, że logopedia nie zajmuje się wyłącznie mową dziecka przedszkolnego, cho-

ciaż taki stereotyp funkcjonuje w świadomości wielu osób. Logopeda bowiem pracuje z wcześniakami, niemow-

lętami, dziećmi w wieku żłobkowym, przedszkolnym, młodszym szkolnym oraz z młodzieżą i dorosłymi. Lo-

gopeda począwszy od usprawniania aparatu artykulacyjnego (a więc kształtując prawidłowe nawyki najpierw

ssania, później gryzienia i żucia oraz połykania), kształtuje umiejętności komunikacyjne pacjenta (zdolności

rozumienia i nadawania mowy) zarówno w aspekcie werbalnym, jak i pisanym, a czasem też sygnalizowanym.

Warto pamiętać, że mowa jest wyższą czynnością psychiczną. Doskonalenie sprawności językowej jest więc za-

razem doskonaleniem sprawności umysłowej, a deprywacja emocjonalna opóźnia rozwój psychiczny, w tym tak-

że rozwój mowy.

Dlatego wydaje się, że pedagog pracujący z podopiecznymi w wieku od urodzenia do późnej starości może, a na-

wet powinien współpracować z logopedą. Dobrze by było, gdyby przebywając na co dzień ze swymi podopiecz-

nymi, utrwalał umiejętności, które rozwĳa logopeda.

Do dobrej komunikacji między specjalistami różnych dziedzin konieczna jest minimalna choćby wiedza z za-

kresu tychże. Logopeda w toku studiów nabywa wiedzę z zakresu pedagogiki. Celem tego kursu jest przybliże-

nie pedagogowi logopedii jako nauki, podkreślenie znaczenia proﬁlaktykilogopedycznejorazuwrażliwieniena

problemy i potrzeby ludzi (i tych młodych, i tych dorosłych) z zaburzeniami mowy.

Wstęp do logopedii

Wstęp do kursu

Wprowadzenie

1. Zakres zainteresowań logopedii

1.1. Logopedia — miejsce wśród innych nauk

1.2. Logopedia — przedmiot i zakres zainteresowań

2. Mowa — jej funkcje i komponenty

2.1. Funkcje mowy

2.2. Komponenty mowy

3. Czynniki anatomiczne warunkujące wykształcanie się mowy

3.1. Obwodowe narządy mowy

3.1.1. Aparaty oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny i ich rola w akcie mówienia

3.1.2. Aparat słuchowy

3.1.3. Narząd wzroku — rola w procesie nabywania mowy

4. Centralne narządy mowy

4.1. Mózgowe mechanizmy nadawania i odbioru mowy

4.1.1. Budowa mózgu

4.1.2. Poszczególne obszary mózgu i ich rola w procesie mowy

4.2. Słuch fonematyczny

5. Fonetyczne podstawy logopedii

5.1. Głoska, fonem, litera

5.2. Podział głosek języka polskiego

5.3. Prawidła wymowy polskiej a zapis literowy

Słownik

Bibliograﬁa

Wprowadzenie

Zagadnienia omawiane w tym module ukazują wielowątkowość problematyki do-

tyczącej mowy. Zarysowują podstawy logopedii, bez znajomości których trudno

byłoby zrozumieć złożoność zagadnień związanych z mową, jej rozwojem, prawi-

dłowościami i patologią. Stanowią w pewnym sensie wstęp do logopedii właści-

wej. Rozumiejąc bowiem mechanizmy powstawania mowy, można łatwiej uzmy-

słowić sobie, że zlikwidowanie powstałych zaburzeń nie jest sprawą łatwą i dającą

się szybko zrealizować. Dlatego oprócz próby zdeﬁniowaniasamejlogopediiznajdą

się tu także kwestie językoznawcze i medyczne.

1. Zakres zainteresowań logopedii

1.1. Logopedia — miejsce wśród innych nauk

Logopedia jako dyscyplina naukowa istnieje w Polsce dopiero kilkadziesiąt lat.

Przez długi czas była traktowana jako marginalna część foniatrii i włączano ją do

nauk medycznych lub traktowano jako dział pedagogiki specjalnej bądź języko-

znawstwa — ze względu na szczególną rolę wiedzy z zakresu fonetyki.

Wymieniając tylko najważniejsze dziedziny nauki, można wskazać, że z medycy-

ny logopedia czerpie wiedzę na temat ﬁzjologii i patologii mowy, głosu, słuchu,

mózgowych mechanizmów kierujących nadawaniem i odbiorem mowy, zaburzeń

mowy uwarunkowanych wadliwą budową narządów mowy. Pedagogika dostar-

cza logopedii wiedzy o sposobach pracy z dzieckiem i dorosłym. Dzięki języko-

znawstwu możemy dokonywać oceny zjawisk językowych u danego dziecka m.in.

w aspekcie fonetycznym, morfologicznym, lingwistycznym, semantycznym. Psy-

chologia dostarcza wiadomości dotyczących rozwoju psychoruchowego dziecka,

etapów kształtowania i rozwoju mowy, ułatwia także rozumienie emocjonalnych

skutków zaburzeń mowy. Zatem chociaż logopedia jest zależna od innych dzie-

dzin wiedzy, to skupiając ich dorobek, tworzy nową jakość, porządkuje terminolo-

gię i staje się odrębną nauką. Logopeda musi ogarniać całość zjawisk związanych

z komunikacją językową, rozumieć ich istotę, przyczyny i rozmaite uwarunkowa-

nia. Wspólny dla logopedy i lekarza przedmiot zainteresowania stanowi etiologia

i mechanizm powstawania zaburzenia. Podobnie jak lingwista, logopeda będzie się

zajmował objawami językowymi oraz ich skutkami dla procesu komunikacji. Za-

gadnienie interesujące z punktu widzenia socjologa, takie jak rzeczywistość spo-

łeczna, w jakiej dokonuje się komunikacja, istotne jest także dla logopedy. I tak

jak psycholog, logopeda będzie badał wpływ zaburzeń komunikacji na inne sfery

rozwoju, konsekwencje w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym jednostki

i w zakresie poznania rzeczywistości.

Scalając pochodzące z różnych dziedzin fragmenty wiedzy o mowie (zarówno od-

biorze, jak i nadawaniu), logopedia musi szybko reagować na zmiany w naukach,

z którymi współpracuje i z których dorobku korzysta. To stanowi dla logopedów

duże wyzwanie i wymaga od nich permanentnego kształcenia się. Żeby to kształ-

cenie miało sens i mogło być efektywnie wykorzystane, pracodawcy (i współpra-

cownicy) powinni rozumieć, że konieczne jest umożliwienie prowadzenia terapii

zgodnie ze standardami. Jak dotąd w Polsce dominuje jednak cząstkowe ujmowa-

nie logopedii, co implikuje nie tylko problemy teoretyczne, lecz również złe regu-

lacje prawne dotyczące zawodu logopedy. Uwidacznia się to w systemie kształcenia

logopedów — MEN traktuje logopedię jako doskonalenie nauczycieli i wymaga je-

dynie 350 godzin zajęć, w toku których nadawane są nowe kwaliﬁkacjezawodowe

(jednak pod naciskiem Polskiego Związku Logopedów uczelnie już nie organizu-

ją studiów liczących mniej niż 600 godzin). Ponadto w wyniku utożsamiania tera-

pii logopedycznej z nauczaniem rodzą się pomysły, żeby terapia logopedyczna była

prowadzona w grupach (tak stanowi obowiązujące w szkołach rozporządzenie),

z kolei porównywanie logopedów z lekarzami skutkuje głosami, że wizyta u logo-

pedy może trwać kilkanaście minut (tak bywają kontraktowane przez NFZ wizyty

u logopedy) oraz że spotkania mogą odbywać się sporadycznie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: